زنبورهای کارگر تخم‌گذار یا کلنی نرزا چیست؟

در شرایط طبیعی، یک ملکه‌ی باکره به منطقه‌ی تجمع زنبورهای نر پرواز می‌کند و با چندین زنبور نر جفت‌گیری می‌کند. اسپرم این زنبورهای نر در کیسه‌ای در شکم ملکه ذخیره می‌شود و سپس تخم‌هایی که ملکه در کندو می‌گذارد، با این اسپرم‌ها لقاح می‌یابند. تخم‌های لقاح‌یافته در نهایت به زنبورهای کارگر ماده تبدیل می‌شوند. البته ملکه در صورت نیاز و در مقیاسی محدود، می‌تواند تخم‌های لقاح‌نیافته نیز بگذارد که آن‌ها منجر به تولد زنبورهای نر می‌شوند.

زنبورهای کارگر، حتی در نبود ملکه، توانایی تبدیل شدن به ملکه را ندارند. با این حال، در صورت نبود ملکه، ممکن است شروع به تخم‌گذاری کنند. از آن‌جا که تخم‌های آن‌ها لقاح‌نیافته است، تنها زنبور نر از آن‌ها به دنیا می‌آید. در نتیجه، بدون حضور زنبورهای کارگر ماده، کلنی پس از مدتی فرو می‌پاشد.

علل تخم‌گذاری زنبورهای کارگر

در یک کلنی طبیعی، تنها حدود یک درصد از زنبورهای کارگر دارای تخمدان‌هایی هستند که توانایی تخم‌گذاری داشته باشند. آن‌ها نیز تعداد اندکی تخم می‌گذارند که به کلنی آسیبی نمی‌زند. مهم‌ترین علت پدیده‌ی تخم‌گذاری زنبورهای کارگر، نبود ملکه در کندو یا ناتوانی ملکه در انجام وظیفه‌ی تخم‌گذاری است. وقتی ملکه در کلنی حضور نداشته باشد، تولید نوزادان خیلی زود متوقف می‌شود. در یک کلنی فعال، فرمون‌هایی که از نوزادان ترشح می‌شود، مانع رشد تخمدان‌های زنبورهای کارگر می‌شود.

با نبود ملکه و نوزاد در کندو، دیگر هیچ فرمونی برای شناسایی نوزادان وجود ندارد و این شرایط موجب می‌شود که تخمدان‌های بسیاری از زنبورهای کارگر رشد کرده و فعال شوند. این پدیده معمولاً چند هفته پس از مرگ یا گم شدن ملکه رخ می‌دهد و اغلب به‌صورت گسترده اتفاق می‌افتد، به‌گونه‌ای که تعداد زیادی از زنبورهای کارگر شروع به تخم‌گذاری می‌کنند، نه فقط یکی یا چند زنبور محدود.

چگونه یک کلنی دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار از بین می‌رود

زنبورهای کارگر در تابستان بین ۲ تا ۶ هفته عمر می‌کنند و در زمستان حدود ۲۰ هفته، سپس می‌میرند. نرخ بالای مرگ‌ومیر زنبورهای کارگر، عمدتاً ناشی از فرسودگی آن‌ها در گذر زمان است. کلنی‌های زنبورعسل با پرورش نوزادان جدید در داخل کندو، زنبورهای کارگر از دست‌رفته را جایگزین می‌کنند تا تداوم کلنی حفظ شود.

زنبورهای کارگر وظیفه دارند که غذا، آب و دیگر منابع مورد نیاز کلنی را تأمین کنند. اگر کلنی فاقد زنبورهای کارگر کافی باشد یا اصلاً تولید مثل زنبور کارگر نداشته باشد، بقیه زنبورها تمام عسل ذخیره‌شده را مصرف کرده و در نهایت از گرسنگی خواهند مرد.

زنبورهای کارگر کندو را تمیز نگه می‌دارند و آن را برای سکونت کلنی مناسب می‌سازند. کاهش جمعیت زنبورهای کارگر موجب می‌شود کندو غیربهداشتی شود و این شرایط می‌تواند موجب جذب بیماری‌ها، آفات یا شکارچیانی شود که به روش‌های گوناگون به کلنی آسیب می‌زنند.

پیشنهاد می کنیم مقاله ” بررسی راهکارهای مختلف برای مقابله با مشکل نرزایی کلنی ” را مطالعه کنید 🌹

جلوگیری از پیدایش زنبورهای کارگر تخم‌گذار

بهترین راه برای جلوگیری از توسعه‌ی زنبورهای کارگر تخم‌گذار، اطمینان از حضور ملکه در کلنی زنبورعسل است. کلنی‌های زنبورعسل برای موفقیت خود نیازمند ملکه‌ای نیرومند و فعال هستند. چنین ملکه‌ای باید هر روز تعداد زیادی تخم لقاح‌یافته بگذارد. این تخم‌ها به زنبورهای کارگر جدید تبدیل می‌شوند و جمعیت کلنی را حفظ می‌کنند. علاوه بر آن، ملکه در کندو فرمون‌هایی آزاد می‌کند که موجب انسجام و یکپارچگی کلنی می‌شود.

اطمینان از اینکه کلنی‌های شما دارای ملکه هستند ، اصطلاحاً (queenright) باشند ، نقشی حیاتی در جلوگیری از بروز پدیده‌ی تخم‌گذاری زنبورهای کارگر دارد. در صورت مرگ، کوچ یا ناتوانی ملکه، باید فوراً ملکه‌ای جدید در کلنی مستقر شود. تأخیر در جایگزینی ملکه‌ای ضعیف یا ناکارآمد می‌تواند موجب شروع تخم‌گذاری توسط زنبورهای کارگر شود.

همواره باید در زمان مناسب عمل تعویض ملکه را انجام داد تا کلنی زنبورعسل دارای ملکه‌ای جوان، سالم و پرکار باشد که موجب حفظ قدرت و پویایی کلنی شود. چنین کلنی‌هایی عملکرد بهینه‌ای دارند و بهترین کیفیت و کمیت محصولات کندو را ارائه می‌دهند. چه زنبوردار مبتدی باشید و چه حرفه‌ای، می‌توانید با استفاده از یک ملکه جدید، قفس ملکه و درپوش شکری، عمل تعویض ملکه را انجام دهید.

چگونه یک کلنی زنبورعسل دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار را شناسایی کنیم

کلنی‌هایی که ملکه‌ی خود را از دست داده و در نتیجه دچار پدیده‌ی زنبورهای کارگر تخم‌گذار شده‌اند، معمولاً قابل شناسایی هستند. نشانه‌ها و شواهد گوناگونی وجود دارد که می‌تواند احتمال تخم‌گذاری زنبورهای کارگر در کلنی را مطرح کند. مشاهده‌ی تنها یکی از این نشانه‌ها معمولاً برای نتیجه‌گیری کافی نیست؛ اما اگر دو مورد یا بیشتر از این نشانه‌ها دیده شود، باید بازرسی دقیقی از کندو انجام دهید تا مشخص شود آیا زنبورهای کارگر واقعاً در حال تخم‌گذاری هستند یا خیر.

۱. وجود چند تخم در یک سلول نوزاد

یکی از نشانه‌های اصلی وجود زنبورهای کارگر تخم‌گذار، مشاهده‌ی بیش از یک تخم در یک سلول شانه نوزادان است. البته برخی از ملکه‌های جوان ممکن است در آغاز کار، بیش از یک تخم در هر سلول بگذارند، اما معمولاً این رفتار را اصلاح می‌کنند. با این حال، تداوم وجود بیش از یک تخم در هر سلول نوزاد، نشانه‌ای قابل اطمینان از تخم‌گذاری زنبورهای کارگر است.

۲. فقدان ملکه

دومین نشانه‌ی وجود زنبورهای کارگر تخم‌گذار، مشاهده نشدن ملکه در طی چندین بازرسی پیاپی از کندو است. برای سهولت در بازرسی، توصیه می‌شود ملکه‌ی هر کلنی را در زنبورستان خود علامت‌گذاری کنید تا در حین بازرسی‌ها به‌راحتی قابل شناسایی باشد.

۳. وجود تخم روی دیواره‌های سلول‌های نوزاد

سومین نشانه، مشاهده‌ی تخم زنبور روی دیواره‌های جانبی سلول‌های نوزاد است. ملکه تخم را دقیقاً در مرکز کف سلول قرار می‌دهد. اما زنبورهای کارگر معمولاً تخم‌ها را به صورت نامنظم و دور از مرکز سلول می‌گذارند. آن‌ها ممکن است حتی در سلول‌هایی که قبلاً با گرده یا عسل پر شده‌اند نیز تخم‌گذاری کنند.

۴. نوزادهای نر پراکنده و بیش از حد

وجود نوزادهای نر به‌صورت پراکنده و بیش از اندازه در کندو نیز یکی دیگر از نشانه‌های مهم تخم‌گذاری توسط زنبورهای کارگر است. دلیل آن این است که تخم‌های زنبورهای کارگر، بدون لقاح هستند و فقط به نر تبدیل می‌شوند. در نتیجه، با افزایش تخم‌گذاری زنبورهای کارگر، جمعیت نوزادهای نر (زنبورهای نر) نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و با کاهش جمعیت زنبورهای کارگر، این روند نیز کاهش پیدا می‌کند.

نوزادهای نر پراکنده زمانی ایجاد می‌شوند که برخی زنبورهای کارگر، تخم‌هایی را که توسط سایر زنبورهای کارگر گذاشته شده‌اند، از سلول‌ها بیرون می‌آورند. در نتیجه، سلول‌های خالی به‌شکل پراکنده و نامنظم در میان نوزادهای پوشیده با پولک در کندو دیده می‌شوند.

نوزادهای نر چه شکلی دارند؟

اگر در ساخت کندو از موم پیش‌ساخته استفاده نشود و به زنبورها اجازه داده شود که سلول‌ها را با اندازه‌ی دلخواه خود بسازند، معمولاً سلول‌های مربوط به نوزادهای کارگر کوچک‌تر از سلول‌های نوزادهای نر خواهند بود.

در کلنی‌ای که دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار است، نوزادهای نر در سلول‌هایی پرورش می‌یابند که در واقع برای نوزادهای کارگر طراحی شده‌اند. این یکی از نشانه‌هایی است که می‌توان از آن برای تشخیص ظهور زنبورهای کارگر تخم‌گذار استفاده کرد.

همچنین، در این حالت، سرپوش (پولک) روی نوزادهای نر ظاهری کندتر، برجسته‌تر و نوک‌تیزتر دارد. این پوشش بیش‌تر از پوشش سلول‌های نوزاد کارگر از دهانه‌ی سلول بیرون می‌زند و شکلی شبیه به پاک‌کن انتهای مداد دارد.

چگونه یک کلنی دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار را نجات دهیم؟

برای نجات کلنی زنبور عسل که دچار پدیده‌ی زنبورهای کارگر تخم‌گذار شده است، چندین روش وجود دارد. هر یک از این روش‌ها مزایا و میزان اثربخشی خاص خود را دارند و برخی از آن‌ها با ریسک بیشتری همراه هستند. در نهایت، نجات کلنی زنبور عسل مستلزم معرفی یک ملکه‌ی جدید است. پذیرش ملکه در میان زنبورها بسته به روشی که انتخاب می‌کنید، متفاوت خواهد بود. برخی از روش‌هایی که می‌توانید امتحان کنید عبارت‌اند از:

۱. افزودن زنبورهای کارگر تخم‌گذار به یک کلنی دارای ملکه

در این روش، کلنی دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار را با کلنی دیگری که ملکه دارد (Queenright colony) ادغام می‌کنید. این کار از مزیت فرمون‌های نوزاد و ملکه در کلنی دارای ملکه استفاده می‌کند تا از ادامه‌ی تخم‌گذاری توسط کارگرها جلوگیری شود. کلنی‌ای که دارای ملکه است باید قوی و نیرومند باشد؛ زیرا اگر ضعیف باشد، ممکن است زنبورهای کارگر تخم‌گذار، ملکه را بکشند و در نتیجه کلنی‌ای بزرگ با کارگرهای تخم‌گذار بیشتری شکل بگیرد.

برای کاهش ریسک تسلط یافتن زنبورهای کارگر تخم‌گذار بر کلنی دارای ملکه، می‌توانید این زنبورها را به چند گروه کوچک‌تر تقسیم کرده و هر گروه را به یکی از کندوهای دارای ملکه در زنبورستان خود اضافه کنید. همچنین، برای کاهش خطر حمله به ملکه، بهتر است از یک توری پشه گیر استفاده کنید تا کلنی دارای ملکه را از زنبورهای کارگر جدا کند. این کار از ملکه در برابر حمله محافظت می‌کند تا زمانی که تخمدان‌های زنبورهای کارگر به‌طور کامل سرکوب شوند. اجازه دهید حدود ۳ هفته بگذرد و سپس توری را بردارید.

۲. خارج کردن زنبورهای پرستار از کلنی

در این روش، زنبورها را در فاصله‌ای بیش از ۱۰۰ متر از کندو تکان دهید (Shake out). زنبورهای کارگر تخم‌گذار معمولاً همان زنبورهای پرستار جوان هستند که چون پیش‌تر از کندو خارج نشده‌اند، راه بازگشت به کندو را بلد نیستند. در مقابل، زنبورهای کارگر جست‌وجوگر که راه بازگشت را می‌دانند، به راحتی به کندو بازمی‌گردند و می‌توانند ملکه‌ی جدید را بهتر بپذیرند. تمام زنبورهای پرستاری که در میدان رها می‌شوند، به دلایل مختلف از بین خواهند رفت. حذف زنبورهای پرستار از کندو نیز باعث توقف تخم‌گذاری توسط کارگرها می‌شود.

۳. افزودن قاب‌های نوزاد زنده به کلنی دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار

در این روش، قاب‌های نوزاد از یک کلنی دیگر را به کندوی دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار منتقل می‌کنید. اولاً، حضور نوزادهای کارگر موجب سرکوب عملکرد تخم‌گذاری در برخی زنبورهای کارگر می‌شود. توجه داشته باشید که همان‌طور که آغاز فعالیت تخم‌گذاری در زنبورهای کارگر به زمان نیاز دارد، سرکوب آن نیز زمان‌بر است.

ثانیاً، افزودن قاب‌های مناسب نوزاد به کلنی دچار تخم‌گذاری کارگرها، به آن‌ها فرصتی می‌دهد تا یک ملکه‌ی جدید پرورش دهند. برای دستیابی به بهترین نتیجه، باید قابی با لاروهای زنبور تازه از تخم درآمده که حداکثر یک روز سن دارند، استفاده کنید. این کار را هر ۵ تا ۷ روز یک‌بار به‌مدت ۳ هفته یا تا زمانی که مشاهده کردید زنبورها در حال پرورش ملکه‌ی جدید هستند، ادامه دهید.

وجود سلول‌های تعویض ملکه (Supersedure cells) در قاب‌های نوزادی که به کلنی دارای زنبورهای کارگر تخم‌گذار اضافه کرده‌اید، نشان‌دهنده‌ی آمادگی کلنی برای پذیرش یک ملکه‌ی جدید است. اگر پس از گذشت ۳ هفته هنوز ملکه‌ی جدیدی پرورش نیافته باشد، به احتمال زیاد کلنی آماده‌ی پذیرش یک ملکه‌ی جدید خواهد بود.

آیا زنبوردارها می‌توانند همه‌ی کلنی‌های دارای زنبور کارگر تخم‌گذار را نجات دهند؟

نجات همه‌ی کلنی‌های زنبور عسل که دچار تخم‌گذاری توسط کارگرها شده‌اند ممکن نیست. حتی با انجام همه‌ی تلاش‌ها، ممکن است در نهایت کلنی از بین برود. این اتفاق زمانی محتمل‌تر است که زنبورهای کارگر برای مدت طولانی ، مثلاً چند هفته قبل از آن‌که شما متوجه شوید و مداخله کنید، در حال تخم‌گذاری بوده باشند.

در چنین شرایطی، لازم است علت آغاز تخم‌گذاری توسط کارگرها را شناسایی کرده و اقداماتی برای پیشگیری از تکرار این وضعیت در زنبورستان خود انجام دهید. سپس باید کندو را تخلیه، تمیز و ضدعفونی کرده و کلنی جدیدی از زنبور عسل را در آن مستقر کنید.

اگرچه این کار ممکن است در ظاهر سخت‌گیرانه یا بی‌رحمانه به نظر برسد، اما در واقع شما را از مصرف منابع سایر کلنی‌های زنبور عسل برای نجاتی بی‌ثمر نجات می‌دهد. استفاده از منابع یک کلنی قوی برای تلاش در جهت نجات کلنی‌ای با زنبورهای کارگر تخم‌گذار، ممکن است به تضعیف آن کلنی قوی منجر شود.

جمع‌ بندی

تخم‌گذاری زنبورهای کارگر نشانه‌ای از وجود مشکل در کندو است. کلنی زنبور عسلی که دچار پدیده‌ی تخم‌گذاری توسط کارگرها شده، معمولاً در وضعیت بحرانی قرار دارد و برای ادامه‌ی بقا نیازمند کمک شماست. اگر مداخله‌ای صورت نگیرد، کلنی نهایتاً فرو می‌پاشد. اغلب دلیل این پدیده، نبود ملکه در کلنی است. برای نجات کلنی، معمولاً باید یک ملکه‌ی جدید معرفی شود. همچنین می‌توانید با افزودن قاب‌های نوزاد تازه، کلنی را به پرورش ملکه‌ی جدید ترغیب کنید یا از دیگر راهکارهای گفته‌شده استفاده نمایید.

حالا می‌توانید با بهره‌گیری از اطلاعات ارائه‌شده در این مقاله درباره‌ی زنبورهای کارگر تخم‌گذار، از سلامت و پایداری کلنی‌های زنبور عسل خود در زنبورستان اطمینان حاصل کنید.

با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید!

اگر در این خصوص نکته یا تجربه خاصی دارید، لطفا در قسمت دیدگاه ها آنرا به اشتراک بگذارید 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان