اهمیت تهویه مناسب تهویه مناسب کندو در سلامت و بهرهوری کلنیهای زنبور عسل
محیط داخلی کندو تأثیر بسیار زیادی بر سلامت و وضعیت کلی زنبورستان دارد. از نوزادان زنبور گرفته تا ملکه و زنبورهای کارگر، همگی برای بقا و رشد مطلوب خود به شرایط محیطی خاصی نیاز دارند. تهویه کندو یک ضرورت است و بهطور ایدهآل جریان هوای درون کندوها را شامل میشود. علاوه بر این، زهکشی کندو نیز با تهویه در ارتباط است، چراکه هر دو بر جریان هوا در درون کلنی زنبورعسل تأثیر میگذارند.
زنبورهای کارگر با حرکت بالهای خود، جریان هوایی تولید میکنند که باعث خنک شدن فضای داخلی کندو و تبخیر رطوبت شهد میشود. دما نیز با این دو عامل (تهویه و زهکشی) رابطه مستقیمی دارد. در حقیقت، زنبورهای عسل در محیط گرم کندو بهتر رشد میکنند؛ اما هرگونه افزایش جزئی در دمای داخلی میتواند منجر به گرمای بیشازحد شود که برای سلامت کلنی زنبورعسل مضر است.
بنابراین، تهویه مناسب این امکان را فراهم میسازد که کلنی بتواند از گرمای طاقتفرسای تابستان، که معمولاً با رطوبت و تعریق بیشازحد همراه است، بهسلامت عبور کند. در این مقاله، به بررسی اهمیت تهویه کندو خواهیم پرداخت.
آیا رطوبت برای زنبورها مضر است؟
رطوبت بیشازحد میتواند برای زنبورهای عسل مرگبار باشد. در واقع، بیشتر مرگومیرهای زنبورعسل در فصل زمستان نه بهدلیل سرمای هوا، بلکه در اثر رطوبت بیشازحد اتفاق میافتد. عایق نبودن جعبه باعث میشود که زنبورها بیشتر در معرض خطر مرگ قرار گیرند.
تجمع رطوبت در درون کندو بهدلیل گرمای بدن زنبورها رخ میدهد که بخار ایجاد کرده و این بخار روی دیوارههای داخلی کندو متراکم میشود و بهصورت قطرات آب روی کلنی میچکد. رطوبتی که از بدن زنبورعسل خارج میشود امری طبیعی است و در طول ماههای گرم تابستان مشکلی ایجاد نمیکند. دمای بالای تابستان باعث میشود که رطوبت بهسرعت از کندو خارج شود. این موضوع به خنک شدن فضای داخلی کندو کمک کرده و برای زنبورهای عسل مفید است.
متأسفانه، در فصل زمستان رطوبت میتواند برای زنبورها مضر باشد. هرگونه آبی که بهصورت قطره از بالا روی زنبورها چکیده شود، در زمانی که کلنی در حالت خوشهای قرار دارد، کشنده خواهد بود. هدف از تشکیل خوشه، حفظ گرما برای اعضای منجمد شدهٔ کلنی است. هرگونه مایع باعث متلاشی شدن خوشه میشود و زنبورها به کنارههای داخلی کندو حرکت میکنند. در نهایت، زنبورها از بین خواهند رفت.
تولید گرما در برابر تهویه
این دو مفهوم، در زمینهٔ سلامت و بقای کلنی زنبورعسل، جداییناپذیرند. تهویه به کلنی کمک میکند تا دما و رطوبت را در سطح مورد نیاز حفظ کند. از سوی دیگر، گرم نگه داشتن کلنیهای زنبورعسل در ماههای سرد اهمیت دارد. ماههای گرم به نفع زنبورهاست، زیرا زنبورهای عسل در این شرایط عملکرد بهتری دارند. اما دماهای شدید (چه زیاد و چه کم) میتوانند برای زنبورها مضر باشند؛ به همین دلیل، تهویهٔ مناسب ضرورت پیدا میکند. این تنها روش مطمئن برای محافظت از کلنیهای زنبورعسل در تابستان است. تهویه همچنین به کنترل رطوبت و تعریق، که در ماههای گرم افزایش مییابد، کمک میکند.
زنبورهای کارگر نهتنها دمای حجرههای پرورش نوزاد را تنظیم میکنند، بلکه دمای کلی کندو را نیز کنترل مینمایند. از آنجا که زنبورهای عسل خونسرد هستند، تنظیم دما برای بقای آنها بسیار حیاتی است. دمای درون کندو نباید هرگز از ۳۵ درجه سانتیگراد پایینتر بیاید. اگر این اتفاق رخ دهد، زنبورها توان پرواز خود را از دست میدهند. در واقع، دیدن زنبورهایی که در دمای زیر ۱۰ درجه سانتیگراد خوشه تشکیل میدهند و پرواز نمیکنند، پدیدهای غیرمعمول نیست. دلیل این امر آن است که زنبورها قادر نیستند در این دماها، دمای بدن خود را تا سطحی که برای پرواز لازم است بالا نگه دارند.
تولید گرما همچنین توسط برخی گونههای زنبورعسل بهعنوان یک مکانیسم دفاعی استفاده میشود. مشاهده شده که این زنبورها برای مقابله با زنبورهای زرد و زنبورهای شکارچی، از گرما استفاده میکنند. زنبورها بهطور معمول با تشکیل خوشهای در اطراف زنبور مهاجم، شروع به لرزش شدید میکنند که باعث تولید حرارت زیاد میشود. افزایش دما به همراه کمبود اکسیژن در مرکز خوشه، منجر به مرگ سریع مهاجم میشود. جالب آنکه این راهبرد در مورد ملکههای غیرمولد نیز بهکار میرود. پیش از جایگزینی ملکه جدید، این رفتار نسبت به ملکه قدیمی اعمال میشود.
چرا تهویه کندو ضروری است؟
زنبورعسل حشرهای خونسرد است، اما برای رشد و شکوفایی، آبوهوای گرم را ترجیح میدهد. با این حال، زنبورها تحمل دماهای شدید را ندارند؛ به همین دلیل، باید دما در محدودهٔ مطلوب حفظ شود. تهویهٔ مناسب این امکان را فراهم میسازد تا محیطی ایدهآل برای پرورش نوزادان، تولید عسل با کیفیت بالا، و همچنین حفظ سلامت ساختار شانها (مومها) فراهم شود.
۱. بقاء ملکه و نوزادان
این دو عنصر، ستون فقرات کلنی زنبورعسل هستند. زنبور ملکه مسئول تولید نسل آینده زنبورهاست، در حالی که نوزادان رشد کرده و به شریان حیاتی کلنی تبدیل میشوند. تهویه مناسب به حفظ گرمای لازم برای رشد نوزادان و زنده ماندن آنها کمک میکند. همچنین تهویه برای ملکه اهمیت دارد، زیرا به گرم نگه داشتن او در زمستان و خنک ماندنش در تابستان کمک میکند. گرمای بیش از حد در تابستان میتواند منجر به افزایش دما و ایجاد شرایطی زیانبار برای ملکه و نوزادان شود.
دمای ایدهآل برای بقای ملکه در طول زمستان، بین ۲۶.5 تا ۳۵ درجه سانتیگراد است. برای نوزادان نیز، دامنه دمای مطلوب بین ۳۲ تا ۳۳.۶ درجه سانتیگراد میباشد. حتی تغییرات اندک در این دامنه دمایی میتواند پیامدهای جدی مانند ضعف و عقبماندگی رشد در زنبورها را به دنبال داشته باشد.
شاید علاقمند باشید مقاله ” نجات زنبورها از رطوبت؛ راهکارهای کنترل رطوبت داخل کندو ” را ملاحظه کنید 🌹

۲. جلوگیری از تراکم رطوبت
هر زنبورداری هنگام مشاهدهٔ آب درون کندو به شدت نگران میشود. تراکم بخار آب در داخل کندو تهدیدی جدی برای سلامت زنبورها در هوای سرد به شمار میرود. در ماههای گرم، وجود مقداری رطوبت برای خنکسازی کندو مطلوب است، اما این رطوبت در فصول سرد زیانبار است. در تابستان، قطرات آب روی سطح شانها هنگام عبور هوا، مانند سیستم تهویه مطبوع عمل کرده و موجب خنک شدن نوزادان و عسل میشوند.
اما در ماههای سرد زمستان، شرایط متفاوت است. هوای مرطوب درون کندو، وقتی با دمای سرد بیرونی ترکیب شود، باعث باران سردی میشود که میتواند کلنی را به کلی نابود کند. از این رو، تهویهٔ مناسب برای جلوگیری از این پدیدهٔ مرگبار ضروری است.
۳. پدیده تجمع زنبورها در ورودی کندو
شاید تا کنون متوجه ازدحام کارگرها در ورودی کندو شده باشید. این پدیده که به آن ریسه بستن کندو گفته میشود، زمانی رخ میدهد که دمای درون کندو برای زنبورها غیرقابل تحمل میشود.
رطوبت بالا و دمای بیش از حد داخل کندو باعث میشود کارگرها نتوانند دمای داخلی را به درستی تنظیم کنند. در چنین شرایطی، تنها راهکار آنها، تجمع در بیرون ورودی کندو است. این کار باعث میشود جمعیت کمتری درون کندو باقی بماند تا بتوانند جریان هوا را بهتر تنظیم کنند. تهویهٔ مناسب کندو باعث کاهش این رفتار میشود، زیرا شرایط داخلی را در محدوده مطلوب حفظ کرده و نیازی به خروج زنبورها از کندو نخواهد بود.
۴. طراحیهای کندوهای مدرن فاقد تهویه مناسباند
زنبورهای وحشی هنگام انتخاب محل زندگی خود، هیچ مشکلی در تنظیم دما و رطوبت ندارند. آنها به طور غریزی زیستگاههایی را برمیگزینند که بتوانند شرایط جوی را تحمل کرده و کلنی موفقی تشکیل دهند. اما متأسفانه بیشتر کندوهای مدرن، برخلاف طراحیهای سنتی، فاصله زیادی با آنچه زنبورها در طبیعت تجربه میکنند دارند.
کندوهای مدرن اغلب به صورت انبوه و برای کاهش هزینه و افزایش سوددهی تولید میشوند. هرچند این کار از دید اقتصادی قابل درک است، اما چندان به نفع زنبورها نیست. بیشتر این طراحیها عایقبندی مناسبی ندارند و این باعث میشود زنبورها برای تنظیم دما و رطوبت داخلی، انرژی زیادی صرف کنند. بنابراین زنبوردار باید شرایط تهویهٔ لازم را برای کلنی فراهم کند تا زنبورها بتوانند انرژی خود را صرف فعالیتهای پربازدهتری مانند تولید عسل کنند.
۵. تابستان، فصلی بسیار حیاتی
گرمای تابستان شاید برای بسیاری از حشرات آزاردهنده باشد، اما برای زنبورعسل، تابستان مهمترین فصل سال است. زنبورها در شرایط گرم بهترین عملکرد را دارند و تابستان اوج فعالیت آنها محسوب میشود. در واقع، بخش زیادی از زندگی زنبورعسل به تابستان وابسته است. زنبوردار باید از این فصل نهایت استفاده را ببرد.
تابستان زمانی است که کلنی باید در حداکثر راحتی و آسایش باشد، و این تنها با فراهم کردن تهویهٔ مناسب امکانپذیر است. زنبورها موجوداتی شگفتانگیز هستند که به طور غریزی قادرند تهویه کندو را تنظیم کنند. با این حال، بهتر است زنبوردار به آنها کمک کند تا زنبورهای کارگر بتوانند تمرکز بیشتری بر فعالیتهای مهمتری همچون جمعآوری شهد و گرده برای ماههای کمبود داشته باشند.
چگونه تهویهای مناسب برای کلنیهای زنبورعسل فراهم کنیم
طراحی کندوهای مدرن این امکان را برای زنبوردار فراهم کرده است تا خانهای برای زنبورها فراهم کند که تا حدی به محیطهای مورد پسند زنبورهای وحشی نزدیک باشد. اگرچه این طراحی بینقص نیست، اما تاکنون به شمار زیادی از زنبورداران کمک کرده تا کلنیهای موفقی پرورش دهند. تهویه مناسب به معنای ایجاد جریان آزاد هوا از پایین کندو و حذف هوای کهنه، مرطوب و گرم از بالای کندو است.
برای دستیابی به تهویه مناسب در کندو، میتوانید از راهکارهای زیر استفاده کنید که طی سالها مؤثر واقع شدهاند:
۱. ایجاد سوراخی بر روی درپوش بیرونی
ایجاد سوراخی در درپوش بیرونی یکی از روشهای فراهم کردن تهویه برای کلنی زنبورعسل است. این کار باید در مکانی دارای سرپوش انجام شود و سپس با توری پوشانده شود. این سوراخ مانند دودکش عمل کرده و هوای داخل کندو را بیرون میکشد.
افزون بر این، وجود یک ورودی بالایی میتواند به کاهش ازدحام در ورودی پایین کمک کرده و جریان هوا را افزایش دهد. ورودی بالایی بهویژه توسط زنبورهای جستوجوگر برگشتی ترجیح داده میشود، شاید به دلیل راحتی بیشتر. این ورودی همچنین در ماههای زمستان به خروج رطوبت اضافه از کندو کمک کرده و راه فراری برای هوای مرطوب فراهم میکند.
نکته: زنبورهای عسل حشراتی پیچیده هستند و رفتار آنها همیشه قابل پیشبینی نیست. ممکن است زنبورها اصلاً به سوراخ ایجادشده در کندو توجه نکنند. در چنین مواردی، بهتر است دریچه را با توری بپوشانید تا از حمله زنبورهای دزد جلوگیری شود.
۲. استفاده از کفی کفباز
این روش بدون شک یکی از رایجترین راهکارهای تهویه کلنیهای زنبورعسل است. اگرچه بیشتر برای مقابله با کنه واروآ استفاده میشود، اما در تهویه کندو نیز مؤثر است. این تخته مسیری برای ورود هوا از پایین کندو فراهم کرده و اجازه میدهد هوا از بالای کندو خارج شود.
در زیر کفی کفباز، میتوان یک کشو یا سینی نیز تعبیه کرد. این بخش را میتوان بسته یا باز نگه داشت، بسته به نیاز کلنی به تهویه. بستن آن به محدود کردن جریان هوا کمک میکند، در حالی که باز گذاشتن آن امکان گردش آزاد هوا را فراهم میسازد.
۳. سوراخهایی در بدنه کندو
ایجاد سوراخهایی در بالاترین طبقه بدنه تولید مثل به تهویه هوای داخل کندو کمک میکند. این سوراخها باید قطری در حدود ۲.۵ سانتیمتر داشته باشند و از داخل با توری پوشانده شوند. این توری از ورود زنبورهای غارتگر جلوگیری میکند. همچنین توصیه میشود حداقل یک سوراخ در یکی از گوشههای بدنه خود کندو تعبیه شود.
۴. استفاده از درپوشهای داخلی توریدار
استفاده از درپوشهای داخلی توریدار بهجای درپوشهای سنتی به تهویه کندو کمک میکند. به یاد داشته باشید که برای تضمین بقای نوزادان ، حفظ دمای مناسب و سطح رطوبت ایدهآل بسیار ضروری است. این نوع درپوشها با مکمل بودن سایر روشهای تهویه، به حفظ این شرایط کمک میکنند.

۵. استفاده از پایه برای کندو
پایه کندو کاربردهای متعددی دارد، از جمله آسانتر کردن بلند کردن جعبههای سنگین و تسهیل بازرسی کندو. اما از لحاظ تهویه نیز حائز اهمیت است. بلند کردن کندو از سطح زمین، امکان گردش آزادانهی هوا در اطراف کندو را فراهم میکند. این جریان هوا به دفع رطوبت اضافه و خنک نگه داشتن کلنی کمک میکند.
۶. ایجاد سایه بان برای کندو
در مناطق گرم یا در ماههای تابستان داغ، ایجاد سایه میتواند دمای کندو را در حد مطلوب نگه دارد. سایه از برخورد مستقیم نور خورشید که میتواند به نوزادان و زنبورهای بالغ آسیب بزند، جلوگیری میکند. به یاد داشته باشید که زنبورهای عسل از تابش مستقیم خورشید و وزش باد خوششان نمیآید و این شرایط میتواند حتی قویترین کلنیها را وادار به ترک کندو کند.
۷. چوب بستنی یا چوب کاردستی
استفاده از چوب بستنی یا چوب کاردستی میتواند به جریان آزاد هوا در کندو کمک کند. این چوبها را میتوان در گوشههای درپوش داخلی قرار داد تا درپوش بیرونی کمی بالا بیاید و امکان ورود هوای تازه فراهم شود.
۸. خودتنظیمی
این روش شاید در ابتدا متضاد به نظر برسد، اما در تهویه کندو مؤثر است. شما فقط باید شرایط اولیه را فراهم کنید و اجازه دهید زنبورها کار خود را انجام دهند. فراهم کردن سایه، منبع آب تمیز و نزدیکی به منابع شهد، کافی است تا زنبورها بتوانند تهویه را خودشان تنظیم کنند.این موجودات شگفتانگیز قادر به تنظیم خودکار تهویه کندو هستند و گاه از زنبوردار حمایت اندکی میطلبند. همچنین توصیه میشود در این دورهها بازرسی از کندو را به حداقل برسانید، چرا که این کار فرآیندهای طبیعی درون کلنی را مختل میکند.
وظایف در کلنی زنبورعسل بهطور دقیق تقسیم شده است. برای نمونه، زنبورهای گرمکننده (heater bees) وظیفه تنظیم دما را دارند. این زنبورها میتوانند از هر سنی باشند. دیگر وظایف نیز بهصورت دقیق تقسیم شدهاند، مانند: جمعآوری غذا، دفاع، تغذیه ملکه و نوزادان، جفتگیری با ملکه و سایر فعالیتها.
بهطور خلاصه، برخی از وظایف زنبورهای کارگر بر اساس سن به شرح زیر است:
- ۱ تا ۲ روزه: نظافت سلول و گرم کردن نوزادان
- ۳ تا ۵ روزه: تغذیه نوزادان بزرگتر
- ۶ تا ۱۱ روزه: تغذیه نوزادان جوانتر
- ۱۲ تا ۱۷ روزه: ساختن موم، انجام وظایف تدفین مردگان، حمل غذا
- ۱۸ تا ۲۱ روزه: نگهبانی از ورودی کندو
- ۲۲ روزه تا پایان عمر: جمعآوری شهد، گرده و آب. زنبور کارگر در این مرحله حدود ۱۰ تا ۱۵ روز زنده میماند و کل طول عمرش حدود ۴۷ روز است.
۹. جنس کندو
این عامل اغلب از سوی بسیاری از زنبورداران نادیده گرفته میشود. کندو باید از چوب ضخیم ساخته شود تا هم محیط طبیعی زنبورها را شبیهسازی کرده و هم عایق مناسبی باشد. زمستانها دشوارترین فصل برای کلنیها هستند، چون دما بسیار پایین میآید. استفاده از بادشکن در زمستان نیز مفید است. توصیه میشود در این فصل بازرسی کندو به حداقل برسد و فقط در صورت ضرورت انجام شود.
۱۰. تغذیه
در هنگام تغذیه زنبورها باید با احتیاط عمل کرد. هر نوع سیستم تغذیهای نباید لانه نوزاد را در معرض عناصر جوی قرار دهد. به عنوان مثال، در کندوهای عمودی مانند لانگستروت بهتر است از تغذیهگر سینیدار یا طبقه خالی استفاده شود.

جعبه تهویه کندو چیست؟
جعبه تهویه کندو بهطور خاص برای تنظیم سطح رطوبت داخل کلنی طراحی شده است. این جعبه در زمستان به خروج رطوبت اضافی کمک میکند. این جعبه که گاه به نام جعبهی لحافی (quilt box) نیز شناخته میشود، نام خود را از پارچه یا ماده جاذب درون آن گرفته است که رطوبت تولیدشده توسط زنبورها را به خود جذب میکند.
هدف از استفاده جعبه تهویه کندو
جعبه تهویه برای کمک به تهویه کندو در تابستان و زمستان طراحی شده است. این جعبه به جای درپوش داخلی قرار میگیرد و عملکرد اصلی آن تهویه کندو است.در داخل جعبه معمولاً از تراشه چوب یا بالش مخصوصی استفاده میشود که زنبورها را در ماههای زمستان گرم و خشک نگه دارد. این جعبه برای کندوهای ۸ قاب و ۱۰ قاب در دسترس است.
دمای ایدهآل برای زنبورهای عسل بین ۳۲ تا ۳۳ درجه سانتیگراد است که میتوان آن را با کمک این جعبه تهویه حفظ کرد. هرگونه انحراف از این محدوده میتواند برای زنبورها زیانبار باشد و به ضعف یا اختلال در رشد نوزادان منجر شود.
جعبهی لحافی در بالاترین طبقه کندو قرار میگیرد تا رطوبت را جذب کرده و مانع چکیدن آن بر روی خوشه زنبورها در زمستان شود. زنبورها به این نوع میعان (تراکم بخار) عادت دارند و حتی در طبیعت نیز آن را تجربه میکنند. با این حال، حمایت از کلنی در این شرایط کمک میکند تا انرژی گرانبهای آنها صرف امور مهمتری شود.
نتیجهگیری
تهویه کندو در تمامی شرایط اهمیت دارد، گرچه در برخی موارد نیاز به دقت بیشتری دارد. به عنوان مثال، باز گذاشتن کامل ورودی اصلی باعث جریان آزادانه هوا و تسهیل رفتوآمد زنبورها میشود. با این حال، کلنیهای ضعیف ممکن است در برابر حمله شکارچیان آسیبپذیر باشند. در این موارد باید از کوچککننده ورودی استفاده کرد تا زنبورهای نگهبان بهتر بتوانند از کندو در برابر زنبورهای غارتگر و زنبورهای وحشی دفاع کنند.
گرچه تهویه میتواند بوی طبیعی عسل را تحت تأثیر قرار دهد، اما برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد کندو و ذوب شدن موم ضروری است. راهکارهای عملی بسیاری برای تهویه مناسب کندو وجود دارد؛ اما نیازی نیست همه آنها را همزمان اجرا کنید. با این حال، بهتر است تا حد امکان از چندین راهکار همزمان بهره بگیرید تا زنبورها در شرایط مطلوبی زندگی کنند.
تهویه مناسب در تمام فصلها لازم است. در تابستان به دلیل دمای بالا و جذب زنبورهای غارتگر، حفظ تعادل سختتر میشود. جریان آزاد هوا در این فصل ممکن است بر بوی طبیعی عسل اثر بگذارد، اما به خنک شدن زنبورها و جلوگیری از ذوب موم کمک میکند. در زمستان نیز استفاده از جعبه تهویه باعث جذب رطوبت و جلوگیری از چکیدن آن بر روی زنبورها میشود که برای سلامت کلنی حیاتی است.

از همراهی شما سپاسگزاریم و امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان سودمند و لذتبخش بوده باشد. برایتان آرزوی موفقیت داریم. اگر در خصوص بهینه سازی کندو برای داشتن تهویه مناسب تجربه یا نظر خاصی دارید لطفا جهت بهره برداری دیگران آنرا در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بگذارید. 💐
ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان
