آیا استفاده از برگ موم در کندوی زنبورعسل ضروری است؟

آیا استفاده از برگ موم در کندوی زنبورعسل ضروری است؟

سال‌هاست که زنبورداری تحت تأثیر پیشرفت‌های فناورانه و یافته‌های پژوهشی دگرگون شده است. یکی از این تحولات، استفاده از شانه‌موم پایه‌دار یا همان برگ موم در کندوهای زنبور عسل است. زنبورداران می‌توانند تصمیم بگیرند که از برگ موم در کندوهای خود استفاده کنند یا نه. انتخاب این‌که از برگ موم استفاده شود یا خیر، به طور کامل به صلاحدید شخص زنبوردار بستگی دارد. در این مقاله به مقایسه زنبورداری با برگ موم و بدون برگ موم می‌پردازیم. همچنین به بررسی کاربرد برگ موم در کندوها و دلایل برخی زنبورداران که توصیه می‌کنند از برگ موم استفاده نشود، خواهیم پرداخت.

برگ موم چیست؟

برگ موم مومی که در برخی مناطق به آن «پایه‌شانه» نیز گفته می‌شود، صفحه‌ای است – معمولاً از جنس موم – که به زنبورها یک پایه یا الگو برای ساخت شانه عسل می‌دهد. بسیاری معتقدند برگ موم یکی از مهم‌ترین اختراعات در زنبورداری نوین است. به طور سنتی، برگ موم از موم طبیعی ساخته می‌شد و به همین دلیل به آن «برگ موم مومی» می‌گویند. با این حال، در سال‌های اخیر نوع پلاستیکی آن نیز وارد بازار شده است و احتمالاً در آینده برگ موم از مواد دیگری نیز ساخته خواهد شد.

برگ موم‌های مومی یا پلاستیکی داخل شیارهای قاب‌های کندو جای می‌گیرند. کندوهای لَنگستروت (Langstroth) به دلیل طراحی قاب‌هایشان بیشترین استفاده را از برگ موم دارند. در مقابل، کندوهایی که طراحی آن‌ها به معنای واقعی کلمه قاب ندارد، کار با برگ موم در آن‌ها دشوارتر است. در این نوع کندوها ممکن است نوارهای باریکی از برگ موم به عنوان «شروع‌کننده» استفاده شود تا زنبورها ادامه شانه را خودشان بسازند. در برخی قاب‌های پلاستیکی، برگ موم به‌صورت یکپارچه با خود قاب ساخته می‌شود.

موم در برابر پلاستیک

برگ موم پلاستیکی، به‌طور نسبی، از نوع مومی مقاوم‌تر است و نصب آن نیز ساده‌تر عنوان شده است. در سال‌های اخیر، برگ موم‌های رنگی نیز در دسترس زنبورداران قرار گرفته‌اند. برای مثال، برگ موم سیاه رنگ برای طبقات پرورشی (نوزاد) مناسب است؛ زیرا تضاد رنگی میان تخم‌های سفید زنبور و برگ موم سیاه، مشاهده تخم‌ها را آسان‌تر می‌کند. در مقابل، برگ موم سفید برای طبق‌های عسل عالی است.

برگ موم‌های پلاستیکی معمولاً با قاب‌های چوبی و نوار بالایی شیاردار استفاده می‌شوند. روی این نوع برگ موم، لایه نازکی از موم مالیده می‌شود چون زنبورها حاضر نیستند مستقیماً روی پلاستیک شانه‌سازی کنند. برخی زنبورداران پس از خرید، خودشان یک لایه موم اضافی نیز به آن اضافه می‌کنند.

شاید علاقمند باشید مقاله ” مقایسه برگه پلاستیکی و برگه مومی قاب کندو ” را ملاحظه کنید 🌹

استفاده از برگ موم در زنبورداری

زنبوردارانی که از برگ موم در کندوهای خود استفاده می‌کنند، معمولاً دو روش برای نصب آن دارند:
یا برگ موم را مستقیماً در قاب قرار می‌دهند، یا آن را همراه با سیم‌کشی نصب می‌کنند. سیم‌کشی قاب‌ها باعث تقویت ساختار برگ موم می‌شود و مانع از افتادگی شانه در هوای گرم خواهد شد. برگ موم‌هایی که سیم‌کشی نشده‌اند، ممکن است در هنگام استخراج عسل دچار شکستگی و پارگی شوند.

نگاهی به تاریخچه

تاریخچه برگ موم به سال ۱۸۵۷ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که «یوهانس مهریگ» نخستین نسخه آن را اختراع کرد. برگ موم اولیه او تنها شامل کف سلول‌ها بود، در حالی که برگ موم‌های امروزی، هم کف و هم دیواره سلول‌ها را دارند. برگه‌های مومی با استفاده از دستگاه‌های پرس ساخته می‌شدند. این دستگاه‌ها ابتدا از چوب ساخته شده بودند و به‌مرور زمان با گچ، سیمان و نهایتاً فلز جایگزین شدند.
«ساموئل واگنر» مخترع برگ موم مدرن و دستگاه‌های پرس آن شناخته می‌شود. او روی غلتک‌های مخصوص ساخت برگ موم نیز کار کرد اما نتوانست آن‌ها را کامل کند. مخترعان بسیاری در طول زمان تلاش کرده‌اند غلتک‌های برگ موم بسازند، اما موفق‌ترین آن‌ها «ادوارد وید» از دیترویت بود. او در سال ۱۸۹۵ غلتک‌هایی اختراع کرد که می‌توانستند به‌طور پیوسته رول برگ موم مومی تولید کنند.

مزایای استفاده از برگ موم

• راهنمایی زنبورها برای ساخت شانه‌های صاف: قاب‌هایی که برگ موم دارند، به زنبورها کمک می‌کنند که شانه‌ها را به صورت صاف و یکنواخت بسازند. در کندوهایی که بدون برگ موم هستند، احتمال ساخت شانه‌های منحرف یا درهم‌تنیده بیشتر است. شانه ممکن است از قاب خارج شود و این کار بیرون آوردن قاب‌ها را سخت کند. به‌ویژه برای افراد مبتدی، برخورد با چنین مشکلی در ابتدای مسیر زنبورداری تجربه خوشایندی نیست.
• افزایش استحکام شانه: شانه‌هایی که روی برگ موم ساخته می‌شوند معمولاً مقاوم‌تر هستند، زیرا اغلب درون آن‌ها سیم‌کشی انجام شده است. هنگام استخراج عسل با دستگاه اکستراکتور، این نوع قاب‌ها کمتر آسیب می‌بینند و می‌توان آن‌ها را به‌سرعت به کندو بازگرداند.
• بازرسی آسان‌تر کندو و شروع سریع‌تر ساخت شانه: استفاده از برگ موم باعث می‌شود که بازرسی‌های دوره‌ای کندو آسان‌تر شود. همچنین، زنبورها در مقایسه با قاب‌های بدون برگ موم، خیلی زودتر شانه را می‌سازند. در قاب‌های بزرگ مربوط به طبقه پرورشی، زنبورها ممکن است تا ۲ سال زمان نیاز داشته باشند تا قاب را کامل با شانه پر کنند، اما با برگ موم این کار در همان سال اول انجام می‌شود.
• کنترل اندازه زنبورها: بزرگ‌ترین مزیت استفاده از برگ موم، امکان تعیین اندازه مطلوب برای زنبورهای کارگر است. در زنبورداری تجاری، زنبورهای بزرگ‌تر قدرت جمع‌آوری شهد بیشتری دارند. حتی اندازه سلول‌ها برای ذخیره عسل نیز بزرگ‌تر است. برخی زنبورداران ترجیح می‌دهند زنبورهای کوچک‌تری پرورش دهند که سریع‌تر از سلول خارج شوند، تا به این ترتیب راهکاری برای کنترل کنه واروا داشته باشند.

هشدار درباره‌ استفاده از برگه پلاستیکی

بخش بزرگی از زنبورداران با استفاده از برگه های پلاستیکی مخالف‌اند. اگر مجبور به استفاده از برگه هستید، آیا بهتر نیست از نوع مومی آن استفاده کنید؟ پلاستیک ماده‌ای بادوام و چندکاره است، اما بهترین گزینه برای زنبورداری محسوب نمی‌شود. زنبورها به طور طبیعی از چوب، موم و بره موم برای ساختن سازه‌های خود استفاده می‌کنند. شهد و گرده نیز نقش تغذیه‌ای دارند. پلاستیک، ماده‌ای مصنوعی است که از مشتقات نفتی تولید می‌شود. این ماده نه‌تنها برای محیط زیست مضر است، بلکه زنبورها نیز به راحتی با آن سازگار نمی‌شوند. به همین دلیل است که تجهیزات پلاستیکی زنبورداری که وارد کندو می‌شوند، اغلب با موم زنبور پوشش داده می‌شوند تا قابل‌قبول‌تر شوند.

معایب استفاده از برگه

• هزینه‌ی اضافی: استفاده از برگه در زنبورداری هزینه‌بر است. در زنبورداری‌های با بودجه‌ی محدود ، این هزینه‌ی اضافی ممکن است به کمبود منابع برای تهیه تجهیزات مهم‌تر منجر شود.
• احتمال آلودگی محصولات کندو به مواد شیمیایی: موم‌هایی که برای تولید برگه های مومی در بازار استفاده می‌شوند، معمولاً از زنبوردارهای مختلف تهیه شده‌اند. چون سوابق این موم‌ها مشخص نیست، ممکن است از زنبورهایی به دست آمده باشند که در معرض آفت‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی بوده‌اند. زنبورها را گاهی «نمونه‌بردارهای محیط زیست» می‌نامند، چون انواع مختلف مواد را از محیط اطراف خود جمع می‌کنند. در نتیجه استفاده از چنین مومی ممکن است محصولات کندوی شما (عسل، موم و غیره) را نیز آلوده کند. بنابراین به زنبورداران توصیه می‌شود تا جای ممکن از زنبورداری طبیعی و ارگانیک پیروی کنند. اگر نمی‌توانید از موم تولیدشده توسط زنبورهای خود برای ساخت برگه استفاده کنید، بهتر است ریسک آلودگی با مواد ناشناخته را به جان نخرید.
• تحریف اندازه‌ی طبیعی سلول‌ها: اندازه‌ی سلول‌هایی که زنبورها به‌طور طبیعی می‌سازند، یکنواخت نیست. اما برگه های مومی، اندازه‌ی یکسان و استانداردی از سلول را در سراسر کندو تحمیل می‌کنند. این مسئله ممکن است منجر به تولید زنبورهایی با اندازه‌ی غیرطبیعی شود. برای مثال، در یک کندوی طبیعی، سلول‌های ملکه، کارگر و نر با یکدیگر متفاوت‌اند، اما برگه این تنوع را از بین می‌برد. نتیجه‌ی این موضوع می‌تواند افزایش بیش از حد نرها یا فقدان کامل نرها در کندو باشد که وضعیت نامطلوبی در زنبورداری محسوب می‌شود.
• افزایش حساسیت به کنه واروآ: با گسترش کنه‌ی واروآ در سراسر جهان، برگه های مومی نیز بیشتر مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. بسیاری از زنبورداران معتقدند که استفاده از اندازه‌های طبیعی سلول‌ها (یعنی عدم استفاده از برگ موم) به کنترل کنه‌ها و برخی آفات دیگر کمک می‌کند. بریدن سلول‌های نر نیز می‌تواند بخشی از برنامه‌ی مدیریت آفات ادغامی باشد.
• مشکل در برداشت موم: اگر یکی از اهداف زنبورداری شما، تولید موم است، باید پس از برداشت عسل، شان‌ها را ببُرید. اما برگه های مومی به‌دلیل نیاز به سیم‌کشی داخلی برای استحکام، باعث می‌شوند که شان‌ها به جای ورقه‌های بزرگ، به قطعات کوچک بریده شوند. سیم‌کشی به‌صورت خطی یا ضربدری انجام می‌شود و این کار استخراج موم را دشوارتر می‌سازد.

چه کسانی می‌توانند بدون برگ موم زنبورداری کنند؟

با توجه به اهداف متنوع زنبورداران، استفاده از برگه های مومی ممکن است برای برخی زنبورستان‌ها مناسب و برای برخی دیگر نامناسب باشد. اگر شرایط زیر را دارید، احتمالاً زنبورداری بدون برگه برای شما مناسب خواهد بود:

• تمایل به زنبورداری طبیعی: اگر زنبورداری طبیعی برایتان اولویت بالایی دارد، حذف برگه و استفاده از روش‌های طبیعی ساخت شان انتخاب خوبی است.
• فروش زنبور و ملکه: زنبوردارانی که قصد دارند بسته‌های زنبور یا ملکه بفروشند، بهتر است بدون برگه کار کنند. این روش به زنبورها اجازه می‌دهد تا ترکیبی طبیعی و متنوع از انواع مختلف (کارگر، نر، ملکه) را تولید کنند. در حالی که برگه ممکن است باعث تولید نامتوازن یکی از انواع زنبورها شود و این مسئله هنگام فروش زنبورها مشکل‌ساز خواهد بود.
• عدم نیاز به تولید موم: اگر تولید موم برای شما هدف اصلی نیست، می‌توانید از برگه صرف‌نظر کنید. زیرا همان‌طور که گفته شد، استفاده از برگه معمولاً مستلزم سیم‌کشی است که استخراج موم را دشوار می‌کند.
• آشنایی با فریم‌های سیم‌کشی‌شده: در زنبورداری، شما ناگزیر به برداشت عسل خواهید بود. در زنبورداری بدون برگه، برای جلوگیری از شکستن شان‌هایی که زنبورها ساخته‌اند، استفاده از فریم‌های سیم‌کشی‌شده ضروری است. ساخت شان فرایندی انرژی‌بر و زمان‌بر برای زنبورهاست؛ گاهی بیش از یک سال طول می‌کشد تا یک فریم به‌طور کامل با موم پوشیده شود. اگر این شان‌ها هنگام برداشت عسل تخریب شوند، زنبورها باید دوباره از صفر شروع کنند که تکرار این چرخه، ناکارآمد و زیان‌بار است.

آیا استفاده از برگ موم برای کندوی شما مناسب است؟

با وجود اینکه برخی زنبورداران به روش بدون برگ موم روی آورده‌اند، هنوز کسانی هستند که استفاده از برگ موم را برای زنبورداری خود مناسب‌تر می‌دانند. عواملی که تعیین می‌کنند برگ موم برای کندوی شما مناسب است یا نه، شامل موارد زیر می‌شوند:

• سطح تجربه: به زنبورداران آماتور و مبتدی توصیه می‌شود در ابتدای کار از برگ موم استفاده کنند؛ چرا که تجربهٔ کمتری در مواجهه با شانه‌های منحرف دارند. در دو سال اول زنبورداری، بهتر است قاب‌های کندو دارای برگ موم باشند. به مرور زمان می‌توانید برگ موم را کنار بگذارید و به روش بدون برگ موم روی بیاورید.
• زنبوردارانی که برداشت عسل اولویت بالایی برایشان دارد: با استفاده از برگ موم، می‌توانید اندازه سلول‌ها را تعیین کنید. این موضوع برای طبق‌های عسل بسیار مناسب است. اندازه سلول‌های طبق عسل باید تا جای ممکن بزرگ باشد. با استفاده از یک شبکهٔ مانع ملکهٔ خوب، سلول‌های بزرگ‌تر و بیشتری خواهید داشت که مملو از عسل هستند و باعث می‌شوند هم برداشت عسل بیشتر شود و هم کار زنبورها آسان‌تر گردد.
• اگر خودتان توانایی ساخت برگ موم مومی از موم تولیدشده در کندوهایتان را دارید: یکی از مهم‌ترین ایرادات وارد بر برگ موم، غیرقابل پیگیری بودن منبع موم آن است. زنبورداران باتجربه که ذخیرهٔ کافی از موم تمیز در اختیار دارند، می‌توانند برگ موم را خودشان بسازند. وقتی از پاک بودن موم خود مطمئن باشید، استفاده از آن در قالب برگ موم تأثیر منفی خاصی بر سلامت کندو نخواهد داشت و ترکیبات ناخواسته‌ای وارد آن نخواهد شد.
• زنبوردارانی که بودجهٔ بالایی دارند و می‌توانند برگ موم‌های متنوع تهیه کنند: چنین زنبوردارانی می‌توانند برگ موم‌هایی با اندازه‌های مختلف برای قاب‌های خود فراهم کنند؛ مثلاً برگ موم مخصوص زنبورهای کارگر و برگ موم مخصوص زنبورهای نر. اگر توانایی مالی و مدیریتی کافی دارید، می‌توانید ترکیبی مناسب از زنبورهای نر و کارگر در کندو داشته باشید. هر کدام از انواع زنبورها نقش مهمی در کندو ایفا می‌کنند.

گذار به زنبورداری بدون برگ موم

در صورت تمایل، زنبورداران مبتدی می‌توانند به‌تدریج از روش با برگ موم به سمت روش بدون برگ موم حرکت کنند. در سال اول زنبورداری، توصیه می‌شود تمام قاب‌های کندوی شما دارای برگ موم باشند. این کار شما را از مواجهه با شانه‌های کج و نامنظم که تجربهٔ کافی در مدیریت آن‌ها ندارید—بی‌نیاز می‌کند. زنبورها به‌خوبی و به‌صورت مستقیم، شانه‌ها را بر روی برگ موم‌های مومی رسم می‌کنند.

در سال دوم زنبورداری، می‌توانید قاب‌های دارای برگ موم را به‌صورت یکی در میان با قاب‌های بدون برگ موم جایگزین کنید. این کار باعث می‌شود زنبورها شانه‌های مستقیم و منظمی رسم کنند. بهتر است قاب‌های دارای برگ موم را علامت‌گذاری کنید تا در آینده بتوانید آن‌ها را به‌راحتی شناسایی کنید. در سال سوم، یا زمانی که زنبورها شانه‌ها را روی قاب‌های بدون برگ موم ساخته‌اند، باقی قاب‌های دارای برگ موم را نیز حذف کنید. شانه‌های مستقیم رسم‌شده بر روی قاب‌های بدون برگ موم اول، به زنبورها در رسم شانه‌های جدید و مستقیم بر روی قاب‌های جدید کمک می‌کند.

قاب‌هایی که به‌جای قاب‌های برگ موم‌دار استفاده می‌کنید، می‌توانند سیم‌کشی شده باشند. قاب‌های جعبه پرورشی نوزاد معمولاً به‌صورت ضربدری سیم‌کشی می‌شوند. در جعبه‌های متوسط و کم‌عمق می‌توان سیم‌کشی را فقط در یک جهت انجام داد، که ترجیحاً به‌صورت افقی از راست به چپ است. قاب‌هایی که برگ موم دارند را می‌توانید بعداً برای تقسیم کندو یا در طبق‌های عسل استفاده کنید.

سیم‌کشی قاب‌ها

راه‌حل میانه‌ای بین استفاده و عدم استفاده از برگ موم، سیم‌کشی قاب‌ها است. در قاب‌های سیم‌کشی‌شده، زنبورها به‌طور طبیعی شانه را روی سیم‌ها می بافند و با گذر زمان، سیم‌ها درون شانه‌ها جاساز می‌شوند. چنین قاب‌هایی بسیار محکم هستند و هنگام خارج کردن از کندو یا استخراج عسل با دستگاه اکستراکتور، احتمال شکستن شانه بسیار کم است.

تنها ایراد قاب‌های سیم‌کشی‌شده این است که ممکن است مانعی برای برداشت موم به‌عنوان یک محصول کندو باشند. برای رفع این مشکل می‌توانید برخی قاب‌ها را بدون سیم‌کشی استفاده کنید. همچنین می‌توانید بپذیرید که موم به‌جای اینکه به‌صورت یکپارچه و بزرگ برداشت شود، به‌صورت قطعات کوچک‌تری استخراج خواهد شد. حتی این قطعات کوچک نیز قابل استفاده برای تمام کاربردهای رایج موم هستند.

یک نکته در دربارهٔ برگ موم

در تصمیم‌گیری دربارهٔ استفاده یا عدم استفاده از برگ موم در قاب‌های کندو، این نکته را در نظر داشته باشید که برگ موم باعث استحکام بیشتر قاب‌ها می‌شود. سیم‌کشی قاب‌ها و جاسازی سیم‌ها در برگ موم ، قاب‌ها و شانه‌ها را بسیار محکم و بادوام می‌کند.

تصور کنید روزی قابی از کندو بیرون می‌آورید و تمام شانه‌ها به‌صورت تکه‌تکه فرو می‌ریزند و به زنبورها آسیب می‌زنند. آیا اگر این اتفاق باعث مرگ ملکه شود، انگیزه‌ٔ شما برای ادامه زنبورداری از بین نمی‌رود؟ زنبورها برای ساخت شانه‌ها زحمت زیادی می‌کشند و از منابعی استفاده می‌کنند که به‌راحتی به‌دست نمی‌آیند. زنبوردارانی که از برگ موم استفاده می‌کنند و قاب‌ها را سیم‌کشی می‌نمایند، از این اتفاقات جلوگیری می‌کنند و زندگی را برای زنبورها آسان‌تر می‌سازند.

نتیجه‌گیری

پیش از آنکه زنبوردار تصمیم بگیرد در کندوهایش از برگه استفاده کند، باید با دقت مزایا و معایب این کار را بررسی کند. همچنین اگر قصد دارد بدون برگه کار کند، باید از همان ابتدا آمادگی روبه‌رو شدن با چالش‌ها و ریسک‌های احتمالی آن را داشته باشد.چه زنبورداران مبتدی و چه افراد باتجربه معمولاً کار با قاب‌های سیم‌کشی‌شده را ساده‌تر و مطمئن‌تر می‌دانند. این قاب‌ها برای کسانی که نمی‌خواهند از برگه استفاده کنند، گزینه‌ای بسیار مناسب‌اند؛ چون استحکامی مشابه قاب‌های دارای برگه موم دارند، اما در عین حال، مشکلات و نگرانی‌های مربوط به استفاده از برگه‌های موم تجاری آماده را ندارند.

از همراهی شما سپاسگزاریم ، امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان سودمند و لذت‌بخش بوده باشد. برایتان آرزوی موفقیت داریم.

آیا شما در کندوهای خود از برگ موم استفاده می‌کنید یا خیر؟ اگر در این خصوص نظری دارید لطفا جهت بهره برداری دیگران آنرا در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بگذارید 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.