منطقه تجمع زنبورهای نر و نقش آن در جفتگیری ملکه زنبور عسل

منطقه تجمع زنبورهای نر و نقش آن در جفتگیری ملکه زنبور عسل

مناطق تجمع نرها (Drone Congregation Areas) برای بقا و پایداری جمعیت‌های زنبور عسل از اهمیت بالایی برخوردارند. همان‌طور که از نام آن پیداست، این مناطق مکان‌هایی هستند که زنبورهای نر برای جفت‌گیری با یک ملکه باکره گرد هم می‌آیند. زنبورها تنها حشرات پرنده‌ی شناخته‌شده‌ای هستند که چنین رفتاری از خود نشان می‌دهند. در این مقاله، به بررسی کامل و جامع هر آنچه لازم است درباره‌ی مناطق تجمع نرها بدانید، خواهیم پرداخت.

 مناطق تجمع نرها چیست؟

مناطق تجمع نرها به مکان‌هایی در ارتفاع بالا و در نزدیکی کلنی‌های زنبور عسل گفته می‌شود که زنبورهای نر در آن‌ها گرد هم می‌آیند تا ملکه‌های باکره را جذب کنند. این تجمع دقیقاً با هدف جذب ملکه های بالغ انجام می‌شود؛ ملکه‌هایی که نیاز به دریافت ژن‌های مناسب برای انتقال به نسل‌های آینده دارند.

این نقش تجمع در این مناطق بر عهده‌ی زنبورهای نر است؛ همان‌هایی که در داخل کلنی نیز وظایف کوچکی را به عهده دارند. البته بدون حضور هدف اصلی یعنی ملکه‌های بالغ، این روند ناقص خواهد بود. زمانی که هر دو طرف در منطقه حضور یابند، جفت‌گیری صورت می‌گیرد.

زنبور نر بیشترین زمان را برای خروج از حجره‌ی درپوش‌دار خود و رسیدن به بلوغ نیاز دارد. این امر به جثه و ساختار بدنی آن‌ها مربوط است؛ ساختاری که برای شکل‌گیری به زمان بیشتری نیاز دارد. چشم‌های بزرگ و سینه‌ی عضلانی از ویژگی‌های برجسته‌ی زنبور نر هستند و این دو ویژگی در پروازهای جفت‌گیری ضروری‌اند. چشم‌ها، دید قوی‌تری برای یافتن ملکه فراهم می‌کنند و عضلات قوی، استقامت لازم برای پرواز را تضمین می‌کنند.

ملکه‌های بالغ شده که در پروازهای جفت‌گیری شرکت می‌کنند، از ابتدا برای این کار ساخته شده‌اند. بدن آن‌ها کشیده و آیرودینامیک بوده و بال‌های بلندی دارند تا آماده‌ی تعقیب شدن توسط زنبورهای نر رقیب باشند. آن‌ها از زنبورهای کارگر بزرگ‌تر و از نرها کمی کوچک‌ترند و کمترین زمان را برای رسیدن به بلوغ نیاز دارند.

تنها زنبور عسل است که دارای مناطق تجمع نرهاست. سایر گونه‌های زنبور معمولاً بر روی زمین، یا هنگام جمع‌آوری شهد و گرده در گل‌ها جفت‌گیری می‌کنند. برخی دیگر برای جفت‌گیری به مناطق لانه‌سازی می‌روند و مانند زنبورهای نر زنبور عسل، ملکه‌ها را به صورت گروهی دنبال نمی‌کنند. همچنین، زنبورهای نر زنبور عسل تنها یک‌بار جفت‌گیری می‌کنند و در همان فرآیند می‌میرند؛ اما نرهای دیگر گونه‌های زنبور، چنین رفتاری ندارند و قادرند چندین بار بدون مرگ جفت‌گیری کنند.

زنبورهای نر از پیش برای حضور در مناطق تجمع آماده می‌شوند. آن‌ها پس از رسیدن به بلوغ جنسی که حدود ۱۰ تا ۱۲ روز طول می کشد، شروع به خوردن فراوان شهد و گرده می‌کنند تا بدن خود را تقویت کرده، عضلات بسازند و میزان اسپرم خود را افزایش دهند. نرهای تازه متولد شده همچنین پروازهای آزمایشی انجام می‌دهند تا با موقعیت مکانی کلنی خود آشنا شوند. در روز جفت‌گیری، آن‌ها در بعدازظهرهای آفتابی از کندو خارج می‌شوند.

پروازهای زنبور نر معمولاً بین ۱۰ تا ۴۰ دقیقه به طول می‌انجامد. هر زنبور نر در بهترین حالت می‌تواند تا چهار پرواز انجام دهد و اگر در جفت‌گیری موفق نشود، یا به کندوی خود بازمی‌گردد یا وارد کندوی نزدیک می‌شود.

در صورت تمایل مقاله ” مقاله تخصصی ارزیابی کیفیت اسپرم در زنبورهای نر ” را مطالعه کنید 🌹

 شکل ظاهری منطقه‌ تجمع نرها چگونه است؟

اگر امکان دیدن منطقه تجمع نرها را داشته باشید، منظره‌ای شگفت‌انگیز است. اندازه‌ی آن معمولاً بین ۳۰ تا ۲۰۰ متر طول دارد. این منطقه می‌تواند ۵ متر از سطح زمین ارتفاع داشته باشد یا حتی تا ۳۰ متر بالاتر از زمین قرار گیرد. زنبورهای تجمع‌یافته، شکلی مخروطی ایجاد می‌کنند که قاعده‌ای پهن و نوکی باریک دارد. مکان‌های ترجیحی برای این تجمع معمولاً مناطقی محافظت‌شده و بدون مانع هستند. این مناطق از نور کافی بهره‌مند بوده و دارای نشانه‌های برجسته‌ای مانند درخت، سنگ‌های ایستاده یا حفره‌ها هستند.

تعداد زنبورهای نر در یک منطقه‌ی تجمع بسیار بیشتر از تعداد ملکه‌هاست. این نرها عمدتاً از کلنی‌های محلی گرد آمده‌اند، چرا که زنبورهای نر تمایل دارند به مناطق تجمع نزدیک به خانه‌ی خود بپیوندند. در مقابل، ملکه‌ها مناطق تجمع دورتر از کندوی خود را انتخاب می‌کنند.

نرهایی که در تعقیب یک ملکه موفق نمی‌شوند، به جستجوی مناطق تجمع دیگر می‌پردازند تا شاید در مکانی دیگر موفق به جفت‌گیری شوند. به بیانی دیگر، زنبور نر با تمام توان در پی مرگ خود است، زیرا پس از هر جفت‌گیری، جان می‌سپارد. نرهای موجود در هر منطقه تجمع از صدها کلنی مختلف در آن ناحیه می‌آیند تا ترکیب ژنتیکی گسترده‌ای تضمین شود.

شرکت در منطقه‌ی تجمع نرها، برای هر دو جنس نر و ماده، کاری پرخطر است. ملکه‌ی پرنده در معرض خطر شکار شدن توسط پرندگان و دیگر موجودات شکارچی قرار دارد. از سوی دیگر، زنبور نر پس از جفت‌گیری، به دلیل جدا شدن اندام جنسی‌اش، بلافاصله می‌میرد. آن نرهایی که موفق به جفت‌گیری نمی‌شوند، به کندو بازمی‌گردند؛ اما در فصول کمبود غذا، نخستین گروهی هستند که توسط زنبورهای کارگر از کندو بیرون انداخته می‌شوند.

شناسایی منطقه‌ی تجمع نرها با استفاده از یک ملکه‌ی در قفس امکان‌پذیر است. همچنین، پژوهشگران استفاده از «فرمون‌های ملکه» را روشی مؤثر برای شناسایی این مناطق یافته‌اند. رادارهای حشره‌ای نیز می‌توانند در تعیین محل‌هایی با تراکم بالای زنبور نر مفید باشند. در برخی موارد، مشاهده‌ی تعداد زیادی زنبور نر مرده در مناطق دور از کندو، نشانه‌ی وجود منطقه تجمع نرهاست.

در مناطقی که کلنی‌های زنبور عسل وجود دارند، ممکن است چندین منطقه‌ی تجمع نرها یافت شود. زنبورهای نر بین این مناطق پرواز می‌کنند تا در نقاط مختلف جفت‌یابی کنند. این مکان‌ها اغلب سال‌به‌سال توسط زنبورها ترجیح داده می‌شوند و باور بر این است که ویژگی‌های پوشش گیاهی یا عوامل جغرافیایی در این انتخاب نقش دارند. همچنین احتمال می‌رود که زنبورهای نر توانایی تشخیص فرمون‌های نرهای دیگر را داشته باشند که به تجمع آنان در این مناطق منجر می‌شود.

 اهمیت مناطق تجمع نرها

زنبورهای عسل به‌نظر می‌رسد از بسیاری از موجودات زنده‌ی دیگر هوشمندتر باشند. انتخاب ژنتیکی و پرهیز از هم‌خونی میلیون‌ها سال است که در زیست آن‌ها نهادینه شده. زنبورها این اصول را پذیرفته و برای تضمین نسل آینده‌ای نیرومند، حتی خطرهای بزرگی را به جان می‌خرند.

زنبورهای نر و ملکه‌ها در پروازهای جفت‌گیری گرد هم می‌آیند تا مجموعه‌ای گسترده از منابع ژنتیکی را از صدها کلنی مختلف فراهم کنند. با این کار، ملکه‌ی موفق در جفت‌گیری می‌تواند مجموعه‌ای از ژن‌های متنوع را در خود ذخیره کند. همچنین، او فقط با آن نرهایی جفت‌گیری خواهد کرد که توانسته‌اند از دیگر رقبا پیشی بگیرند و به او برسند.

بنابراین، مناطق تجمع نرها دو هدف اصلی دارند:

۱. جلوگیری از همخونی

زنبورهای نر برای شرکت در پروازهای جفت‌گیری باید کیلومترها از کلنی مادری خود فاصله بگیرند تا به مناطق تجمع دست یابند. پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که رفتار زنبور نر در تعقیب ملکه با دقت زیادی تنظیم شده است؛ به‌طوری‌که زنبور نر تنها در مناطق تجمع به دنبال ملکه می‌افتد. این رفتار غریزی به جلوگیری از جفت‌گیری با خواهران یا خویشاوندان کمک می‌کند. در نتیجه، امکان هم‌خونی از بین می‌رود.

۲. انتخاب ژنتیکی

دنیای زنبور عسل با تهدیدهای فراوانی مانند بیماری‌ها، انگل‌ها، مهاجمان، شرایط نامساعد آب‌وهوایی و غیره مواجه است. تنها آن دسته از زنبورها که به‌اندازه‌ی کافی قوی هستند می‌توانند در برابر این چالش‌ها دوام بیاورند. به‌نظر می‌رسد زنبورهای عسل مناطق تجمع نرها را به‌عنوان راهی برای حذف ژن‌های ضعیف‌تر و گسترش ژن‌های قوی‌تر اتخاذ کرده‌اند. این روش گزینش طبیعی به زنبورها کمک می‌کند تا در محیطی خشن رشد کرده و بقا یابند. پروازهای جفت‌گیری را می‌توان به مسابقه یا رقابتی تشبیه کرد که در آن تنها قوی‌ترین و سالم‌ترین زنبورهای نر شانس جفت‌گیری با ملکه را دارند. به این ترتیب، ژن‌های برتر آن‌ها به نسل آینده منتقل شده و احتمال بقای آن نسل بیشتر خواهد بود.

دلایل فوق موجب می‌شوند که نسل‌های آینده‌ی زنبورها سالم‌تر بوده و آمادگی بیشتری برای مواجهه با محیط سخت اطراف خود داشته باشند. همین مسئله می‌تواند تا حدی دلیل تردید برخی زنبورداران نسبت به تلقیح مصنوعی ملکه را نیز توجیه کند. تلقیح مصنوعی ملکه اجازه‌ی تشکیل چنین ترکیب ژنتیکی گسترده‌ای از نرهای مختلف را نمی‌دهد.

 چه اتفاقی در منطقه تجمع نرها می‌افتد؟

به رغم اینکه جفت‌گیری در مناطق تجمع نرها انجام می‌شود؛ با این حال، این روند به‌سادگی آنچه به‌نظر می‌رسد نیست. زنبورهای نر که تعدادشان بیشتر است، باید با یکدیگر رقابت کنند تا در تعقیب ملکه باکره پیروز شده و نخستین زنبوری باشند که با او جفت‌گیری می‌کند. زنبور نر موفق پس از جفت‌گیری پاره می‌شود و جان می‌سپارد، در حالی که ملکه با چند زنبور نر دیگر نیز جفت‌گیری خواهد کرد.

پروازهای جفت‌گیری در بعدازظهرهایی انجام می‌شود که شرایط آب‌وهوایی مساعد باشد؛ ترجیحاً در روزهایی گرم و معتدل. زنبورهای نر شرکت‌کننده در منطقه تجمع گرد می‌آیند و هر از گاهی برای تغذیه به کندو بازمی‌گردند، سپس دوباره به منطقه بازمی‌گردند. این پروازها معمولاً بین ساعت ۲ تا ۵ بعدازظهر، بسته به شرایط آب‌وهوا انجام می‌شود.

ویدیوی منطقه تجمع نرها از یوتیوب

زنبورهای نر پس از خروج از کندو در طول این پروازها به پروازهای شکارگونه می‌پردازند. آن‌ها به‌صورت رفت ‌و برگشتی در منطقه گشت‌زنی می‌کنند و در جست‌وجوی یک ملکه‌ی آماده برای جفت‌گیری هستند. ملکه‌ای که آماده‌ی جفت‌گیری باشد، معمولاً از کلنی‌ای دوردست آمده و برای یافتن جفت بالقوه وارد منطقه شده است. در مقابل، زنبورهای نر عمدتاً از کلنی‌های همان ناحیه هستند، چرا که نرها مناطق تجمع نزدیک به کندوی خود را ترجیح می‌دهند.

تعداد زنبورهای نر در منطقه تجمع بسیار بیشتر است و تنها در موارد معدودی، یک ملکه‌ی باکره‌ی آماده برای جفت‌گیری وارد منطقه می‌شود. در این صورت، پروازهای جفت‌گیری آغاز می‌شود. زنبورهای نر با کمک چشم‌های مرکب بزرگ خود می‌توانند ملکه را از فاصله‌ی دور تشخیص دهند و این موضوع موجب آغاز تعقیب می‌شود. با این حال، تعقیب و جفت‌گیری تنها در محدوده‌ی منطقه تجمع انجام می‌گیرد. زنبورهای نر همچنین به فرمون‌های ملکه یا همان پیام‌رسان‌های شیمیایی وابسته‌اند که آن‌ها را در شناسایی حضور ملکه‌ی نزدیک یاری می‌کند.

ملکه‌ای که آماده‌ی جفت‌گیری است، توسط گروهی از زنبورهای نر که حالتی شبیه دنباله‌ ای دُم‌دار به خود می‌گیرند، دنبال می‌شود. این زنبورها که معمولاً حدود ۱۰۰ عدد هستند، تلاش می‌کنند بر دیگران پیشی بگیرند و در تعقیب ملکه موفق شوند. تنها سریع‌ترین، قوی‌ترین، چابک‌ترین و سالم‌ترین زنبور نر می‌تواند نخستین زنبوری باشد که به ملکه رسیده و با او جفت‌گیری کند. زنبور نر در حین پرواز، ملکه را در میانه‌ی هوا گرفته و اندام جفت‌گیری خود را وارد حفره‌ی نیش ملکه می‌کند. اسپرم نرها به بدن ملکه منتقل می‌شود و اندام تناسلی زنبور نر از بدنش جدا شده و پاره می‌شود. در نتیجه، نر به پایین سقوط کرده و می‌میرد. کل این فرآیند جفت‌گیری حدود ۳ تا ۵ ثانیه طول می‌کشد.

سپس زنبور نر دوم به تعقیب ملکه می‌پردازد، نشانه‌ی جفت‌گیری زنبور قبلی را از بدن ملکه جدا کرده و با او جفت‌گیری می‌کند. این زنبور نیز همان سرنوشت را خواهد داشت. در ادامه، بین ۱۲ تا ۲۰ زنبور نر دیگر همین روند را تکرار کرده، با ملکه جفت‌گیری کرده و بلافاصله جان می‌سپارند. این فرآیند طی یک نشست اتفاق می‌افتد و ممکن است در چند روز متوالی تکرار شود. ممکن است ملکه تصمیم بگیرد به جفت‌گیری با نرهای بیشتری ادامه دهد یا پس از نخستین جفت‌گیری به کندو بازگردد. جفت‌گیری با تعداد بیشتری زنبور نر تضمین‌کننده‌ی تنوع ژنتیکی بیشتر در کلنی خواهد بود.

پس از پایان جفت‌گیری، ملکه اسپرم ها را در اندامی به نام کیسه‌ی ذخیره‌ی اسپرم یا “اسپرماتکا” نگهداری می‌کند. این اسپرم‌ها برای تخم‌گذاری بارور استفاده می‌شوند و نسل آینده‌ی زنبورهای کارگر را پدید می‌آورند.

 نتیجه گیری

مناطق تجمع نرها برای بقای کلنی‌های زنبور عسل اهمیت حیاتی دارند. این مناطق همچنان برای محققین پدیده‌ای راز آلود باقی مانده‌اند و هیچ‌کس نمی‌داند که زنبورها چگونه و چرا مکان‌هایی خاص را به‌عنوان محل تجمع انتخاب می‌کنند. در واقع، شواهد نشان داده‌اند که برخی مکان‌ها به‌طور مداوم به‌عنوان محل تجمع برگزیده می‌شوند. با این حال، چگونگی انتخاب این مناطق همچنان ناشناخته باقی مانده است. جالب‌تر آنکه تاکنون هیچ‌کس نتوانسته منطقه‌ای را ایجاد کند یا در انتخاب آن توسط زنبورها تأثیر بگذارد.

از همراهی شما سپاسگزاریم و امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان سودمند و لذت‌بخش بوده باشد. برایتان آرزوی موفقیت داریم. 💐

اگر در خصوص این مقاله نظر خاصی دارید لطفا جهت بهره برداری دیگران آنرا در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بگذارید.

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

مقالات مرتبط :