محافظت از زنبورهای عسل در برابر مورچهها
زنبورهای عسل با انواع آفات، انگلها و شکارچیانی مواجهاند که ممکن است درون کندو به آنها حمله کنند. مورچهها با حمله به کندوها باعث آسیبرساندن به آنها شده و در نتیجه، کلنی زنبورها را تضعیف میکنند. آنها منابع داخل کندو را میدزدند و حتی ممکن است با زنبورها درگیر شوند. تهاجمات گستردهی مورچهها اغلب به فرار کل کلنی زنبور عسل از کندو منجر میشود.
حملهی مورچهها به کندو نشانهای از ضعف کلنی است و میتواند نشاندهندهی مشکلات پنهان دیگری درون کندو یا در کلنی زنبورها باشد. برخی گونههای مورچه حتی تلاش میکنند لاروهای خود را در قسمتهایی از کندو پرورش دهند. آنها برای زنبورها مزاحم هستند و معمولاً توسط زنبورها دور نگه داشته میشوند.
زمانی که مورچهها از بخشهای بالایی کندو، دور از محل تجمع کلنی زنبورها استفاده میکنند، تهدید آنها در حد متوسط است و میتوان با روشهای ساده با آن مقابله کرد. اما وقتی به درون بدنهی کندو و میان زنبورها نفوذ میکنند، میزان تهدید آنها افزایش مییابد. مورچههایی که به کندو حمله میکنند، فرصتطلب هستند؛ آنها هرچه بتوانند را جمعآوری کرده و میبرند.
آیا مورچهها به کندو آسیب میزنند؟
مورچهها میتوانند بهعنوان گونهای مهاجم عمل کنند. یکی از گونهها که بومی آرژانتین است، با نام علمی Iridomyrmex humilis در سراسر جهان گسترش یافته و مشکلات زیادی برای زنبورداران ایجاد کرده است. مورچههای متعلق به کلنیهای مختلف معمولاً با یکدیگر میجنگند و مرگومیر ناشی از این درگیریها، جمعیت آنها را کنترل میکند. اما گونهی مهاجم آرژانتینی دارای تنوع ژنتیکی بسیار کمی است و مورچهها یکدیگر را از یک کلنی واحد تشخیص میدهند؛ بنابراین با یکدیگر نمیجنگند و جمعیتشان بهطور طبیعی کنترل نمیشود.
در نتیجه، مورچهی آرژانتینی توانسته در مناطقی که به آن وارد شده، اَبَرکلنیهایی تشکیل دهد. این ابرکلنیها بهراحتی سایر گونهها را در رقابتهای زیستمحیطی شکست میدهند. زنبورهای عسل در برخی مناطق ایالات متحده تحت فشار شدید این کلنیهای بزرگ مورچهای قرار گرفتهاند.
مورچههای آرژانتینی
کلنیهای گونهی مهاجم مورچهی آرژانتینی بهراحتی در مناطق مجاور گسترش مییابند. ملکهی کلنی فاصلهای را طی کرده و کلنی جدیدی را آغاز میکند. کلنیهای نزدیک به هم که خویشاوند هستند ممکن است با هم ادغام شده و کلنی بزرگی را در سطح وسیعی تشکیل دهند. مورچههای آرژانتینی را میتوان از روی اندازهی بسیار کوچکشان تشخیص داد؛ طول آنها تقریباً ۲ میلیمتر است. این اندازهی کوچک به آنها امکان میدهد تا از شکافها، درزها و ترکهای کوچک کندو عبور کرده و وارد شوند.

ویژگی دیگر آنها، حرکت گروهی و تشکیل ستونهای طولانی در مسیرهای رفتوآمد است. جمعیت مورچههای یک کلنی آرژانتینی بسته به فصل تغییر میکند و در آمریکای شمالی، بیشترین تعداد آنها در ماه اکتبر مشاهده میشود.
چگونه مورچهها به کندو نفوذ میکنند؟
مورچهها همهچیزخوارند و علاقهی خاصی به مواد شیرین دارند. همین علاقه باعث میشود به کندوهای زنبور عسل جذب شوند. عسل ذخیرهشده آنها را بهشدت وسوسه میکند. مورچههای آرژانتینی بهدلیل جثهی کوچکشان بهراحتی وارد کندو میشوند. در هنگام هجوم، مورچهها ممکن است نوزادها را بکشند و بخورند، عسل را بردارند و ببرند، مومها را جمعآوری کرده و از آن برای ساختن لانهی خود استفاده کنند، و با زنبورهای عسل وارد درگیریهای مرگبار شوند.
علاوه بر مورچههای آرژانتینی، مورچههای آتشین نیز در بسیاری مناطق برای زنبورداران مشکلساز هستند. گرچه آنها به اجزای فیزیکی کندو آسیبی نمیزنند، اما آسیب اصلیشان به کلنی زنبور عسل و خود زنبوردار وارد میشود. برخی گونههای مورچه حتی میتوانند ناقل عوامل بیماریزا نظیر ویروسها به زنبورهای عسل باشند.
محافظت از زنبورهای عسل در برابر مورچهها
اگر مورچهها در منطقهی شما مشکلساز هستند، باید کاملاً هوشیار باشید. بهترین نتیجه با استفاده از رویکردی چندجانبه حاصل میشود. کلنیهای ضعیفتر زنبور عسل در برابر حملات مورچهها آسیبپذیرترند و آسیب بیشتری میبینند. تهاجمات مکرر بهتدریج حتی کلنیهای قوی را نیز تضعیف میکند. در مورد کندوهایی با جمعیت ضعیف، باید تدابیر بیشتری اتخاذ شود و نظارت بیشتری صورت گیرد. بچه کلنیهای تازه ایجاد شده نیز باید بهدقت زیر نظر گرفته شده و در برابر مورچهها محافظت شوند. در مقابل، کلنیهای بزرگ و قوی که جمعیت زیادی دارند، بهتر میتوانند در برابر برخی هجومهای مورچهای مقاومت کنند.
سموم کشندهی مورچه سازگار با زنبورها
مورچهها و زنبورها از نظر تکاملی بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و به همین دلیل، مواد شیمیایی مشابهی روی هر دو اثر میگذارد. بنابراین، درمانهایی که برای از بین بردن مورچهها استفاده میشوند، ممکن است بهراحتی باعث مرگ زنبورهای عسل نیز شوند. حتی اگر زنبورها در زنبورستان با گلها یا چمنهای حاوی مواد سمی تماس پیدا کنند، ممکن است سم را به کندو منتقل کرده و موجب مرگ جمع زیادی از زنبورها شوند.از اینرو، زنبورداران باید در انتخاب نوع مواد مورچهکش دقت زیادی به خرج دهند و تنها از انواعی استفاده کنند که برای زنبورها ایمن هستند.
در استفاده از اسپریها، پودرها و سایر ترکیبات باید بسیار محتاط بود. حتماً برچسب محصول را با دقت بخوانید و بررسی کنید که آیا برای زنبورها مضر است یا خیر. در مواردی که مشکل مورچهها شدید است، میتوان در مناطق اطراف کندو از سموم مورچهکشها استفاده کرد؛ البته بهشرطی که پودر یا اسپری به داخل کندو نفوذ نکند.
برای این منظور میتوان درب کندو را عصر بسته و سپس ترکیب مورچهکش را اعمال کرد. پس از پایان کار میتوان کندو را باز کرد یا حتی یک روز بسته نگه داشت تا زنبورها هنگام فعالیت، با غلظت بالای ماده برخورد نکنند.
۱. مورچهکش گرانولی
مورچهکشهای گرانولی برای زنبورداران در دسترس هستند. این مواد سنگین هستند و استفاده از آنها در اطراف زنبورها ایمنتر است، اما نباید درون کندو استفاده شوند. این ترکیبات تنها برای استفاده در اطراف کندو مناسباند.
میتوان مورچهکش گرانولی را در هر ساعتی از روز در اطراف کندوها و در سطح زنبورستان پخش کرد. این روش بهشدت از تعداد کلنیهای مورچه در اطراف زنبورستان میکاهد و آنها را از گشتزنی در نزدیکی کندوها بازمیدارد. البته این روش بهتنهایی مشکل مورچهها را بهطور کامل رفع نمیکند، اما خطر را کاهش داده و در کنار سایر روشها به محافظت از زنبورهای عسل کمک میکند. این مورچهکش برای هر دو گونه مورچهی آرژانتینی و آتشین مناسب است.
۲. دارچین
در زنبورداری، استفاده از آفتکشها برای کنترل مورچهها همیشه بهترین گزینه نیست. محصولات طبیعی و راهکارهای کنترل مورچه بدون آسیبرساندن به زنبورهای عسل، معمولاً ترجیح داده میشوند. دارچین یکی از گیاهانی است که میتوان از آن برای محافظت زنبورهای عسل در برابر مورچهها استفاده کرد. دارچین خاصیت دافع دارد و برای زنبورهای عسل مضر نیست. با این حال، بهتر است دارچین فقط در بیرون از کندو استفاده شود. وارد کردن هر ترکیبی به داخل کندو ممکن است بر کیفیت و ایمنی عسل و دیگر محصولات کندو تأثیر منفی بگذارد.
یک حلقه ساده از پودر دارچین که به دور پایه کندو کشیده میشود، میتواند تا چند روز مورچهها را از کندو دور نگه دارد. دارچین را میتوان همراه با خاک دیاتومه برای جلوگیری از ورود مورچهها به کندو استفاده کرد.استفاده از دارچین برای محافظت زنبورهای عسل در برابر مورچهها با چالشهایی همراه است. پودر دارچین که در اطراف کندو پاشیده میشود، به سرعت اثر خود را از دست میدهد و نیاز به تجدید مکرر دارد. همچنین، باد و باران میتوانند پودر تازه پاشیده شده را از بین ببرند و کندویی را که در حال محافظت از آن هستید، در معرض خطر حمله مورچهها قرار دهند. حتی برگهایی که روی نوار دارچین افتادهاند، ممکن است به عنوان پلی برای عبور مورچهها عمل کنند و آنها را از سد دارچین عبور دهند.
زنبورها چگونه از عسل خود در برابر مورچهها محافظت میکنند؟
زنبورهای عسل از کندوی خود بهشدت دفاع میکنند. آنها قادرند در برابر تهاجمات کوچک مورچهها مقاومت کنند. مورچهها معمولاً در بخش بالایی کندو مستقر میشوند. آنها به دنبال فضای گرم، مرطوب و تاریکی هستند که بین درپوش بالایی و درپوش داخلی کندو قرار دارد. معمولاً هنگام باز کردن کندو برای بازرسی، میتوان حضور مورچهها را در این ناحیه مشاهده کرد. وجود تخم مورچه و مورچههای زنده در حال حرکت روی سطح بالایی درپوش داخلی باید هشداری برای شما باشد تا اقدامات لازم را برای جلوگیری از گسترش مشکل انجام دهید. اگر مورچهها متوجه شوند که کلنی زنبور ضعیف است، به بخشهای داخلی کندو نفوذ میکنند و شروع به غارت عسل و نوزادان زنبور میکنند.
آیا زنبورهای عسل میتوانند مانع ورود مورچهها به کندو شوند؟
زنبورها با تعقیب مورچهها تا قسمت بالایی کندو و در صورت توان، کشتن آنها، از عسل خود محافظت میکنند. زمانی که مورچهها در بالای کندو زندگی میکنند، معمولاً به این دلیل است که نمیخواهند به بخشهایی که برای زنبورها قابل دسترسی است، وارد شوند. زنبورهای کلنی به مورچههای داخل کندو حمله کرده و آنها را میکشند. حتی اگر مورچهای بدون قصد آسیب وارد کندو شود، ممکن است مورد حمله زنبورهای نگهبان قرار گیرد.
زنبورهای عسل با جلوگیری از تشکیل مسیر فرومونی مورچهها مقابله میکنند. مورچههای مهاجم برای یافتن مسیر رفتوبرگشت به کندو، به این مسیرها نیاز دارند. زنبورها روی مسیر فرومونی در حال شکلگیری حرکت میکنند تا ارتباط بین مورچهها را مختل کنند. کلنی زنبورها در چنین مواردی تعدادی از زنبورهای کارگر را از وظایف نگهداری داخلی به مأموریت نگهبانی اختصاص میدهد. آنها مورچههای باقیمانده را با تعقیب، بیرون کشیدن زنده یا کشتن و سپس بیرون انداختن از کندو، پاکسازی میکنند.
این ویدئو ، هجوم مورچهها به یک کندوی زنبورعسل را نشان میدهد.
نکاتی که باید بدانید:
وقتی مورچهها در بخش بالایی کندو حضور دارند، زنبورها سعی میکنند آن ناحیه را از داخل مهر و موم کنند. شواهد این اقدام را میتوان با مشاهده کاربرد برهموم و رزینها در مهر و موم کردن درپوش داخلی به جعبه بالایی کندو (در ناحیهای که زنبورها به آن دسترسی دارند) دید.
تهاجم مورچهها با مورچههای پیشآهنگی آغاز میشود که مکان کندو را شناسایی کرده و آن را به دیگر مورچههای کلنی اطلاع میدهند. سپس مورچهها به صورت ردیفی به کندو آمده و شروع به جمعآوری منابع و در برخی موارد، درگیر شدن با زنبورهای نگهبان میکنند.
مورچههای آرژانتینی در تعداد بسیار زیاد به کندو حمله میکنند. زمانی که مکان کندو را پیدا کرده و به آن دسترسی پیدا کنند، تلاش زنبورها معمولاً کافی نیست تا از تهاجم جلوگیری کنند.
مورچه سیاه کوچک عسل میخورد
مقابله با تهاجم مورچهها به کندوهای زنبور عسل میتواند برای زنبوردارانی که آمادگی لازم را ندارند، دشوار باشد. در کنار فعالیتهای دفاعی زنبورهای عسل برای محافظت از کندو، شما میتوانید اقداماتی برای جلوگیری از ورود مورچهها به کندو انجام دهید. این اقدامات میتوانند فیزیکی یا با هدف کنترل محیط اطراف کندو باشند. روشهای طبیعی نیز برای محافظت از زنبورهای عسل در برابر مورچهها در دسترس زنبورداران قرار دارد. این روشها را میتوان بهراحتی توسط زنبورداران مبتدی و باتجربه اجرا و مدیریت کرد. استفاده از موانع ضد مورچه با اشکال مختلف باعث میشود مورچهها از همان ابتدا نتوانند وارد کندو شوند. این روشها شامل موارد زیر است:
۱. خندق (moat)
انواع مختلفی از خندقها برای محافظت زنبورهای عسل در برابر مورچهها استفاده میشوند. خندق شامل ظرفی است که اجازه نمیدهد پایههای پایه کندو توسط مورچهها قابل دسترسی باشند. در داخل این ظرف میتوان از مواد مختلفی استفاده کرد. در گذشته از آب استفاده میشده که نتایج متفاوتی داشته است. اما آب ممکن است به دلیل خاصیت کشش سطحی به پلی برای شناور شدن مورچهها تبدیل شود. در این حالت، مورچهها میتوانند به کندو برسند و برای زنبورها مشکلساز شوند. برای جلوگیری از این اتفاق، باید به آب صابون افزوده شود تا امکان شناور شدن مورچهها از بین برود.روغن گیاهی، روغن موتور و انواع گریسها برای استفاده در خندق بسیار مناسب هستند.
خندقهای مدرن پایه کندو به گونهای طراحی شدهاند که زنبورها به آنها دسترسی نداشته و در آن غرق نشوند؛ این خندقها شکافی دارند که برای عبور مورچهها کافی است، ولی زنبورها نمیتوانند از آن عبور کنند.
۲. مالیدن روغن روی پایههای کندو
در مواردی که از خندق استفاده نمیکنید، میتوانید پای پایههای کندو را با مواد دافع مورچه آغشته کنید. روغن موتور برای این کار بسیار مؤثر است. سایر روغنها مانند روغن گیاهی، روغن موتور مصرفشده و روغن روانکننده نیز قابل استفادهاند. برای بهترین نتیجه، هر یک تا دو ماه یکبار این مواد را روی پایهها تجدید کنید.
۳. پاکسازی پوشش گیاهی اطراف کندو
مورچهها میتوانند از پوشش گیاهی بهعنوان پلی طبیعی برای رسیدن به کندو استفاده کنند. زنبورداران ممکن است برای تأمین منابع شهد، گل و گیاه در اطراف کندو بکارند. اما در صورت کنترلنشدن، این گیاهان به کندو نزدیک میشوند و مورچهها از آنها بهعنوان مسیر دسترسی استفاده میکنند. برای محافظت از زنبورها در برابر حمله مورچهها، این پوشش گیاهی را از اطراف کندو حذف کنید.استفاده از شن یا سنگریزه زیر کندو برای جلوگیری از رشد علفهای هرز، یک روش مؤثر است، بهویژه اگر با سایر روشهای کنترل ترکیب شود.
۴. استفاده از تَنگلفوت روی پایههای کندو
تَنگلفوت (Tanglefoot) یک ترکیب بسیار چسبناک و طبیعی است که برای جلوگیری از بالا رفتن حشرات خزنده روی درختان میوه استفاده میشود. برای محافظت از کندو، مقدار مناسبی از این ماده را روی پایههای کندو، نزدیک سطح زمین بمالید. این کار مانع گیر افتادن زنبورها در تَنگلفوت میشود. گرد و غبار و آب میتوانند قدرت چسبندگی تَنگلفوت را کاهش دهند. بنابراین، هر یک تا دو ماه، آن را تجدید کنید.
استفاده از پایههای ضد مورچه برای کندو
استفاده از پایههای ضد مورچه برای کندو، روشی مطمئن برای محافظت از زنبورها در برابر مورچهها است. ضد مورچه کردن کندو با استفاده از تکنیکها و مواد دافع مختلف انجام میشود. زنبورداران بر اساس ترجیح شخصی، کندوها را روی پایهها یا بلوکهای سیمانی قرار میدهند. آغشته کردن این پایهها یا بلوکها به مواد دافع مورچه مانند گریس و روغن موتور مصرفشده، کندو را به طور مؤثری در برابر مورچهها ایمن میکند. روغنهای مقاوم در برابر حرارت نیز برای این منظور مناسب هستند.
برخی از پایههای ضد مورچه بهصورت آماده و صنعتی ساخته و به فروش میرسند. این پایهها از فناوریهای مختلفی برای جلوگیری از ورود مورچه استفاده میکنند و گاهی نیاز به افزودن مواد دافع دارند. بهترین پایهها دارای یک فنجان مخصوص مواد دافع هستند که توسط یک صفحه بزرگ پوشانده شده تا از ورود گرد و غبار به مواد جلوگیری شود.
پایههای ضد مورچه معمولاً از فلزات مقاوم در برابر خوردگی ساخته میشوند، سبک و در عین حال محکم هستند و میتوانند وزن کندو را تحمل کنند. همچنین باید در برابر شرایط جوی مقاوم باشند. این پایهها ممکن است بهصورت مونتاژشده یا قطعهای برای مونتاژ در محل عرضه شوند.
نگهداری پایههای ضد مورچه کندو
نگهداری دورهای پایههای ضد مورچه برای اطمینان از کارایی آنها ضروری است. مخزن مواد دافع در پایه باید تمیز شده و با موادی مانند روغن یا گریس تازه پر شود. قرار دادن پایه روی تیرهای چوبی یا بلوکهای سیمانی، از تماس فلز با زمین و در نتیجه خوردگی آن جلوگیری میکند و همچنین باعث بالاتر قرار گرفتن کندو از پوشش گیاهی اطراف میشود. پس از نصب، نگهداری شامل بریدن گیاهان اطراف پایه و بررسی سطح مواد دافع در فنجان پایههاست. هر از چند گاه، با یک دستمال مرطوب پایه را تمیز کنید.
مدیریت کندو در زنبورستان برای جلوگیری از تهاجم مورچهها
زنبورداران به شیوههای مختلف در محافظت از زنبورهای عسل در برابر مورچهها نقش دارند. نحوهٔ مدیریت زنبورستان و کندوها میتواند به حفاظت بیشتر از زنبورها کمک کند. استفاده از روشهای ترکیبی که قابلیتهای حفاظتی آنها با هم همپوشانی دارند، بهترین راه برای جلوگیری از ورود مورچهها به کندو است. برخی از شیوههای ایمن و کاربردی که میتوانید به کار بگیرید عبارتاند از:
۱. پرهیز از ریختن مواد شیرین و شانههای افتاده در نزدیکی کندو
از ریختن عسل و سایر مواد شیرین در نزدیکی کندوها خودداری کنید. همچنین باید تکههای شانهٔ افتاده را از داخل کندو و زمین اطراف آن جمعآوری نمایید. قند موجود در عسل ریختهشده و سایر مواد شیرین، مورچهها را به سمت منطقه جذب میکند و ممکن است آنها را به کندوهایی که پیشتر از وجودشان آگاه نبودند، هدایت کند. این ریختوپاشها همچنین میتوانند موجب غارت در میان کلنیهای زنبور عسل شوند.
هنگام سرکشی به کندو برای عملیات نگهداری، یک سطل برای جمعآوری تکههای شانهٔ افتاده همراه داشته باشید. تغذیهکنندهها نیز باید با دقت نصب شوند تا از نشت محتویات جلوگیری شود. این موضوع با توصیه به استفاده نکردن و بازداشتن از کاربرد شربت قندی در نزدیکی کندو نیز در یک راستا قرار دارد. بهترین حالت، استفاده از تغذیهکنندهها در داخل کندو است.
۲. استفاده از پایههای بسیار لیز برای کندو
در زنبورستان خود از پایههای بسیار لیز برای کندو استفاده کنید. نبود اصطکاک باعث میشود مورچهها نتوانند به بالای پایه برسند و به کندو دسترسی پیدا کنند. انواع گریسها برای این منظور بسیار مناسب هستند. همچنین میتوانید از وازلین استفاده کنید تا مانع چنگاندازی مورچهها به پایهٔ کندو شوید. برخی زنبورداران پایهٔ کندو را با نایلون چسبنده میپوشانند و سپس روی آن اسپری روانکننده مناسب میزنند.
۳. عدم وجود زنبورهای مرده در نزدیکی کندو
زنبورهای مرده را از زیر یا اطراف کندو دور کنید. هر زمان که امکان دارد، باید اطمینان حاصل شود که زنبورهای مرده در نزدیکی کندو دیده نمیشوند. زنبورهای عسل به دلایل طبیعی میمیرند و ممکن است به زمین زیر کندو بیفتند. برخی دیگر نیز توسط همکلنیهایشان از کندو بیرون انداخته و در نزدیکی آن رها میشوند. این زنبورهای مرده، مورچهها را از وجود یک کندو در نزدیکی آگاه میکنند. از یک بیلچه یا کفروب برای جمعآوری زنبورهای مرده استفاده کرده و آنها را در مکانی دور از زنبورستان دفع کنید.
نتیجهگیری
نباید اجازه دهید مورچهها باعث از کار افتادن عملیات زنبورداری شما شوند. مورچهها جانورانی لاشخوار و فرصتطلب هستند که تنها به کلنیهای زنبوری حمله میکنند که آنها را ضعیف تشخیص دهند. اگر یک کلنی زنبور عسل نتواند همهٔ فضای داخل کندو را گشتزنی و محافظت کند، فضای لازم برای ورود مورچهها فراهم میشود. نباید اجازه داد مورچهها در بالای کندو تجمع یابند. حتی اگر آنها به قسمتهای داخلی کندو وارد نشوند، حضورشان برای زنبورها آزاردهنده و تهدیدآمیز است. از این توصیهها برای مقابلهٔ قاطع با خطر مورچهها در زنبورداری خود استفاده کنید.
نویسنده : Michael Simmonds ، June 6, 2023
با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید! 💐
ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان
