رایحه های رایج یا فرومون های زنبور عسل

رایحه های رایج یا فرومون های زنبور عسل

وقتی عاشق زنبورهای عسل می‌شوید، به‌سادگی می‌توانید آن‌ها را موجوداتی هوشمند، عمل‌گرا و حتی آینده‌بین توصیف کنید. اما در واقع، زنبورهای عسل رفتارهای خود را در واکنش به فرمون‌ها انجام می‌دهند.

فرمون ماده‌ای شیمیایی یا ترکیبی از مواد شیمیایی است که توسط یک فرد ترشح می‌شود و بر رفتار یا فیزیولوژی فرد دیگری از همان گونه تأثیر می‌گذارد. بنابراین در دنیای زنبورهای عسل، فرمونی که توسط یک زنبور آزاد می‌شود، رفتار و فیزیولوژی سایر زنبورها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

فرمون‌ها را می‌توان به دو دسته متمایز تقسیم کرد که به آن‌ها «فرمون‌های رهاکننده» و «فرمون‌های آغازگر» گفته می‌شود:

• فرمون‌های رها کننده تغییرات رفتاری سریع ایجاد می‌کنند. برای مثال، فرمون هشدار به‌سرعت سایر زنبورها را برای کمک به دفاع از لانه بسیج می‌کند.
• فرمون‌های آغازگر تغییرات بلندمدت هم در فیزیولوژی و هم در رفتار پدید می‌آورند. برای مثال، فرمون نوزاد ، رشد تخمدان زنبورهای کارگر را مهار می‌کند.

فرمون‌ها بسیار پیچیده‌تر از آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسند هستند، و مطالعه و جداسازی آن‌ها دشوار بوده است. برای مثال:

• • بسیاری از فرمون‌ها می‌توانند هم نقش رهاکننده و هم نقش آغازگر را ایفا کنند
• • ترکیب فرمون‌ها و همچنین واکنش به آن‌ها به عوامل زیادی بستگی دارد که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سن زنبور فرستنده و گیرنده
• ویژگی‌های ژنتیکی آن‌ها
• وضعیت سلامت
• شرایط محیطی
• مواجهه هم‌زمان با سایر فرمون‌ها

نمونه‌هایی از فرمون‌های زنبور عسل

• فرمون هشدار (Alarm pheromone) : توسط زنبورهای کارگر ترشح می‌شود و از نوع فرمون‌های رهاکننده است که زنبورهای هم‌کندو را برای دفاع از کندو فرا می‌خواند. نیش زدن نیز سبب آزادسازی این فرمون و تحریک دیگر زنبورها به نیش زدن می‌شود.
• فرمون استری نوزا (Brood ester pheromone, BEP) : توسط لاروها تولید می‌شود و از نوع فرمون‌های آغازگر است که از جمله وظایف آن، مهار رشد تخمدان در زنبورهای کارگر است.
• فرمون نر (Drone pheromone) : توسط زنبورهای نر آزاد می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند یکدیگر را یافته و «ناحیه تجمع نرها» (DCA) را شکل دهند.
• فرمون غده دوفور (Dufour’s gland pheromone) : عملکرد دقیق آن هنوز کاملاً مشخص نیست، اما در تعاملات میان ملکه و کارگر و نیز میان کارگرهای تخم‌گذار و غیرتخم‌گذار نقش دارد. ترکیب این فرمون در حین تبدیل کارگر به زنبور تخم‌گذار تغییر می‌کند.
• فرمون نشانه‌گذاری تخم (Egg-marking pheromone) : به زنبورهای کارگر امکان می‌دهد میان تخم‌های گذاشته‌شده توسط ملکه و تخم‌های گذاشته‌شده توسط کارگر تفاوت قائل شوند. در گذشته گمان می‌رفت فرمون غده دوفور این نقش را بر عهده دارد، اما اکنون مشخص شده که فرمون نشانه‌گذاری تخم جداگانه است.
• فرمون مدفوعی (Fecal pheromone) : توسط ملکه‌های باکره تولید می‌شود. در نزاع‌های درون‌کندو میان ملکه‌های جوان یا بین ملکه‌های جوان و کارگرها، گاهی ملکه‌های باکره با پاشیدن مدفوع فرمون‌دار دیگر زنبورها را عقب می‌رانند؛ کارگرانی که با این مدفوع پوشیده شده‌اند، ابتدا عقب می‌نشینند و خود را تمیز می‌کنند.
• فرمون ردپا Footprint pheromone یا (Trail pheromone) : در بسیاری از حشرات اجتماعی یافت می‌شود. زنبورهای کارگر آن را از پاهای خود ترشح می‌کنند و این بو برای سایر زنبورها جذاب است. فرض بر این است که این فرمون در جهت‌یابی و یافتن ورود کندو یا منابع غذایی کمک می‌کند، اما جزئیات آن هنوز نامشخص است.
• فرمون نازونوف (Nasonov pheromone) : فرمون نازونوف گاهی «عطر دعوت» نامیده می‌شود. توسط زنبورهای کارگر تولید شده و برای جذب دیگر زنبورها به ورودی کندو، خوشهٔ ازدحام یا یک منبع غذا استفاده می‌شود. هنگام جابجایی کندو، کارگران غده نازونوف (بین بند ششم و هفتم شکمی) را نمایان کرده و با بادکردن آن، رایحه را در هوا پخش می‌کنند.
• فرمون تارسال (Tarsal pheromone) : مشابه فرمون ردپا است اما توسط ملکه ترشح می‌شود. این فرمون بر سطح شان رسوب می‌کند و ظاهراً ساخت سلول ملکه را به تأخیر می‌اندازد یا مانع آن می‌شود.
• فرمون ترجای (Tergite pheromone) : توسط همه زنبورها تولید می‌شود، اما ترکیب و مقدار آن بسته به نقش زنبور (کارگر، نر، ملکه) متفاوت است. فرمون ترجایت ملکه‌های باکره با نزاع میان آن‌ها مرتبط دانسته شده است.
• فرمون آرواره‌ای ملکه (Queen mandibular pheromone, QMP) : نقش‌های متعددی در کندو دارد، از جمله تنظیم رفتار اجتماعی، ریزش (swarming)، جفت‌گیری و سرکوب تخم‌گذاری کارگران. این فرمون که به «ماده ملکه» نیز مشهور است، توسط کارگران در سراسر کندو پخش می‌شود تا وجود یک ملکهٔ سالم و فعال را نشان دهد.
• فرمون همراه ملکه (Queen retinue pheromone, QRP) : موجب می‌شود کارگران اطراف ملکه حلقه بزنند، او را تمیز و تغذیه کنند و از او مراقبت نمایند.
• فرمون کارگر (Ethyl oleate) : یک فرمون آغازگر است که توسط زنبورهایکارگر تولید می‌شود و باعث تأخیر در تبدیل زنبورهای پرستار به کارگر می‌شود. این فرمون به حفظ تعادل مناسب میان تعداد زنبورهای پرستار وکارگر در کلونی کمک می‌کند.

با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید! 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان