رازهای لانه زنبور عسل

رازهای لانه زنبور عسل

یکی از زیباترین مناظر طبیعت، ساختاری است که زنبورها با موم برای تشکیل پایه‌ی خانه‌شان می‌سازند و همه‌ ما این الگوی نمادین را به خوبی می‌شناسیم. هرچند این طرح ریشه در طبیعت دارد، اما چنان طراحی موفقی است که بسیاری از محصولات مصنوعی شکل آن را تقلید می‌کنند. 

ما سلول‌های شش‌ضلعی موم را به شیوه‌های مختلف در اطراف خود می‌بینیم، اما به عنوان زنبورداران، از طریق کندوهایمان به شکلی عمیق با آن‌ها آشنا می‌شویم. هر سلول منفرد داستانی برای گفتن دارد، از طریق روش‌های بیشماری که زنبورها از آن استفاده می‌کنند. الگوی مختصر و منظم موم، نمادی از ساختار، نظم، کارایی و استحکام است. این الگو تصادفی به وجود نیامده است، زنبورها راهی برای ساختن خانه‌شان کشف کرده‌اند که به شکلی فوق‌العاده به کار آن‌ها می‌آید. 

بیایید به اسرار و اهداف موم عسل در کندوها نگاهی بیندازیم. 

ساخت موم زنبور عسل 

موم زنبور عسل، ماده‌ای که برای ساخت شانه عسل استفاده می‌شود، ماده‌ای واقعاً شگفت‌انگیز با ویژگی‌های حیرت‌آور است. اما زنبورها چگونه موم مورد نیاز برای ساخت سلول‌ها را تولید می‌کنند؟ 

زنبورهای کارگر دارای ۸ جفت غده موم‌ساز در زیر شکم خود هستند. این غده‌ها ، پولک‌های کوچک و مسطح موم به طول حداکثر ۳ میلی‌متر و عمق ۰.۵ میلی‌متر تولید می‌کنند. هنگامی که یک زنبور کارگر شانه می‌سازد، با استفاده از خارهای موجود در سبد گرده خود، پولک موم را از شکمش جدا کرده و آن را به پاهای جلویی خود منتقل می‌کند. 

زنبور کارگر با نگه داشتن پولک موم در جای خود، آن را با بزاق خود مخلوط می‌کند و با آرواره‌هایش می‌جود. این کار انعطاف‌پذیری موم را تنظیم کرده و آن را به ماده‌ای مناسب‌تر برای ساخت هر سلول تبدیل می‌کند. با تکرار ده‌ها هزار بار این فرآیند، این سلول‌ها در نهایت شانه عسل در کندو را تشکیل می‌دهند. زنبورها از این شانه برای اهداف ضروری بسیاری استفاده می‌کنند.

شاید علاقمند باشید مقاله اب در خصوص ” فرآیند گرده افشانی گیاهان ” را ملاحظه کنید!

جایگاه شهد و عسل در کلونی های زنبور عسل

زنبورها چه در طبیعت و چه در کندوهای ما به مکانی برای استقرار خانه‌شان نیاز دارند. انتخاب آنها برای استفاده از سلول‌های شش‌ضلعی مومی، رویکردی ساده اما با مزایای فراوان است. پیش از آنکه به دلایل این انتخاب بپردازیم، ابتدا به اهدافی که زنبورها از این شانه استفاده می‌کنند توجه خواهیم کرد.

آشکارترین و شناخته‌شده‌ترین دلیل ساخت شانه توسط زنبورها، ایجاد مکانی برای تولید و ذخیره‌سازی عسل است. ما البته در نهایت از این موهبت ، سر میز صبحانه بهره‌مند می‌شویم. اما در حالی که زنبورها این شیرینی طبیعی را برای ما تأمین می‌کنند، واضح است که این کار را برای منفعت ما انجام نمی‌دهند!

عسل منبعی ضروری به ویژه برای بقای زنبورها در ماه‌های سرد زمستان است. در طول ماه‌های سرد، زنبورها قادر به ترک کندو برای جمع‌آوری شهد و گرده نیستند. بنابراین آنها کاملاً به ذخایر عسلی که در کندو جمع‌آوری کرده‌اند وابسته هستند، همان ذخایری که به درهنگام “خوشه زمستانی” از آن استفاده می‌کنند.

شانه ، ضرورتی برای بقا در ماه‌های سرد

این نیاز به عوامل بسیاری از جمله دمای هوا در اوج زمستان بستگی دارد. معمولاً یک کلونی به ۲۷ کیلوگرم یا بیشتر ، بنا به حجم زیادی شانه ها و جمعیت عسل نیاز دارد.

زنبورها از سلول‌ها برای تولید عسل در دو مرحله استفاده می‌کنند. ابتدا شهد جمع‌آوری شده از گلها در سلول‌ها قرار گرفته و بدون پوشش باقی می‌ماند. این امر باعث کاهش میزان آب موجود در شهد می‌شود. زنبورها با بال زدن روی سلول‌های باز به این فرآیند کمک می‌کنند و بدین ترتیب هوا را از روی شهد عبور می‌دهند.

هنگامی که میزان آب شهد به حد مطلوب رسید، زنبورها عسل را مهروموم می‌کنند. این کار به معنای پوشاندن سلول با لایه‌ای نازک از موم است که باعث حفظ میزان آب عسل ذخیره شده در سلول می‌شود. عسل مهروموم شده با درپوش سفیدرنگ روی هر سلول قابل تشخیص است. در این مرحله، زنبورها عسل را تولید و ذخیره کرده‌اند.

زنبورها شهد را به زنبورهای دریافت‌کننده منتقل می‌کنند

زنبورهایی که شهد گل‌ها را جمع‌آوری می‌کنند، پس از بازگشت به کندو مستقیماً آن را در سلول‌ها ذخیره نمی‌کنند. بلکه زنبورهای دریافت‌کننده، شهد را تحویل گرفته و برای “پردازش” قبل از اینکه آن را در سلولی قرار دهند ، به بخش مناسب دیگری از کندو می‌برند.

نقش گرده گل برای زنبور عسل

در حالی که عسل منبع ضروری کربوهیدرات‌هاست، زنبورها به یک رژیم غذایی متعادل نیاز دارند. برای تأمین پروتئین و چربی، آن‌ها گرده گل جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. به عنوان یک زنبوردار، به طور منظم شاهد بازگشت زنبورها به کندو با بسته‌های رنگی گرده گل خواهید بود. یکی از دیدنی‌ترین مناظر هنگام مشاهده کندو. شما سلول‌هایی در کندو خواهید دید که رنگ‌آمیزی آن‌ها نشان‌دهنده نوع گل‌های بازدید شده است.

جالب توجه است که برخلاف شهد، زنبورهایی که گرده گل را به کندو وارد می کنند آنرا به زنبورهای دیگر برای پردازش تحویل نمی‌دهند. زنبوری که گرده حمل می‌کند مستقیماً به سمت یک سلول رفته و خودش آن را ذخیره می‌کند.

پرورش نوزادان

هنگامی به شانه ساخته شده توسط زنبورهایمان نگاه می‌کنیم، نظم و یکنواختی الگوی سلول‌ها کاملاً مشهود است. بیشتر سلول‌ها شکل و اندازه یکسانی دارند. با این حال، مانند بیشتر مسائل مرتبط با زنبورها، همه چیز به این سادگی نیست.

شانه عسل محل برای پرورش زنبورهای جدید

سلول‌های مورد استفاده برای ایجاد زنبورهای کارگر، نر و ملکه اشکال و اندازه‌های متفاوتی دارند.سلول‌های ساخته شده برای هر گروه به شرح زیر متفاوت هستند:

• سلول‌های کارگر: بیشتر سلول‌های منطقه پرورش نوزادان برای پرورش زنبورهای کارگر (ماده) در نظر گرفته شده‌اند که کوچک‌ترین گروه از سه گروه هستند.
• سلول‌های نر: زنبورهای نر بزرگ‌تر از زنبورهای کارگر هستند و بنابراین سلول‌هایشان نیز بزرگ‌تر است. درپوش سلول‌های نر گنبدی‌تر از سلول‌های کارگر است که به شناسایی آنها کمک می‌کند.
• سلول‌های ملکه: این سلول‌ها اغلب “فنجان ملکه” نامیده می‌شوند و در مقایسه با سلول‌های کارگر یا نر، شکل و اندازه کاملاً متفاوتی دارند. سلول‌های ملکه تا حدودی شبیه بادام زمینی آویزان از شانه به نظر می‌رسند. وجود آنها ممکن است نشانه هشداردهنده و حاکی از برخی سناریوهای بالقوه منفی باشد (البته همیشه هم اینطور نیست).

مهارت ضروری زنبوردار

آگاهی از محل طبیعی تشکیل سلول‌های نوزادان، تعداد آنها و غیره، عنصر مهمی در مهارت‌های زنبوردار است. مدیریت منطقه پرورش نوزادان بخش مهمی از هر بازرسی کندو محسوب می‌شود.

نقش شانه در ارتباطات کلونی

مزیت دیگری در استفاده از شانه وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و آن هم نقش شانه به عنوان رسانه ارتباطی است. زنبورها روش‌های مختلفی برای ارتباط دارند و از بیشتر حواس خود برای اینکار استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، فرومون‌ها یک مکانیسم ضروری هستند که زنبورها از طریق آنها سلامت و باروری ملکه را تشخیص می‌دهند. از سایر فرومون‌ها نیز به عنوان هشدار خطر استفاده می‌شود.

یکی از روش‌های کمتر آشکار ارتباطی، دقیقاً در زیر پای زنبورها در داخل کندو قرار دارد. سلول‌هایی که زنبورها روی آنها زندگی می‌کنند و راه می‌روند، می‌توانند ارتعاشاتی را منتقل کنند. مطالعات نشان داده‌اند که زنبورها می‌توانند این ارتعاشات را در سراسر کندو تشخیص داده و به آنها پاسخ دهند. به همین دلیل برخی زنبورداران معتقدند این دلیلی برای پرهیز از استفاده از شانه‌های مصنوعی است که ممکن است کیفیت مشابه شانه‌های طبیعی را نداشته باشند.

چرا سلول‌های شش‌ضلعی است؟

همواره بحث‌هایی درباره دلیل انتخاب زنبورها برای ساخت شانه عسل با شکل شش‌ضلعی وجود داشته است. برخی این موضوع را به “هوش زنبورها”، برخی به علاقه به الگوهای زیبا و برخی به نیروهای تکاملی نسبت می‌دهند.

به احتمال زیاد توضیحی ساده مبتنی بر فیزیک و شاید کمی ریاضی پشت این موضوع وجود دارد. پس بیایید دقیق‌تر بررسی کنیم.

صرف نظر از “هوش” یا عوامل دیگر، ساخت سلول‌های شش‌ضلعی مزایای بسیاری دارد. شاید واضح‌ترین مزیت این باشد که برخلاف شکل‌هایی مانند دایره، شش‌ضلعی شکلی است که می‌تواند بدون ایجاد فاصله در کنار هم قرار گیرد. با این حال، شکل‌های دیگری مانند مربع و مثلث نیز این ویژگی را دارند، بنابراین شاید دلایل دیگری وجود داشته باشد.

فراتر از کارایی آشکار در استفاده از فضا، مزیت دیگری نیز در زمینه “کارایی سازنده سلول” وجود دارد. اگر زنبوری سلولی را با شکل تصادفی بسازد، سلول بعدی هنوز می‌تواند با شکل آن تطبیق یابد. اما سلول دوم را نمی‌توان تا تکمیل سلول اول ساخت. استفاده یکنواخت از سلول شش‌ضلعی به این معنی است که زنبورها می‌توانند سلول‌ها را سریع و کارآمد بسازند، با این اطمینان که سلول بعدی به راحتی به آن متصل خواهد شد. این یکنواختی در سراسر کندو تأثیر عمده‌ای بر سرعت ساخت شانه توسط زنبورها دارد.

با این حال، مزیت بسیار مهم دیگری در استفاده از سلول شش‌ضلعی وجود دارد.

در مقایسه با سایر اشکالی که فاصله‌ای باقی نمی‌گذارند (مانند مثلث و مربع)، شش‌ضلعی با کمترین حجم ماده ساختاری (یعنی موم) شانه را می‌سازد.این موضوع سال‌ها مورد بحث قابل توجهی بود. سرانجام توماس هیلز، ریاضیدان دانشگاه میشیگان، با ارائه دلایل ریاضی اثبات کرد که شش‌ضلعی برای حجم معینی از مصالح ساختمانی، کارآمدترین روش است.

پس ما به باهوش‌ترین ذهن‌ها نیاز داریم تا چیزی را اثبات کنیم و لذا به نظر می‌رسد زنبورها به طور شهودی آنرا می‌دانند! این موضوع مهمی است و همانطور که دیدیم، تولید موم نیازمند زمان، انرژی و جمع‌آوری مواد است. اینها منابع ارزشمندی برای زنبورها هستند و بنابراین به حداقل رساندن استفاده از موم ضروری است و شکل شش‌ضلعی سلول این نیاز را برطرف می‌کند.

استحکام شانه عسل چقدر است؟ 

سلول شش‌ضلعی نسبت به وزن موم مصرفی از استحکام بسیار بالایی برخوردار است. شانه‌ای با وزن تنها ۱۰۰ گرم می‌تواند وزنی معادل ۴ کیلوگرم را تحمل کند و این نسبتی شگفت‌انگیز است! 

هرچند می‌توان در مورد اینکه آیا زنبورها “می‌دانند” چرا سلول شش‌ضلعی انتخابی ایده‌آل است بحث کرد، اما واقعیت این است که آنها روشی بی نهایت کارآمد و زیبا برای ساخت خانه‌هایشان برگزیده‌اند. 

تصمیمات زنبوردار درباره استفاده یا عدم استفاده از شانه مصنوعی

بخش عمده‌ای از زندگی زنبور عسل هدفمند، متمرکز و کارآمد است. مسئله اندازه سلول‌ها جنبه‌ای از زنبورداری است که هم می‌تواند لذت آن را افزایش دهد و هم موجب نارضایتی شود.

زنبوردارانی که از شانه‌های مصنوعی (حتی نوعی که با موم زنبور عسل پوشیده شده و بسیار رایج است) استفاده می‌کنند، می‌توانند اندازه سلول‌های این شانه‌ها را انتخاب کنند. این موضوع بحث‌های فراوانی بین زنبورداران ایجاد می‌کند و می‌تواند آن‌ها را ساعت ها به مجادله وا دارد!

بحث درباره استفاده یا عدم استفاده از شانه مصنوعی ، بستری که زنبورها شانه خود را روی آن می‌سازند ، همچنان ادامه دار است. بسیاری از زنبورداران با گرایش به روش‌های طبیعی‌تر، ترجیح می‌دهند فقط یک قاب مستطیلی در اختیار زنبورها قرار دهند تا خودشان شانه را کاملاً از موم طبیعی بسازند. این روش به نام “زنبورداری بدون شانه مصنوعی” شناخته می‌شود و از اصول کلیدی فلسفه گسترده‌تر زنبورداری طبیعی محسوب می‌شود.

استفاده از شانه مصنوعی نیز رایج است. معمولاً این شانه‌ها از جنس پلاستیک هستند و اغلب با لایه‌ای از موم پوشیده شده‌اند. روی این شانه‌ها الگوی پایه‌ای از سلول‌ها حک شده و زنبورها سلول‌های خود را روی آن می‌سازند. ایده این است که زنبورها با پیش‌زمینه آماده شروع به کار می‌کنند و نیازی به صرف زمان و انرژی برای ساخت پایه ندارند، بنابراین می‌توانند تمرکز خود را معطوف به ساخت سلول‌ها کنند.

حامیان روش بدون شانه مصنوعی استدلال می‌کنند که با ارائه شانه مصنوعی (با ساختار سلولی از پیش تعیین شده)، تصمیم درباره اندازه سلول‌ها به جای زنبورها گرفته می‌شود و این با طبیعت کلونی زنبورها فاصله زیادی دارد.

استفاده از شانه مصنوعی رایج‌تر از روش بدون شانه است. اما این بحث همچنان ادامه دارد!

با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید! 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان