توسعه جمعیت زنبور عسل | بخش دوم : زیست شناسی

توسعه جمعیت زنبور عسل | بخش دوم : زیست شناسی

پیش از به‌دست آوردن نخستین جمعیت زنبور، زنبوردار آینده نگری که به‌دنبال پایداری است ، باید جنبه‌های کلیدی زیست‌شناسی زنبور را به‌خوبی فراگیرد. بیایید در اینجا به فعالیت‌های زنبورهای خانه، زنبورهای چراگر و نرها می‌پردازیم. زنبورهای خانه (زنبورهایی که درون کندو کار می‌کنند اما در خارج از ناحیهٔ نوزادان)

در مرحله‌ای از رشد، زنبورها از ناحیهٔ نوزادان فاصله می‌گیرند و به نواحی اطراف آن منتقل می‌شوند. این نواحی شامل محل پردازش گرده و شهد، و نیز محلی است که در آن شهد به عسل تبدیل می‌شود. مفید است که این زنبورهای مسن‌تر را «زنبورهای خانه» بنامیم، چرا که آن‌ها از وظایف پرستاری فاصله گرفته‌اند اما هنوز از کندو برای جمع‌آوری گرده، شهد، بره‌موم یا آب خارج نمی‌شوند.

توسعهٔ جمعیت زنبور عسل | بخش اول : اهمیت دانستن روند رشد و نمو

پردازش گرده

زنبورها پس از آنکه مصرف‌کنندهٔ اصلی این مواد بودند، به مرحلهٔ پردازش غذا وارد می‌شوند. زنبورهای چراگر که نقش جمع‌آوری گرده را بر عهده دارند، با دو گلولهٔ گرده بر روی سبدهای گردهٔ پاهای عقبی خود وارد کندو می‌شوند و به سمت شان‌هایی که در نزدیکی (و گاهی در داخل) ناحیهٔ نوزادان قرار دارند می‌روند. هنگامی که سلولی باز حاوی گردهٔ تازه جمع‌آوری‌شده پیدا کنند، جهت فشردن را معکوس کرده و بار گرده را مستقیماً به داخل سلول‌ها تخلیه می‌کنند، به‌طوری‌که هر گلوله به‌صورت جفت درون سلول قرار می‌گیرد.

سپس زنبورهای خانه با افزودن محتویات شکم خود (که شامل شهد یا عسلی است که دارای میکروب‌هایی برای تبدیل به نان زنبور است) گرده را فشرده کرده و با فشار دادن سر خود آن را درون سلول‌ها متراکم می‌کنند. این فرایند، کارایی ذخیره‌سازی را دو و نیم برابر افزایش می‌دهد. در فصل پاییز، ممکن است گرده با لایه‌ای نازک از عسل پوشانده شود، اما در بیشتر ایام سال، زنبورهای خانه سلول‌های گرده را باز و آمادهٔ مصرف نگه می‌دارند.

هنگامی که یک زنبور چراگر به کندو باز می‌گردد، به‌دنبال یک زنبور خانه (که پرواز نکرده باشد) می‌گردد تا شهد را به او منتقل کند.

زنبور چراگر، شهد را در اندامی ویژه به‌ نام معدهٔ عسلی حمل می‌کند. این زنبور شهد را به‌شکل قطره‌هایی بالا آورده و به زنبور خانهٔ منتظر برای رسیدگی عرضه می‌کند، سپس دوباره به میدان بازمی‌گردد. اگر شهد منتقل نشود، زنبور چراگر ناگزیر است خودش فرآیند رسیدگی به شهد را انجام دهد.

برای رسیدگی به عسل، زنبور به‌صورت آرام بر روی شان عسل استراحت می‌کند و حبابی از محتوای معدهٔ عسلی خود تولید کرده و آن را در معرض هوای گرم و خشک درون کندو قرار می‌دهد. این فرایند را طی یک دورهٔ بیست دقیقه‌ای چندین بار تکرار می‌کند، پیش از آنکه شهد را درون سلول‌های خالی کندو قرار دهد. در این هنگام، شهد با آنزیم اینورتاز آغشته شده و رطوبت آن کاهش یافته است.

اکنون برای تکمیل فرایند تبدیل در هوای خشک کندو نیاز به زمان دارد. زنبور، قطره‌هایی از شهد را در سقف سلول‌های کشیده‌شده اما خالی درون حجرهٔ عسل قرار می‌دهد تا فرآیند رسیدگی کامل شود. در دسترس بودن فضای مناسب برای رسیدگی، که با داشتن شان‌های کشیده‌شده و خالی تأمین می‌شود، به‌نظر می‌رسد یکی از دلایلی باشد که چرا زنبورها در حضور چنین شان‌هایی عسل بیشتری جمع‌آوری می‌کنند. تبدیل شیمیایی عسل در سلول‌های پوشیده‌ نشده ادامه می‌یابد؛ در حالی که در معرض هوای گرم و خشک داخل کندو قرار دارد و رطوبت آن به‌تدریج تبخیر می‌شود.

زنبورهای خانه، اعضای کندو هستند که معمولاً این وظیفه را بر عهده دارند. هنگامی که جریان شهد سنگین باشد، تعداد زیادی زنبور برای رسیدگی و تبدیل شهد به عسل لازم است. یکی از مزایای داشتن کلنی بزرگ و دارای تنوع سنی، توانایی آن‌ها در تغییر وظایف و پشتیبانی از جریان شدید شهد است. چنین کلنی‌ای این کار را بسیار بهتر از کلنی‌ای کوچک‌تر یا با تنوع سنی کمتر انجام می‌دهد.

ترشح موم

هنگامی که زنبورهای خانه شهد و عسل مصرف می‌کنند، این امر موجب تحریک آن‌ها به گوارش کربوهیدرات‌ها و تولید فلس‌های موم در هشت غدهٔ مومی در بخش زیرین شکم می‌شود.

این زنبورها، فلس‌های موم را با آرواره‌های خود شکل می‌دهند و شانه‌های مومی شگفت‌انگیز را می‌سازند. برخی از این زنبورها وظیفه دارند ناحیهٔ تولید موم را گرم نگه دارند، آن‌ها با استفاده از شاخک‌های خود دمای شانه را اندازه‌گیری کرده و با منقبض‌کردن ماهیچه‌های بالی خود ـ بدون حرکت دادن بال‌ها ـ آن ناحیه را گرم می‌کنند. به این زنبورها، «زنبورهای گرم‌کننده» گفته می‌شود.

وظیفهٔ نگهبانی

زنبورهایی هستند که کندو را از نظر ورود مهاجمان کنترل می‌کنند؛ از جمله پروانهٔ موم‌خوار، سوسک‌ ریز کندو و کنهٔ واروآ. وظیفهٔ اصلی آن‌ها این است که مانع از ورود زنبورهای دیگر کلنی‌ها شوند که ممکن است برای دزدیدن عسل و گردهٔ ذخیره‌شده وارد کندو شوند.

زنبورهای نعش کش

گروه خاصی از زنبورهای خانه، در کندو گشت‌زنی کرده و اعضای مردهٔ کلنی را خارج می‌کنند. آن‌ها این اجساد را به ورودی کندو می‌آورند و سپس بیش از چهار و نیم متر دورتر از ورودی پرواز می‌کنند. در آن‌جا، بدن خواهر مردهٔ خود را در محیط اطراف رها می‌کنند، که این امر نظارت زنبوردار بر میزان تلفات کلنی را در شرایط عادی دشوار می‌سازد.

وظایف دیگر

وظایف دیگری نیز برای زنبورهای خانه وجود دارد، از جمله خانه‌داری عمومی، ساخت و تنظیم حجره‌های ملکه و نر، فعالیت‌های شست‌وشوی ورودی (در زنبورهای نگه‌داری‌شده، شامل برداشتن پوستهٔ درخت از ورودیِ درختی که وجود ندارد) و بسیاری وظایف دیگر. بی‌تردید وظایفی نیز وجود دارد که هنوز آن‌ها را کشف نکرده‌ایم.

فعالیت‌های جست‌وجوی غذا

مسن‌ترین زنبورهای کارگر در کندو معمولاً زنبورهای چراگر، یا همان چراگران هستند. آن‌ها به جست‌وجو و جمع‌آوری شهد، گرده، آب و بره‌موم می‌پردازند. برخی از آن‌ها به‌طور مداوم به‌دنبال منابع غذایی بهتر از آنچه هم‌اکنون در اختیار دارند می‌گردند. زنبورهای پرستار برای تغذیهٔ نوزادان نیاز به غذا دارند و با التماس از دیگران غذا می‌خواهند تا چراگران را برای یافتن منابع غذایی بیشتر تحریک کنند. تا زمانی که آن‌ها بتوانند شهد را از گل‌ها جمع کرده و در کندو تخلیه کنند، به جست‌وجو ادامه می‌دهند. چراگران در تابستان، دو تا چهار هفته را به جست‌وجو اختصاص می‌دهند. آن‌ها ممکن است در میدان یافت شوند، اغلب در میان گل‌ها ـ در حالی که بدنشان فرسوده و بال‌هایشان پاره شده است. از زمان تولد تا مرگ، این زنبور ممکن است فقط چهار تا شش هفته زندگی کرده باشد.  تولید مثل کلنی (بچه دهی)

کلنی‌های زنبور، موجوداتی اجتماعی با رفتارهایی پیچیده هستند. یکی از این پیچیدگی‌ها در شیوهٔ تولیدمثل کلنی نهفته است. در میان زنبورهای اجتماعی مانند زنبورهای سرخ، زنبورهای بامبل و دیگر حشرات اجتماعی، کلنی‌های جدید به‌وسیلهٔ یک مادهٔ بارور شده (ملکه) پایه‌گذاری می‌شوند. برای نمونه، ملکه‌های زنبور بامبل در پاییز جفت‌گیری می‌کنند و در لایه‌های برگ روی زمین زمستان‌گذرانی کرده و در بهار به‌دنبال لانه‌ای تازه می‌گردند. آن‌ها از لانه‌ای که در سال پیش از آن متولد شده‌اند استفاده نمی‌کنند، زیرا این لانه‌ها اغلب توسط پستانداران کوچک از بین می‌روند و آن‌ها باید کلنی را به‌طور آهسته از نو بسازند.

زنبورهای عسل به‌گونه‌ای منحصر به‌فرد، واحد اجتماعی خود را از طریق بچه دهی تولیدمثل می‌کنند. این فرایندی شگفت‌انگیز است که در آن هزاران زنبور کارگر به‌همراه یک ملکه، کندو را ترک می‌کنند و در فرایندی تحریک‌آمیز به‌دنبال خانه‌ای تازه می‌گردند. باقی زنبورها و یک ملکهٔ جایگزین در کندوی پیشین می‌مانند و محل سکونت قبلی را حفظ می‌کنند. برخی کلنی‌های زنبور بیش از یک‌بار در سال بچه دهی می‌کنند و با هر بچه دهی، بیش از یک خانوادهٔ زنبوری جدید به‌وجود می‌آورند. این پدیده امری مثبت به‌شمار می‌رود، زیرا کلنی‌های جدید در طبیعت با دشواری فراوانی مواجه‌اند تا بتوانند یک سال دوام بیاورند.

هنگامی که بچه دهی در مکانی موقتی گرد می‌آید، زنبورها از چند ساعت تا چند روز در آنجا می‌مانند، در حالی که زنبورهای دیده‌بان از کلنی خارج می‌شوند و به‌دنبال خانه‌ای مناسب می‌گردند. زنبورهای دیده‌بان به‌دنبال حفره‌ای هستند که به‌اندازهٔ کافی بزرگ، ولی نه بیش‌ازحد بزرگ باشد. آن محل باید از خطرات شکارچیان و آسیب‌های محیطی مصون باشد. سوراخ‌های خالی در تنهٔ درختان، حفره‌هایی در میان سنگ‌ها و فضاهای خالی در سازه‌های انسانی از مکان‌های رایجی هستند که زنبورها برای لانه‌سازی انتخاب می‌کنند. پس از انتخاب آشیانه، همهٔ زنبورها به آن پرواز کرده و شانه‌های مومی می‌سازند و به جست‌وجوی غذا می‌پردازند. ملکه شروع به تخم‌گذاری می‌کند و کلنی‌ای جدید پایه‌گذاری می‌شود. موضوع بچه دهی به‌تفصیل در فصل مربوط به بچه دهی بررسی شده است.

از شما دعوت میکنیم مقاله ” فاصله شگفت‌انگیزی که زنبورهای عسل پرواز می‌کنند ” را ملاحظه کنید 🌷

زنبورهای نرها

نرها زنبورهایی هستند که هیچ وظیفهٔ مشخصی در کندو جز جفت‌گیری با ملکه‌های جدید از کندوهای منطقه ندارند. آن‌ها پیام‌آوران ژنتیکی هستند که به‌طور فعال در جست‌وجوی ملکه‌های باکره‌اند، چراکه تنوع اسپرم برای ایجاد کلنی‌های سالم و مقاوم در برابر بیماری‌ها ضروری است. نرها پس از جفت‌گیری می‌میرند. جفت‌گیری نرها با ملکه‌های همان کندو امری نادر است ـ چراکه هم ملکه‌ها و هم نرها رفتاری دارند که به‌گونه‌ای تکامل یافته تا آمیزش خویشاوندی را کاهش داده و آمیزش خارجی را افزایش دهند. این ویژگی باعث می‌شود که زنبورداران خرد‌مقیاس، وابسته به نرهایی باشند که در شعاع بیش از یک و نیم کیلومتری از کلنی‌های اطراف تولید شده‌اند.

برای موفقیت در اشباع نرها، وجود چندین محل پرورش نر در نزدیکی هم الزامی است. زنبورداران پایدار باید درک کنند که نرهایی که در یک زنبورستان تولید می‌شوند، احتمالاً همان‌هایی نیستند که با ملکه‌های باکرهٔ آنان جفت‌گیری می‌کنند. بلکه، ملکه‌ها با نرهایی از زنبورستان‌ها و درختان زنبور اطراف جفت‌گیری خواهند کرد.

نرها ۲۴ روز برای دوره دگردیسی خود نیاز دارند، که طولانی‌ترین مدت رشد در میان انواع زنبورهاست. نوزاد نر تنها زمانی تولید می‌شود که کلنی در دورهٔ رشد قرار دارد، یا اگر ملکه ذخیرهٔ اسپرم موجود در بدن خود را به پایان رسانده باشد.

جمعیت سالم و متنوع نرها برای داشتن کلنی‌هایی مقاوم و نیرومند از نظر ژنتیکی، ضروری است. هنگام حفظ و پرورش نژادهای خاصی از زنبورها، مانند نژاد روسی، لازم است کلنی‌های متعددی از نرهای نژاد روسی تولید شود تا نیاز تولید موفق ملکه‌های روسی برآورده گردد. این کار ممکن است دشوار باشد، به‌ویژه زمانی که جریان شهد به پایان رسیده یا کلنی تحت فشار قرار دارد، چراکه در این حالت کارگران، نرها را برای صرفه‌جویی در منابع (گرده و شهد) از کندو بیرون می‌رانند.

شانهٔ نر

سلول‌های نر بزرگ‌تر از سلول‌های کارگر هستند، معمولاً حدود ۱۶ سلول در هر شش‌ و نیم سانتیمتر مربع از سطح شانه، در حالی که سلول‌های کارگر حدود ۲۵ سلول در همان فضا را اشغال می‌کنند. سلول‌های نر برای تولید نوزاد نر استفاده می‌شوند، اما همچنین برای ذخیرهٔ عسل، کارآمدترین نوع استفاده از موم به‌شمار می‌آیند.

نوزادان نر

نوزاد نر به‌عنوان بخشی از جمعیت کلی نوزادان، در فصل بهار و تابستان در کندو حضور دارد. معمولاً نوزاد نر در طرفین یا زیر نوزاد کارگر در قاب قرار دارد. این تخم‌ها، لاروها و شفیره‌ها در ناحیه‌ای فشرده از کندو در دمای حدود ۳۵ درجهٔ سانتی‌گراد نگهداری می‌شوند تا رشد سریع و سالم زنبورهای جوان تضمین شود. ممکن است نوزاد نر در معرض سرما، نقش جذب‌کنندهٔ گرما برای نوزاد کارگر را ایفا کند، اما این موضوع به‌طور قطعی اثبات نشده است.

زنبورهای نر بالغ

زنبورهای نر در کندو از تخم‌های بارور نشده رشد می‌کنند و برای جفت‌گیری با ملکه‌های جدید ضروری هستند. نرها بخش طبیعی و ذاتی کندو به‌شمار می‌روند، اما معمولاً فقط در دوره‌هایی که شرایط آب‌وهوایی برای جفت‌گیری طبیعی فراهم باشد، توسط کلنی تولید می‌شوند. در مناطق سرد، در فصل زمستان یا زمانی که هیچ غذایی وارد کندو نمی‌شود، تولید نرهای جدید مشاهده نمی‌شود.

جمعیت نرها زمانی به اوج می‌رسد که جمعیت زنبورهای کارگر به اوج می‌رسد؛ این زمان معمولاً مصادف با دورهٔ بچه دهی است. در کلنی‌های نیرومند با ذخایر غذایی فراوان، نرها بیشتر طول تابستان در کندو حضور دارند، اما تولید آن‌ها از ابتدای تابستان به‌تدریج کاهش می‌یابد. در ایالت فلوریدا، کندوها از ماه دی یا اوایل بهمن تولید نر را آغاز می‌کنند، اما اگر در کندوهای ایالت میشیگان در ماه دی نری دیده شود، معمولاً نشان‌دهندهٔ شکست ملکه در فصل پیش است.

شفیرهٔ نر

پژوهش‌های «سیلی» و «مورس» نشان داد که کلنی‌های نیرومند و سالم، حدود پنج درصد از جمعیت خود را به نرها اختصاص می‌دهند. در زمان اعتدال تابستانی (حدود اول تیرماه)، عامل اصلی تحریک یعنی افزایش طول روز، به‌آرامی معکوس می‌شود، اما تولید نرها تا شهریور یا حتی آبان (بسته به عرض جغرافیایی) ادامه می‌یابد.

اگر جریان ورودی غذا قوی باشد، تولید نرها نیز طولانی‌تر خواهد بود، ولی در غیر این صورت، ممکن است این فرایند تا اوایل خرداد نیز به پایان برسد، به‌ویژه در مناطقی از فلوریدا و تگزاس و سایر بخش‌های آمریکای شمالی که منابع گرده و شهد پیش از موعد خشک می‌شوند.

ممکن است در اواخر تابستان و اوایل پاییز، یک چرخهٔ دوم از تولید نرها برای هماهنگی با جریان شهد محلی آغاز شود ـ البته اگر چنین جریانی واقعاً رخ دهد. زمانی که میزان غذای ورودی کاهش یابد یا متوقف شود، زنبورهای کارگر نسبت به نگهداری از تعداد و سن نرها، حتی اگر برادران خود باشند، سختگیرانه برخورد می‌کنند. این کلنی است که حکومت می‌کند!

زنبورداران موفق یاد می‌گیرند که جمعیت طبیعی نرها در یک کلنی را به‌عنوان نشانه‌ای از سلامت کلنی بپذیرند. این وضعیت نشان می‌دهد که ملکه‌های باکرهٔ منطقه، از سوی نرهای سالم، نیرومند و خوب تغذیه‌شدهٔ شما، به‌خوبی پشتیبانی خواهند شد.

نرها تنها زنبورهایی هستند که برای افراد کنجکاوی که می‌خواهند زنبوری را از نزدیک لمس کنند، مناسب‌اند. آن‌ها معمولاً از گرمای کندو گرم هستند و تماس با بدن پرزدار آن‌ها، حسی نرم و دلپذیر دارد. از نرها می‌توان برای تمرین علامت‌گذاری زنبورها با رنگ استفاده کرد. اگر نرهای یک کلنی را علامت‌گذاری کنید، می‌توانید مشاهده کنید که در طی چند روز، چگونه به دیگر کلنی‌های زنبورستان شما پراکنده می‌شوند. چه کسی فکر می‌کرد که بتوان نرها را هم‌زمان به‌عنوان یک پروژهٔ هنری و یک آزمایش علمی به‌کار گرفت؟

توسعه جمعیت زنبور عسل | بخش سوم : فعالیت ، رفتار و طول عمر ملکه

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :