راهنمای کامل ساخت و مدیریت کندوی تیرک‌ افقی (Top Bar Hive)

راهنمای کامل ساخت و مدیریت کندوی تیرک‌ افقی (Top Bar Hive) ¹

چگونه یک کندوی افقی بسازیم – زنبورداری خانگی کندوهای افقی (Top Bar) از جمله رایج‌ترین انواع کندوهایی هستند که در زنبورداری مورد استفاده قرار می‌گیرند. شما می‌توانید یکی از این کندوها را برای فعالیت زنبورداری خود خریداری کنید، یا در صورتی که ابزار و مهارت لازم را دارید، آن را خودتان بسازید. این مقاله راهنمای ساخت کندوی افقی را ارائه می‌دهد؛ اما ابتدا به معرفی کندوی افقی و ویژگی‌های آن می‌پردازیم.

مزایای متعدد این نوع کندو باعث شده است که در زنبورداری شهری نیز به‌کار گرفته شود. زنبوردارانی که از کندوی افقی استفاده می‌کنند، اغلب با اشتیاق زیاد به زنبورداری می‌پردازند؛ چرا که این نوع کندو در ارتفاع کمر قرار می‌گیرد و مدیریت آن را برای زنبوردار بسیار آسان می‌سازد. همچنین، افراد مبتدی در زنبورداری می‌توانند با شروع کار خود با کندوی افقی، به‌آسانی آموزش ببینند.

معرفی کندوی تیرک‌ افقی

استفاده از کندوهای افقی به دهه ۱۹۶۰ میلادی باز می‌گردد. قاره آفریقا نقش بسزایی در توسعه و رواج این نوع کندو داشته است. یکی از پژوهشگران کنیایی در طراحی و توسعه کندوی افقی کنیایی مشارکت داشته است. این تحقیق با حمایت مالی یکی از دانشگاه‌های کانادا انجام شد. کندوهای افقی کنیایی به‌واسطه داشتن دیواره‌های شیب‌دار قابل شناسایی هستند. در کشور تانزانیا نیز نوعی کندوی افقی طراحی شده که به‌نام کندوی افقی تانزانیایی شناخته می‌شود و مقطع آن به‌جای شیب‌دار بودن، به‌صورت مستطیلی است.

طراحی کندوی افقی ساده است. این نوع کندو تنها یک جعبه دارد، بنابراین احتمال خطا در ساخت دقیق قطعات یا جایگذاری آن‌ها کم‌تر است. کشورهایی که در حال توسعه هستند، به‌ویژه از مزایای این نوع کندو در زنبورداری بهره‌مند می‌شوند.

ویژگی دیگر کندوی افقی، امکان زنبورداری بدون شالوده است. در این کندو از قاب استفاده نمی‌شود، بلکه فقط تیرک‌های بالایی (Top Bar) وجود دارد که زنبورها بر روی آن‌ها شان می‌سازند. افزودن ورقه‌های موم پایه به این تیرک‌ها آسان نیست و اصولاً توصیه نمی‌شود. برای برداشت عسل، زنبوردار باید شان را از تیرک‌های بالایی جدا کند. این بدان معناست که زنبورها هر فصل شان جدیدی می‌سازند و این باعث می‌شود شان‌ها همواره تازه و عاری از آلودگی باشند. زنبورداری بدون شالوده در کندوی افقی، این کندو را به گزینه‌ای محبوب برای زنبوردارانی تبدیل کرده است که به روش‌های طبیعی علاقه‌مند هستند.

اجزای تشکیل‌دهنده کندوی افقی

یک کندوی افقی از چندین بخش اصلی تشکیل شده است. اجزای اصلی آن شامل پایه‌ها، جعبه اصلی، تیرک‌های بالا و پوشش بالایی (درپوش) است. برخی اجزای اختیاری نیز وجود دارند که می‌توانند باعث بهبود کارایی کندو و آسان‌تر شدن مدیریت آن شوند. این اجزای اختیاری شامل پنجره دید و تخته جداکننده (Follower Board) هستند.

پایه‌ها

پایه‌های کندوی افقی معمولاً چهار پایه چوبی ضربدری هستند. این پایه‌ها جعبه کندو را در ارتفاعی مناسب از سطح زمین نگاه می‌دارند تا زنبوردار به‌راحتی با آن کار کند. پایه‌ها باید آن‌قدر محکم باشند که بتوانند وزن جعبه پر از زنبور و عسل ذخیره‌شده را تحمل کنند.

جعبه کندو

جعبه کندو دارای حجم و ابعاد متفاوتی است که بسته به نوع کندوی افقی، تغییر می‌کند. در کندوی افقی کنیایی، جعبه اصلی به شکل گُوِه‌ای (شیب‌دار) است. ابعاد جعبه ممکن است بسته به سازنده آن متفاوت باشد. نبود استاندارد واحد برای این کندوها باعث می‌شود قطعات آن‌ها قابل تعویض با یکدیگر نباشند، اما این موضوع مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ چرا که کندوهای افقی معمولاً به‌صورت مستقل و بدون نیاز به توسعه و گسترش طراحی می‌شوند. به‌طور معمول، طول جعبه کندوی افقی دست‌کم ۹۰ سانتی‌متر است.

تیرک‌های بالایی

تیرک‌های بالایی کندو که نام آن نیز برگرفته از آن‌هاست، قطعاتی چوبی هستند که در قسمت بالایی جعبه کندو قرار می‌گیرند. زنبورهای ساکن در کندو، شان‌های خود را روی این تیرک‌ها می‌سازند. تعداد تیرک‌های بالایی بستگی به طول جعبه کندو دارد. به‌طور نمونه، جعبه‌ای به طول ۱۰۵ سانتی‌متر معمولاً ۲۸ عدد تیرک بالایی را در خود جای می‌دهد. بسیاری از زنبورداران ترجیح می‌دهند تیرک‌های بالایی دارای یک راهنمای کوچک برای شان‌سازی باشند که از آن آویزان می‌شود. این راهنما به زنبورها برای شروع شان‌سازی کمک می‌کند.

پوشش بالایی

پوشش بالایی (درپوش) کندوی افقی نقش بسیار مهمی در محافظت از کندو در برابر شرایط محیطی دارد. این درپوش ممکن است به‌صورت جداشونده یا لولادار طراحی شود. درپوش کندو را از باران، باد و برف محافظت می‌کند. همچنین مانع ورود نور خورشید به داخل کندو می‌شود.

پنجره دید (اختیاری)

یک یا دو پنجره دید می‌توانند در کناره‌های کندوی افقی نصب شوند. این پنجره‌ها از جنس شیشه یا مواد شفاف دیگری همچون طلق پلکسی‌گلاس ساخته می‌شوند. پنجره دید امکان بررسی فعالیت‌های داخل کندو و وضعیت کلنی زنبورها را بدون باز کردن جعبه فراهم می‌کند. این پنجره‌ها معمولاً به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که قابل پوشاندن باشند، تا پس از اتمام بازدید، تاریکی مطلوب داخل کندو برای زنبورها دوباره برقرار شود.

تخته جداکننده

مدیریت فضا در تمام انواع کندوها اهمیت دارد. هنگامی که کلنی جدیدی از زنبورها را در کندوی افقی مستقر می‌کنید، می‌توانید با استفاده از تخته جداکننده، فضای قابل دسترس آن‌ها را محدود کنید. تخته جداکننده شبیه یک تیرک بالایی با شان است، اما اندکی بزرگ‌تر بوده و از جنس چوب ساخته می‌شود. این تخته جلوی دسترسی زنبورها به بخشی از کندو را می‌گیرد. با بزرگ‌تر شدن کلنی، باید تخته جداکننده را به‌تدریج از ورودی کندو دور کرده و فضای بیشتری در اختیار آن‌ها قرار دهید. در نهایت، تخته جداکننده به‌طور کامل از کندو خارج می‌شود تا زنبورها به کل فضای کندو دسترسی داشته باشند. همچنین، برای تغذیه کلنی می‌توان سوراخی در این تخته ایجاد کرد تا بتوان زنبورها را در داخل کندو تغذیه کرد.

شاید مطالعه مقاله ” زنبورهای بسته بندی یا زنبور پاکتی ” را دوست داشته باشید 🌹

مزایای کندوی Top Bar

• طراحی ساده و سرراست: این نوع کندو ساختاری ساده دارد و مدیریت آن برای زنبوردار آسان است. بازرسی کندو نیز به‌سادگی انجام می‌شود.
• ارتفاع مناسب: وقتی کندوی تاپ‌بار بر پایه‌هایی قرار می‌گیرد، ارتفاع آن برای زنبوردار بسیار مناسب و راحت است.
• عدم نیاز به بلند کردن وزن‌های سنگین: در این نوع کندو، نگرانی از بابت وزن وجود ندارد.
• برداشت آسان عسل: استخراج عسل از کندوی تاپ‌بار به‌سادگی امکان‌پذیر است.
• زنبورداری بدون برگ موم: این نوع زنبورداری شرایط طبیعی‌تری برای کلنی زنبور عسل فراهم می‌کند و به رفتار طبیعی زنبورها نزدیک‌تر است.

معایب کندوی تیرک‌ افقی

• عدم قابلیت گسترش: کندوی تاپ‌بار قابل افزایش فضا نیست. حتی اگر منابع و تقاضا برای محصولات کندو بیشتر شود، نمی‌توان فضای بیشتری به این نوع کندو افزود.
• بازده ثابت و نسبتاً پایین: به‌دلیل محدود بودن فضا، میزان برداشت محصولات کندو از جمله عسل، ثابت و نسبتاً کمتر از انواع دیگر کندوهاست.
• شکنندگی شان‌های عسل: به‌دلیل نبود قاب و شالوده در این کندو، شان‌های عسل بسیار شکننده هستند. این موضوع برای زنبورداران تازه‌کار ممکن است چالش‌برانگیز باشد.

ساخت کندوی Top Bar

اگر تصمیم گرفته‌اید از کندوی تاپ‌بار در زنبورداری خود استفاده کنید، می‌توانید آن را بخرید یا خودتان آن را بسازید. بسیاری از زنبورداران ساخت تجهیزات را ترجیح می‌دهند، چرا که رضایت‌مندی حاصل از ساختن چیزی با دستان خود را تجربه می‌کنند. همچنین هنگام ساخت کندو، از کیفیت آن مطمئن هستید و مهارت‌هایی کسب می‌کنید که در تعمیرات آتی نیز مفید خواهند بود.

سطح مهارت نجاری موردنیاز برای ساخت کندوی تاپ‌بار در حد متوسط است. تکمیل یک کندو حدود ۸ ساعت زمان می‌برد.

مواد و تجهیزات موردنیاز:

• توری فلزی نیم اینچی
• چوب در ابعاد مختلف (ترجیحاً چوب‌های طبیعی و مناسب برای زنبورها مانند سدر، سرو، کاج). چوب‌ها برای موارد زیر استفاده می‌شوند: ۲ پنل جانبی، ۲ قطعه انتهایی، ۲ صفحه جداساز (follower board)، تیرک‌های بالا (top bars)، قطعه زیرین و ۴ پایه.
• پیچ چوب
• چسب چوب
• ورق فلزی گالوانیزه برای درپوش کندو
• گونیا
• اره رومیزی یا اره مدور
• دریل
• سیم‌چین
• منگنه‌کوب
• چاقو
• مته ‌گردبر 2.5 سانتی

نکاتی درباره چوب مورد استفاده:

• ضخامت پیشنهادی برای تخته‌های چوبی: حدود ۲/۵ سانتی‌متر (در صورت در دسترس نبودن، ضخامت حدود ۲ سانتی‌متر نیز قابل قبول است).
• عرض مناسب تخته‌ها: حدود ۳۰ سانتی‌متر (در صورت عدم دسترسی، عرض حدود ۲۵ یا ۱۵ سانتی‌متر نیز قابل استفاده است).
• بهترین گزینه چوبی: سدر قرمز غربی (گرچه گران است). سایر گزینه‌ها شامل: صنوبر، سرو، کاج و دیگر انواع سدر.
• سطوح داخلی که زنبورها با آن در تماس‌اند، بهتر است کمی زبر باشند. سطوح بیرونی را می‌توان صاف کرد.

میز کار:

سطحی صاف، پهن‌تر و بلندتر از کندویی که می‌خواهید بسازید، برای مونتاژ ضروری است. ابزار و مواد باید در نزدیکی میز قرار داشته باشند.

مراحل ساخت کندوی Top Bar

1. ساخت تیرک‌های بالا (Top Bars):
   1. اندازه‌ی معمول: عرض بین ۳/۲ تا ۳/۵ سانتی‌متر، طول حدود ۴۳ سانتی‌متر، ضخامت حدود ۲ سانتی‌متر.اگر ترجیح می‌دهید این بخش را در انتها بسازید، حداقل ۲ عدد برای شروع کار داشته باشید.
2. چسباندن و مونتاژ تخته‌ها:
   1. بسته به عرض چوب، تخته‌های کناری، انتهایی و جداساز را آماده کنید.
3. طراحی صفحات جداساز (Follower Boards):
   1. به‌صورت ذوزنقه‌ای طراحی شود، به‌طوری‌که اندازه‌ی ضلع پایین ۱۳ سانتی‌متر و ضلع بالایی ۳۸ سانتی‌متر باشد.هر صفحه را به یک تیرک بالایی متصل کنید.
4. چیدمان اولیه:
   1. صفحات جداساز را وارونه روی میز بگذارید و موازی تنظیم کنید.
5. نصب پنل‌های جانبی:
   1. یکی یکی در جای خود نصب کرده و ثابت کنید.
6. نصب قطعات انتهایی:
   1. ابتدا موقعیت دقیق را علامت‌گذاری کرده، سپس سوراخ پیچ‌ها را ایجاد کنید.
7. ساخت پایه‌ها:
   1. بهتر است از پیچ و مهره (به‌جای پیچ ساده) استفاده شود.
   1. پایه‌ها باید به‌صورت مورب باز شوند تا ثبات بیشتر ایجاد شود.
   1. پایه‌ها می‌توانند تا بالای قطعات انتهایی ادامه یابند.
8. مونتاژ نهایی بدنه:
   1. پنل‌های کناری به پنل‌های انتهایی پیچ شوند.
   1. قطعه کف یا توری فلزی را نصب کنید.
   1. کندو را برگردانده و پایه‌ها را نصب نمایید.
9. ایجاد ورودی زنبورها:
   1. بهترین مکان برای ورودی، یکی از انتهای کندوست.
   1. ارتفاع ورودی از کف کندو: 5 سانت.
   1. تعداد سوراخ‌ها: ۳ عدد با قطر 2.5 سانت.
10. آماده‌سازی و نصب تیرک‌های بالایی:
    1. هر تیرک را امتحان کنید تا نه خیلی تنگ باشد و نه بیش از ۱ میلی‌متر فاصله داشته باشد.
11. ساخت درپوش (سقف):
    1. چهارچوبی مستطیلی با استفاده از چوب‌هایی به عرض حدود ۷.۵ سانتی‌متر و ضخامت دست‌کم ۲ سانتی‌متر بسازید.
    1. می‌توانید سقف را صاف یا شیروانی طراحی کنید.
    1. سقف شیروانی آب و برف را بهتر تخلیه می‌کند و تهویه مناسبی فراهم می‌سازد.
    1. سقف باید حدود ۵ تا ۷.۵ سانتی‌متر از بدنه کندو جلوتر باشد تا از نفوذ باران جلوگیری شود.

نکات نهایی:

• چسب چوب: از چسب‌های ایمن و مقاوم استفاده کنید که در گرما یا سرما دچار تغییر نشوند. مقدار چسب باید به‌اندازه باشد تا وارد فضای داخلی کندو نشود.
• محافظت چوب: استفاده از مواد محافظ سازگار با زنبورها بر روی سطوح بیرونی کندو مجاز است.
  • موم داغ به‌تنهایی یا همراه با روغن گیاهی، گزینه‌ای عالی برای محافظت از چوب است.
  • برای پایه‌های کندو، استفاده از کروزوت (مادهٔ حفاظتی چوب) مجاز است.

نتیجه‌گیری

کندوئی که در این راهنما برای ساخت کندوی تیرک‌ افقی (Top Bar Hive) توصیف شد، مدلی ساده و پایه است. شما می‌توانید با خلاقیت خود، تغییراتی مانند ایجاد سوراخ‌هایی در صفحات پیرو (follower boards) یا نصب یک تخته فرود در جلوی ورودی کندو اعمال کنید. با نصب تخته فرود، می‌توان سوراخ‌های ورودی کندو را تنها چند میلی‌متر بالاتر از کف کندو قرار داد تا زنبورها پس از فرود آمدن، به‌راحتی به درون کندو بخزند.

کندوهای تیرک‌ افقی عموماً جعبه‌هایی روی پایه‌هایی هستند که آن‌ها را تا ارتفاع کمر بالا می‌برند. طراحی این نوع کندو با درنظر گرفتن نیازهای زنبوردار انجام می‌شود؛ چه از نظر ساختار کندو و چه از نظر مدیریت آن زمانی که یک کلونی زنبور عسل در آن ساکن شده است. امکان افزودن فضا به این نوع کندو پس از ساخت وجود ندارد. برخی زنبورداران این ویژگی را یک نقطه‌ضعف می‌دانند، در حالی که برخی دیگر آن را مزیت تلقی می‌کنند.

ماهیت کندوی تیرک‌ افقی به‌گونه‌ای است که تیرک‌ها در عرض بالایی جعبه کندو قرار دارند. زنبورهای عسل شان‌های خود را از این تیرک‌ها به سمت پایین می‌سازند. بازرسی این نوع کندو به‌صورت بررسی تک‌به‌تک تیرک‌ها انجام می‌شود. هنگام بیرون کشیدن یک تیرک برای بازرسی، زنبورهای موجود روی سایر تیرک‌ها کمتر دچار مزاحمت می‌شوند. وزن نیز در مدیریت کندوی تیرک‌ای افقی مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ زیرا شما فقط یک تیرک را در هر بار بلند می‌کنید، در حالی که در انواع دیگر کندوها، معمولاً باید یک جعبه کامل را جابه‌جا کنید.

ساخت کندوی تیرک‌ افقی با در اختیار داشتن تجهیزات و مواد اولیه مناسب، کاری ساده است. دانستن اینکه شما با استفاده از تجهیزاتی که خودتان ساخته‌اید، به زنبورداری مشغول هستید، حس رضایت زیادی به همراه دارد. با استفاده از این راهنما، یک خانه‌ی راحت برای کلونی‌های زنبور عسلتان بسازید و از تمام مزایای زنبورداری با کندوی تیرک‌ای افقی لذت ببرید.

از همراهی شما سپاسگزاریم و امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان سودمند و لذت‌بخش بوده باشد. برایتان آرزوی موفقیت داریم. اگر در خصوص استفاده از کندوهای Top Bar تجربه یا نظر خاصی دارید لطفا جهت بهره برداری دیگران آنرا در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بگذارید 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان