روش های مختلف پرورش ملكه
روشهای مختلفی برای تولید ملكه بصورت انبوه وجود دارد كه تمامی آنها براساس اصل نحوه ی زیست شناسی زنبورهای عسل و به شكل زیر برنامه ریزی شده است :
١- باید كاری كنیم كه زنبورها كندوی پرستار خود را در موقعیت بچه دهی طبیعی احساس كنند و برای رسیدن به این منظور باید به دو روش متوسل شد . یا كلنی را یتیم نمود و یا گردش ملكه را در داخل كلنی مهار نمود. مثلاً ملكه را بر روی یك قاب یا در یك قفسك مهار كرد. (كه به این روش تولید ملكه با كلنی ملكه دار نیز میگویند)
٢- وجود زنبورهای كارگر جوان كه غدد ترشح ژله رویال كاملاً فعالی داشته باشند ( زنبورهای كارگر ٨ روزه ) و سطح بالای از شانهای حاوی شفیره ها ی زنبوران كارگر كه در بدو تولد هستند را باید مد نظر داشته باشید. در برخی فصول شمامجبور خواهید بود برای تشكیل یك چنین كلنی از كلنیه ای دیگر زنبورستان كمك بگیرید تا بتوانید یك كلنی پرستار قابل قبول ایجاد نمایید. كه در این روش از ملكه ای با سطح تخم گذاری وسیع دركلنی استفاده میشود. برای جلب نظر زنبورهای جوان پرستار به سمت لاروهای پیوند، از دو شان مملو ازتخم سر باز در سمت چپ و راست تیرك پیوند زده استفاده میشود. این سازماندهی نقش آهنربا را جهت جذب زنبورهای جوان ایفا میكند.
مشكلی كه در این روش وجود دارد شاخونهای ناخواستهای است كه بصورت طبیعی در قسمتهای دیگر به جزء تیرك پیوند ساخته شده است كه باید مورد توجه، كنترل و از بین رفتن واقع گردند. در این روش برای شروع كار و قبول پرستاری زنبورهای كارگر از فنجانك ها، تحریك و ایجاد شوق و علاقه به تولید بچه طبیعی ضروریست. چنانچه بافت و پرستاری فنجانك ها مورد قبول زنبورهای پرستار قرار گیرد، مشكلی ایجاد نخواهد شد. این تا زمانی است كه ملكه آزاد در کلنی به آنها دست پیدا نكند. در هر صورت باید از دستیابی ملكه به تیرك پیوند جداً خودارای شود. بعد از ٣ تا ٤ روز از قراردادن پیوندها در كلنی پرستار، خواهید دید كه شاخونها سربسته شده اند. در این شرایط با توجه به اینكه شاخون ها فقط به دما و رطوبت احتیاج دارند، برای آزاد سازی كندوی پرستار و استفاده ی مجدد از آن میتوانید شاخون ها را به یك كندوی یتیم داده و یا با محافظ شاخون آنها را در داخل یك كلنی قوی در طبقه بالا آویزان نمایید.
كندوهایی كه كاملاً یتیم هستند در تولید ملكه با كیفیت عملكرد مناسبی نخواهند داشت. لذا بخشی از زنبورهای پرستار به سوی كندوهای مجاور كشیده خواهند شد و بخشی از آنها هم به امر جمع آوری گرده و شهد روی خواهند آورد.پس تعداد كمی از زنبورها ، كار پرستاری لاروها را بعهده خواهند گرفت.
از این رو بهتر است كه پرورش ملكه در دو كلنی متفاوت انجام شود:
مرحله اول : این مرحله را با معرفی فنجانك ها به یك كلنی كاملاً بدون ملكه با سطح تخمگذاری وسیع و یا به یك كلنی كه ملكه ی آن بر روی یك قاب مهار شده باشد آغاز میكنیم. این كلنی ها به كلنی های استارتر معروف میباشند.
وظیفه پرستاری از فنجانك های پیوند زده شده در چنین كلنی هایی فقط در ٤٨ ساعته اولیه میباشد. در شرایط پرورشی و فصلی كاملاً مناسب نگهداری ٢٤ ساعت در كلنی استارتر هم كافی است. بعد از ٤٨ ساعت به این كندو یك سری جدید پیوند معرفی میشود یا اینكه از آن به عنوان یك كلنی تولید عسل استفاده میكنند .
مرحله دوم : پس از برداشت تیرك پیوند از كلنی استارتر، باید آن را به طبقه بالای یك كندوی پرجمعیت كه در این قسمت با شان های متعددی از لارو سر باز زنبوران كارگر پوشیده شده است انتقال داد. به صورتی كه قبلاً به آن اشاره شد:
شانهای حاوی لارو در سمت چپ و راست تیرك پیوند قرار داده شود. البته فراموش نشود كه ملكه را به وسیله یك شبكه مهار ملكه در طبقه پایین كندو و كاملاً از پیوندها دور نگهدارید. ده ها سال تجربه نشان داده كه ملكه هایی كه به این طریق تولید میشوند، همان كیفیتی را دارند كه در یك كلنی قوی بی ملكه تولید میشود.
این روش بهترین و پرثمرترین روش در بین تمامی روش های شناخته شده پرورش ملكه معرفی گردیده است.
روش های دیگری هم هست ، برای مثال ما میتوانیم از زنبور پاكتی كه همان بچه طبیعی میباشد نیز برای پرورش ملكه استفاده نماییم. پس از ٧ روزگی لاروها ودربسته شدن شاخون ها، روش های متعددی برای نگهداری سلول های سر بست شده وجود دارد كه می توان با استفاده از محافظ شاخون و قراردادن شاخون ها در طبقه بالای كلنی های قوی و یا انكوباتور مراحل بعدی دگردیسی آنها را سپری نمود.
برای پرورش ملكه با برنامه ریزی و تاریخ تولد مشخص، روش های زیر وجود دارند
روش اوّل ) پرورش ملكه با یك كندوی بدون ملكه ، در این روش به دو صورت می توانید عمل كنید
- مهار ملكه داخل یك قفسك ملكه در داخل كلنی به مدت ٨ روز قبل از معرفی پیوندها ، كه یك روز قبل از معرفی پیوندها ملكه برداشته میشود.
- برداشت ملكه و معرفی پیوندها به كلنی كه با توجه به وجود سطح تخم گذاری وسیع ملكه، شاخونهای متعددی بر روی شان های كلنی ساخته میشود. كه در هر دو صورت باید مراقب بود و شاخون های ناخواسته را پیش از معرفی پیوندها از بین برد. دربخش دوم باید در زمان معرفی سری بعد هم این كنترل ها صورت پذیرد.
برداشت بیش از ٩ روزه ی ملكه از داخل كلنی ها را بیشتر پرورش دهندگان توصیه نمیكنند. چون كار عملی و زمان زیادی می طلبد. و در این قسمت بیشتر از روش دوم استفاده میكنند.
روش دوم ) پرورش ملكه دركندوی یتیم به صورت كوتاه مدت و معرفی تیرك پیوند به كندوی پرستار تكمیل كننده كه به این روش استفاده از كندوی ( آغاز كننده و تكمیل كننده ) نیز میگویند.
شما میتوانید این روش را به گونه ای كه توصیف خواهد شد نیز مدیریت كنید. در این راستا از روش گروه ١ و ٣ بصورت تركیبی استفاده میشود: به این صورت كه تیرك پیوند را در یك كلنی یتیم شده معرفی مینمایند، سپس در همان روز با چند ساعت اختلاف ملكه ی قبلی كلنی را با یك شان حاوی تخم و لارو به كندویی كه درآن پیوند زده اید معرفی كنید. با این تفاوت كه ملكه در قسمت پایین كندو قرار گرفته است و با شبكه مهار ملكه، مهارشده و از پیوندها دور نگاه داشته می شود. این روش به تمامی زنبوردارانی توصیه میشود كه به تعداد محدودی ملكه نیاز دارند و نمی خواهند عملیات و حجم كاری زیادی در این راستا انجام دهند. در این روش سریعاً و بدون دردسر زیاد و بدون اینكه كلنی پرورش دهنده به مدت زیادی یتیم بماند میتوانید یك سری ملكه تولید نمایید.
روش سوّم ) پروش ملكه در یك كلنی با ملكه
درتمامی روشها پیشنهادمیشود كه، از بهترین كندوها و قویترین آنان كه سرشار از زنبور پرستار میباشند برای پرورش ملكه استفاده نمایید.
پس از برداشتن طبق و برداشت قسمتی از شانهای پایین كندو پرستار را به حالت فشرده آماده میكنیم
هركس براین باور است كه با استفاده از كلنی های ضعیف به منظور پرورش ملكه، میتواند در آینده ملكه هایی قوی در زنبورستان خود داشته باشد سخت در اشتباه است. روش هایی وجود دارد كه میتوانید بهترین كندوهای خود را برای پرورش ملكه در اختیار بگیرید بدون اینكه برداشت محصول شما را تحت تاثیر منفی قرار دهد. برای مثال استفاده از روش دوم یا استفاده از یك كلنی با ملكه در مراحل اولیه. در این روش كلنی خود را بصورت كوتاه مدت در شرایط یتیمی حس می كند در صورتی كه ملكه در قسمتی از كندو به فعالیت معمول خود ادامه خواهدداد. كه اصولاً در این سیستم، ملكه با شبكه مهار كننده از قسمتهای دیگر كلنی جدا می شود.
پرورش ملكه در یك كلنی ملكه دار و نحوه ی چیدن شان ها و موقعیت ملكه در كلنی در این روش سلول های تولید شده بیشتر از ٨ تا ١٥ عدد نمی باشند اما از لحاظ كیفیت بسیار عالی هستند. این روش به كسانی توصیه میشود كه به تعداد كم ملكه اما با كیفیت بالا نیازمند هستند، مثلاً كسانی كه ملكه را برای تلقیح مصنوعی نیاز دارند. در بهار تعداد فنجانك های مورد قبول در سری اول كمتر از سری های بعدی می باشد. این چنین به نظر میرسد كه كلنی پرستاری كه دارای ملكه مادری است باید به سر شوق آمده و یاد گیرد تا سلول های بیشتری را مورد پرستاری قرار دهد.
بهتر است در چنین مواقعی از روش دوم استفاده شود. بدین ترتیب كه:
سری اول پیوندها در یك كلنی پرستار بدون ملكه معرفی شده و بعد از ٢٤ ساعت در اختیار یك كلنی پرستار با ملكه و با همان كیفیتی كه در روش سوم توضیح داده شد قرار گیرد. و پس از سر بسته شدن شاخون ها میتوانید بصورتی كه قبلاً توضیح داده شد، شاخون ها را از كندو خارج نموده و سری بعد را به كلنی پرستار دارای ملكه معرفی نمایید.
برای شروع با كندوی پرستار باملكه یا بدون ملكه مهم است كه تمامی توصیه هایی كه در مورد كلنی پرستار و وضعیت آن تشریح گردید مد نظر بگیرید. زنبورها كاملاً فشرده شوند، دو طبقه بر روی یك بدنه تبدیل گردند. كلنی ذخیره ی عسل و گرده ای فراوانی داشته باشدو در كلنی با ملكه باید ملكه حتماً در بخشی از كلنی به وسیله شبكه مهار ملكه، مهار شود.
در این قسمت برای یادگیری بهتر خلاصه ای از روش ها را تكرار می نماییم !
روش اول » پروش ملكه در كندوی یتیم
١- برداشت ملكه و معرفی آن به كلنی هایی كه دارای ملكه پیر میباشند و یا تشكیل یك بچه مصنوعی جدید با كمك گرفتن از كلنیهای دیگر، كه در اینصورت در چهار هفته دیگر یك كلنی جدید خوب خواهید داشت. در بین شان های پر از تخم جایی برای تیرك پیوند باز نموده و آن را در داخل كندو قرار دهید. چنانچه جایی برای تیرك پیوند نبود با برداشت چند شان حاوی تخم و لارو جوان، ولی بدون زنبور و معرفی آنها به كلنیهای دیگر جای مناسب در كلنی پرستار را برای قراردادن پیوندها ایجاد نمایید.
٢- دو تا سه ساعت بعد از معرفی تیرك پیوندزده شده به كندوی پرستار ( از معرفی بیش از ٢٥ فنجانك پیوندزده شده به یك كلنی خودداری كنید ) تغذیه ی مكرر كلنی بصورت پیوسته و مكرر با غلظت بالا در روز ( بعضی از پرورش دهندگان به تغذیهی زیاد و غلیظ در حین معرفی تیرك بسیار اهمیت میدهند )
٣- دو روز بعد: چنانچه از كلنی های بسیار قوی ملكه دار به منظور كندوی پرستار تكمیل كننده استفاده نموده اید با برداشت چهار شان پر از تخم لارو سر باز از قسمت پایین و انتقال این تخم ها به قسمت طبق عسل به شرط اینكه ملكه در قسمت پایین قرار گیرد و با شبكه ملكه هم مهار شده باشد، جایی برای تیرك پیوند باز بگذارید و از كندوی بی ملكه ی پرستار كه كندوی آغازكننده هم نامیده میشود، پیوندها را به كندوی پرستار تكمیل كننده انتقال دهید. زنبورهای آویزان شده بر روی تیرك پیوند كه از كندوی آغازكننده با تیرك برداشته شده اند به همان صورت به كلنی پرستار تكمیل كننده داده میشوند. از این طریق پرستاری از فنجانك ها به هیچ وجه دچار اختلال نشده است. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است كه كلنی پرستار قوی به صورت پیوسته دریافت كننده ی زنبوران پرستار جوان باشد. حالا میتوانید در كلنی آغاز كننده یك سری جدید قاب پیوند معرفی نمایید.
دو روز بعد از معرفی تیرك پیوند به كندوی تكمیل كننده یعنی چهار روز بعد از پیوندزدن ( شاخون ها سربست شده اند ) تیرك پیوند را برداشته و با استفاده از محافظ شاخون به یك كلنی پر جمعیت داده تا زمانی كه آماده ی تولد گردند.
در این زمان ما در حال معرفی سری سوم تیرك پیوند به كندوی استارت زننده و تغذیه آن در شرایط كمبود شهد در طبیعت هستیم.
در انتها بخشی از كندوی پرستار استارت زننده به كندوچه های باروری ملكه تبدیل میشوند و بخشی كه میماند با یك شاخون رسیده تبدیل به یك كلنی جدید خواهد شد.
روش دوم » پرورش ملكه در یك كندو
- یك كلنی بسیار قوی مورد انتخاب كه به منظور كندوی پرستار قرار گرفته است را به وسیله یك فیبر یا یك ورق آهن به دو قسمت تبدیل می كنید ٢ تا ٤ شان پر از تخم سر بسته و لارو را در قسمت پایین كلنی گذاشته و یك جای خالی در قسمت پایین مابین شان های حاوی تخم برای قرار دادن تیرك پیوند در نظر میگیرید.ایجاد یك دریچه پرواز بر روی طبق برای پرواز زنبورهای قسمت بالای كندو ( در اصل كلنی برای مدت كوتاهی به دو قسمت تبدیل میشود)
- سه تا چهار ساعت بعد تیرك پیوند را درون كندو در قسمت خالی مابین شانهای تخم قرار میدهید.
- بعد از ٢٤ساعت با برداشت فیبر وسط كندو و طبق ملكه را از بالا به پایین انتقال داده و تیرك پیوند را با شانهای تخم اطرافش در روی شبكه ملكه در قسمت طبق عسل قرار داده و دریچه پرواز طبق را هم ببندید.
روش سوّم» پرورش ملكه در كلنی با ملكه ویژه كلنی های افقی كشور آلمان :
- آماده كردن كلنی: یك كندو را به صورتی كه در تصویر 1-9 نشان داده شده است ، با یك تخته ی مناسب به دو قسمت تقسیم كرده و بالای تخته یا همان دیواره كاذب را با یك شبكه ملكه به ابعاد 15×8 سانتیمتر به هم ارتباط دهید.
- به محض اینكه میزان شانهای كلنی به بیش از ١٦ شان پوشیده از زنبور رسید میتوانید پرورش ملكه را آغاز نمایید.
- در این روش قرار دادن حداكثر15 فنجانك كه با روش پیوندزدن بر روی ژله انجام گرفته است و قراردادن این تیرك در بین شانهای حاوی تخم در قسمتی كه ملكه به آن دسترسی نداشته باشد انجام میپذیرد .
- تغذیه تحریكی فراموش نشود. بعد از دو روز می توانید فنجانك ها را به كلنی پرستار تكمیل كننده انتقال داده و سری جدیدی در كلنی استارت زننده قرار دهید.
- بعد از چهار روز می توانید شانهای قسمت با ملكه را كه حاوی تخم سر بسته میباشند را با شانهای تولد یافته قسمت پرورش شاخون ها تعویض نمایید. در شرایط خوب میتوانید هر سری ١٢ تا ١٥ شاخون با كیفیت تولید نمایید.
به هر صورت با این روش یك كلنی قوی كه با ملكه نیز بوده را مرتباً وادار به تولید شاخون میكنید. در برخی مواقع كلنی به خود شوق بچه دهی میگیرد كه باید حتماً بال ملكه را قیچی نمود و به محض اینكه احساس كردید در قسمت ملكه دار شاخون طبیعی تولید كرده اند با برداشتن ملكه، پرورش ملكه را با روش كلنی یتیم و به عنوان كندوی استارتر ادامه دهید. ٨ تا ١٠ روز بعد از شروع تولید ملكه در كلنی یتیم باید به آن یك شاخون آماده تولد یا یك ملكه معرفی نمود تا از این طریق از نرزا شدن كلنی جلوگیری شود.
در آمریكا از این روش در كندوهای معمولی استفاده میكنند. در هر صورت با جدا نمودن كوتاه مدت ملكه از كلنی خود به وسیله یك دیواره ی كاذب ، كلنی را به تولید شاخون ترغیب می نمایند. بیشتر وقت ها تیرك پیوند مابین شان های حاوی لارو سر باز در قسمت طبق عسل قرار گرفته میشود. در چنین روش هایی میتوانید با جابجا كردن هر ٤ روز یكبار، شان های تولد یافته زنبوران كارگر را با شان های لارو سر باز به صورتی كه قبلاً توضیح داده شد با سازماندهی مجدد كلنی پرورشی ، چندین بار ملكه تولید نمایید.
معمولاً چند سری تیرك پیوند پشت سر هم به چنین كلنی داده می شود. به محض اینكه سری قدیمی سر بسته شد برداشت میشود و سری جدید تازه پیوندزده شده به آن داده میشود.با وجود كندوهای جدید در كشور آلمان تجربیات بسیاری در زمینه تولید انبوه ملكه در كلنی های با ملكه بدست آمده است. به هر صورت باید دو بدنه پر از شان های زنبور داشته باشید تا بتوانید از این روش بهره گیری نمایید یا چنانچه قبل از اردیبهشت ماه و بعد از خرداد ماه تصمیم به تولید ملكه دارید بهتر است كه ملكه را در قسمت پایین كندو روی سه قاب تخم سربسته و عسل با دیواره كاذب كه روی آن با شبكه، ملكه مهار شده است ( بقیه فضای بدنه كندو خالی می ماند ) و تمامی تخم های نزدیك تولد را به طبق دوم و لاروها را به طبق سوم جایی كه برای تیرك پیوند جا باز كرده اید بدهید و صفر تا صد پرورش ملكه را در این كلنی انجام دهید. لازم بذكر است كه هفته ای یكبار باید قاب های پایین را با قسمت بالا تعویض نمود . به غیر از این روش كه تولید ملكه در شرایط خاص می باشد، در نهایت بهترین روش را شروع ٢٤ ساعت اولیه در كندوی شروع كننده یتیم و سپس انتقال، بافت و پرستاری شاخونها در كلنیهای با ملكه پیشنهاد میشود.
ارزیابی روشهای پرورش دادن :
فردی كه قصد دارد تعداد زیادی ملكه به دلیل دریافت سفارش بالا یا هر دلیل دیگری تولید كند، بهتر است با كلنی یتیم كار را آغاز نماید. در این روش هم تعداد ٦٠ فنجانك یكباره در یك كلنی آویزان نمودن كاریست اشتباه ، ولی می توانید تعداد بالایی ملكه برای مثال هر سری ٣٠ عدد فنجانك با كیفیت با روش استفاده از كلنی یتیم و انتقال آنان بعد از ٢٤ ساعت به كلنی با ملكه جهت پرستاری از شاخونها، تولید كنید.
هر كسی كه تعداد كمی ملكه نیاز دارد و قصد ندارد مرتباً كندوهای خود را یتیم كند، پیشنهاد میشود از روش پرورش ملكه با كلنی ملكه دار استفاده نماید. البته شما میتوانید با ٥ كلنی ملكه دار هر دو روز ٦٠ تا ٧٠ عدد شاخون تولید نمایید.
كلنی های ملكه دار همیشه ملكه های سالم و قویتری پرورش خواهند داد. این مهمترین ارجحیتی است كه این روش نسبت به روشهای دیگر دارا میباشد.برخی از تولیدكنندگان ملكه كه كار را بصورت حرف ه ای انجام میدهند این روش را بر تمامی روش ها ترجیح داده اند.
استفاده از سلولهای آماده ی تولد ملكه:
١١ روز نهایت زمانی است كه بعد از پیوندزدن فنجانكها برای تولد ملكه ها در نظر میگیریم. هیچ فضایی بهتر از فضای داخل كندو برای شاخونهای سربست شده نمی باشد، زیرا در آنجا اشكالاتی مانند كمی رطوبت و قطعی برق و… وجود ندارد. در این حالت ملكه ها در بهترین شرایط متولد میشوند. شاخون ها در روز آخر نسبت به لرزش یا تكان دادن ، حساسیت و آسیب پذیری كمتری دارند. در شرایط خوب جریان شهد، زنبورها پیرامون و روی شاخونها را میبافند ( تصویر1-11 ) به گونه ای كه در برخی مواقع شاخون ها كاملاً نامشخص هستند و در زیر تكه شانهای بافته شده پنهان میشوند.
شفیره های ملكه ها در سلول در معرض نور كاملاً مشخص هستند و برخی مواقع یك روز یا چند ساعت قبل از تولد هم حركاتی از خود نشان میدهند.
در حین قراردادن سلولها در كندو یا كندوچه توجه داشته باشید كه سر شاخون كاملاً آزاد باشد تا مانعی برای خروج ملكه در حال تولد ایجاد نشود. برای جابجایی شاخونها، از یك تكه ابر تخته ای، فوم یا ینولیت ٣ سانتیمتری استفاده كنید ، به نحوی كه به ردیف سوراخهایی به شكل شاخون در سطح آن ایجاد كرده و شاخونها را با سر به داخل آویزان كنید. شما میتوانید با قراردادن این قطعه فوم در زیر لباس خود و بر روی سطح پوست تا حدود زیادی دمای مورد نیاز به منظور جابجایی را تا مدت حد اكثر ٣ ساعت تامین نمایید. در این روش از تخریب شاخون ها هم جلوگیری میشود.
دقت نمایید كه معرفی شاخون ها در حین تولد به كندوچه های پرورش ملكه یا كلنی های جدید ایجاد شده نباید زود انجام پذیرد. حداقل ٢٤ ساعت باید از یتیم بودن آنها گذشته باشد تا خطر از بین بردن ملكه های تازه متولد شده به حداقل ممكن برسد.
چنانچه قصد دارید از سلامت ملكه ای قبل از تولد اطمینان حاصل كنید میتوانید از سمت پایه ی شاخون كه بر خلاف نوك آن كه از پیلهی محكمی تشكیل شده، و كاملاً از جنس موم میباشد، یك بریدگی افقی ایجاد كنید و با كج كردن شاخون به آرامی و به سمت برعكس بریدگی، شفیره را مورد بررسی قرار داده و بعد از بازدید بدون اینكه آسیبی به آن بزنید، آن را مجدداً به حالت اول برگردانید و با فشاردادن و كشیدن موم پایه بر روی شاخون بریدگی را ترمیم نمایید.برای كنترل وضعیت شفیره میتوانید از روز دهم به بعد به آرامی سلول را از بغل برش داده و شفیره را مورد بازدید قرار دهید و دوباره سلول را به هم بچسبانید.
