فواید گرده برای زنبورهای عسل
زنبورها آب را از تقریباً هر منبع نزدیک به کلونی خود جمع آوری میکنند. این منابع شامل برکه ها، جویبارها، شیرهای آبی که چکه میکنند، استخر همسایه، ظرف آب حیوانات و حوضچه های پرندگان است. در هوای گرم، زنبورها از آب برای خنک کردن کلونی با استفاده از به جریان انداختن هوا و تبخیر قطرات آب داخل کندو استفاده میکنند. آب علاوه بر تأمین رطوبت، ممکن است مواد معدنی ضروری نیز فراهم کند.
زنبورهای عسل شهد فرآوری شده (عسل) و گرده (نان زنبور) را مصرف میکنند که هر دو توسط گل ها تأمین میشوند (شکل ۱). شهد که زنبورها آن را به عسل تبدیل میکنند، به عنوان منبع اصلی کربوهیدرات ها برای زنبورها عمل میکند. این ماده انرژی لازم برای پرواز، نگهداری کلونی و فعالیت های روزمره را فراهم میکند.
بدون منبع یا ذخیره کربوهیدرات، زنبورها ظرف چند روز از بین خواهند رفت. به همین دلیل ضروری است که از وجود ذخایر کافی عسل در کلونی ها طی ماههای زمستان اطمینان حاصل شود. کلونی ها میتوانند به سرعت از گرسنگی تلف شوند! شهد همچنین منبعی از مواد معدنی مختلف مانند کلسیم، مس، پتاسیم، منیزیم و سدیم است، اما وجود و غلظت این مواد معدنی در شهد بسته به منبع گل متفاوت است.
شکل ۱. زنبور عسل در حال جمع آوری گرده گل گیاهان.
محتوای تشکیل دهنده گرده گل
گرده که به صورت «نان زنبور» ذخیره میشود، منبع اصلی پروتئین برای زنبور عسل است و همچنین چربی ها/لیپیدها، مواد معدنی و ویتامین ها را تأمین میکند. پروتئین موجود در گرده برای تولید نوزادان (لاروها) و رشد زنبورهای جوان حیاتی است. گرده متنوع ترین منبع غذایی از نظر ارزش تغذیه ای برای زنبورهای عسل محسوب میشود.
گرده های گل عموماً از ترکیبات زیر تشکیل شده است: آب (۷٪–۱۶٪)، پروتئین خام (۶٪–۳۰٪)، عصاره اتری (۱٪–۱۴٪)، کربوهیدراتها شامل قندهای احیاکننده (۱۹٪–۴۱٪)، قندهای غیراحیا کننده (۰٪–۹٪) و نشاسته (۰٪–۱۱٪)، لیپیدها (۵٪)، خاکستر (۱٪–۶٪) و ترکیبات ناشناخته (۲۲٪–۳۶٪). گرده های گل های مختلف مقادیر متفاوتی از هریک از این اجزا را دارند؛ بنابراین، همۀ گرده ها از نظر ارزش غذایی برای زنبورها یکسان نیستند.
پروتئین گرده برای رشد کندو ضروری است، اما میزان پروتئین خام موجود در گرده بسته به نوع گل، تفاوت چشمگیری دارد و از ۶٪ تا ۳۰٪ وزن خشک گرده متغیر است. پروتئین از اسیدهای آمینه تشکیل شده که ۱۰ مورد از آنها برای زنبورهای عسل ضروری شناسایی شده اند. این اسیدهای آمینه شامل ترئونین، والین، متیونین، ایزولئوسین، لوسین، فنیلآلانین، هیستیدین، لیزین، آرژینین و تریپتوفان هستند. مقدار و نوع اسیدهای آمینۀ موجود در گرده، بسته به گیاهی که گرده از آن جمع آوری شده است، متفاوت است.
گرده چگونه تولید میشود؟
گرده توسط پرچم (سازۀ نرینۀ گل) تولید میشود (شکل ۲). زنبورهای عسل به عنوان گرده افشان نقش مهمی ایفا میکنند، زیرا گرده را از پرچم یک گل به کلاله (بخش مادینۀ گل) در همان گل یا گلی دیگر منتقل میکنند. گاهی انتقال گرده تنها به کلالۀ همان گل یا گلی دیگر روی همان گیاه نیاز دارد، اما در بسیاری از موارد، گرده باید به گیاهی کاملاً متفاوت برسد. در نتیجه، رابطه ای بسیار پیچیده بین گیاهان و گردهافشان های آنها شکل گرفته است، زیرا هر دو طرف برای بقا به یکدیگر وابسته اند.
شکل ۲. عکس تشریحی یک گل.
در زمینۀ تولید گرده، گونه های گیاهی از نظر کمیت و کیفیت گردۀ تولیدی متفاوت هستند. برخی گیاهان ممکن است گردۀ فراوان ولی بی کیفیت تولید کنند، در حالی که برخی دیگر گردۀ بسیار کم ولی با کیفیت بالا تولید میکنند. گیاهان مرتبط از نظر تبارشناسی (درون یک جنس) معمولاً مقادیر مشابهی پروتئین خام در گردههای خود دارند.
گیاهانی که مقادیر نسبتاً بالایی پروتئین خام در گرده ارائه میدهند شامل کلزا (Brassica napus—۲۳٪) و بادام (Prunus dulcis—۲۶٪) هستند، در حالی که گیاهان با سطوح پروتئین خام پایین تر شامل تمشک/توت سیاه (Rubus spp.—۱۹٪)، بید (Salix spp.—۱۷٪)، آفتابگردان (Helianthus annuus—۱۶٪) و کاج (Pinus spp.—۷٪) میشوند. لازم به ذکر است که روش های مختلفی برای تحلیل محتوای پروتئین در گرده وجود دارد که ممکن است نتایج متفاوتی ارائه دهند. بنابراین، باید سطوح پروتئین منتشرشده در گرده های مختلف را به عنوان یک راهنمای کلی و نه مقداری قطعی در نظر گرفت.
در تمایل مقاله “ تغذیه زنبورهای عسل برای جلوگیری از گرسنگی ” را مطالعه کنید
جمع آوری گرده توسط زنبورهای عسل
مشاهده شده است که زنبورهای کارگر گرده ها را بر اساس رایحه و ساختار فیزیکی دانه های گرده انتخاب میکنند، نه بر اساس ارزش غذایی. یک کلونی زنبور عسل با اندازۀ معمولی (حدود ۲۰٬۰۰۰ زنبور) سالانه حدود ۵۷ کیلوگرم گرده جمع آوری میکند. به طور میانگین، ۱۵٪ تا ۳۰٪ از زنبورهای جمع آوری کننده در یک کلونی مشغول جمع آوری گرده هستند. یک زنبور میتواند باری معادل ۳۵٪ وزن بدن خود را به صورت گرده حمل کند. زنبورها این گرده را روی پاهای عقبی خود و در ساختارهای ویژهای به نام «سبدهای گرده» یا کوربیکولا (corbicula) حمل میکنند (شکل ۳).
شکل ۳. زنبور کارگر در حال حمل گرده در سبدهای گرده.
پس از انتقال گرده به کلونی، زنبورهای کارگر آن را با افزودن ترشحات غدهای حاوی آنزیم ها و اسیدها فرآوری میکنند. این فرآوری از فعالیت باکتری های مضر جلوگیری کرده و گرده را برای ذخیره سازی بلند مدت آماده میکند (شکل ۴). گردۀ ذخیرهشده معمولاً «نان زنبور» نامیده میشود. زنبورها همچنین میکروب های مفید را به گرده اضافه میکنند و آنزیم هایی تولید می نمایند که به آزادسازی مواد مغذی و اسیدهای آمینه از گرده کمک میکنند. نان زنبور به سرعت توسط کلونی مصرف میشود و تنها در صورت مازاد بودن، برای چند ماه ذخیره میگردد. نیاز سالانۀ یک کلونی به گرده بین ۱۵ تا ۵۵ کیلوگرم برآورد شده است.
شکل ۴. گرده جمع آوری شده از تلهٔ گرده نصب شده بر روی کندو.
زنبورها برای رشد و تکامل به گرده نیاز دارند. زنبورهای نابالغ (لاروها) با مخلوطی از غذای نوزادان و نان زنبور تغذیه میشوند. زنبورهای تازه متولد شده نیز نان زنبور مصرف میکنند تا رشد بدنشان تکمیل شود. مقدار گردۀ مورد نیاز برای پرورش یک لارو کارگر حدود ۱۲۴ تا ۱۴۵ میلی گرم برآورد شده است که حاوی تقریباً ۳۰ میلی گرم پروتئین است. حداقل سطح پروتئین مورد نیاز زنبورهای عسل بین ۲۰٪ تا ۲۵٪ پروتئین خام تخمین زده میشود. گرده هایی با سطوح پروتئین در این محدوده، برای کلونی ها مفیدترند و نیازهای پروتئینی آنها را به راحتی برآورده میکنند. رژیم حاوی گردۀ پرپروتئین، طول عمر زنبورهای کارگر را افزایش میدهد، در حالی که پرورش نوزادان در صورت استفاده از گرده های کم پروتئین کاهش مییابد.
اگرچه محتوای پروتئین بسیار مهم و پر مطالعه ترین جزء گرده است، اما اهمیت سایر مواد مغذی موجود در گرده برای زنبورها کمتر شناخته شده است. تجزیۀ شیمیایی ترکیبات گرده پیچیده است و تنها تعداد نسبتاً کمی از گرده ها به خوبی بررسی شده اند. یک منبع مناسب برای بررسی محتوای گردۀ گیاهان رایج، کتاب Fat Bees Skinny Bees است (https://www.agrifutures.com.au/wp-content/uploads/publications/05-054.pdf). نویسندگان این راهنما فهرستی از ترکیبات گردۀ برخی گیاهان رایج استرالیا را ارائه کرده اند. هنگام بررسی این فهرست، به خاطر داشته باشید که گیاهان متعلق به یک جنس، اغلب محتوای پروتئینی مشابهی دارند. این فهرست میتواند به عنوان راهنمایی برای پیش بینی پروتئین گردۀ گیاهان مشابه در ایالات متحده استفاده شود.
تأمین تغذیه کلونی
یک زنبوردار چگونه میتواند اطمینان حاصل کند که نیازهای تغذیه ای کلونی برآورده شده است؟ زنبوردار باید مطمئن شود که گیاهان منطقه واقعاً گرده تولید میکنند. برای مثال، زنبورها از بسیاری از گیاهان زینتی گرده جمع آوری نمی کنند، بنابراین همۀ گل ها برای زنبورها جذاب نیستند. همچنین، حجم گردۀ تولیدشده توسط یک گیاه لزوماً با استفاده زنبور از آن مرتبط نیست. برای نمونه، درختان کاج مقادیر زیادی گردۀ کم پروتئین تولید میکنند، اما معمولاً توسط زنبورهای عسل بازدید نمیشوند.
گیاهانی که شهد فراوان تولید میکنند، همیشه گردۀ کافی برای زنبورها فراهم نمیکنند. هنگام بررسی نیازهای تغذیه ای زنبورهای عسل، باید شعار «تنوع، تنوع، تنوع» را به خاطر داشت. هیچ گردۀ واحدی همۀ نیازهای تغذیه ای کلونی را برآورده نمیکند، بنابراین تنوع گرده ها از منابع گیاهی مختلف به تأمین این نیازها کمک میکند. زنبورها نیز مانند انسان ها به رژیم های غذایی متعادل نیاز دارند. هنگام بررسی کلونی، باید قابهایی با رنگ های متنوع گرده (نارنجی، زرد، قرمز، سفید، سبز و غیره) در سلولها مشاهده شود. همچنین کیفیت گرده از کمیت آن مهمتر است.
زنبوردار باید با گیاهان شهدزا و گرده زا در منطقه آشنا باشد. نیازهای کلونی نیز بسته به فصل، تولید نوزادان و اهداف زنبوردار تغییر میکند. اگر کمبود گرده وجود دارد یا مشکوک به کیفیت پایین گرده های موجود هستید، میتوان از جایگزین ها یا مکمل های گرده استفاده کرد. زنبورداران باید دربارۀ گیاهان گلده در منطقه و نیازهای فصلی کلونی های خود آموزش ببینند.
این نشریه در ژوئن ۲۰۲۳ توسط بخش حشره شناسی و نماتولوژی دانشگاه فلوریدا منتشر شد.
مترجم مقاله : مدیر سایت زنبورداری و پرورش ملکه ارجان
