دماسنج‌ و رطوبت‌ سنج‌ کندو

دماسنج‌ و رطوبت‌ سنج‌ کندو

تنظیم دما و رطوبت در یک کلنی، برای کلنی‌های قوی زنبور عسل کار چندان دشواری نیست. این موضوع را می‌توان به سازگاری آن‌ها با شرایط بومی طی میلیون‌ها سال نسبت داد. با این حال، زنبوردار باید به دلایل گوناگون به شرایط موجود توجه داشته باشد. بازرسی کندو، بسته بندی عسل، یا ساخت موم زنبور فعالیت‌هایی هستند که زمان‌بندی دقیقی می‌طلبند. این فعالیت‌ها به دماهای خاصی نیاز دارند و زنبوردار باید آن را پیگیری کند. به همین دلیل است که دماسنج‌ها و رطوبت‌سنج‌های کندو باید همواره بخشی از ابزارهای حرفه‌ای زنبوردار باشند.

اهمیت دما در زنبورداری

سطوح دمایی نه‌تنها برای بقا و ادامه حیات زنبورهای عسل در کلنی حیاتی‌اند، بلکه بر فعالیت‌های زنبوردار نیز تأثیر می‌گذارند. به طور کلی، هرگونه بازرسی از کندو نباید در دماهای پایین‌تر از ۱۳ درجه انجام شود. دماسنج‌ها و رطوبت‌سنج‌های کندو به‌منظور سنجش دمای هوا و رطوبت داخل کلنی طراحی شده‌اند.

کندوها به دمایی ثابت در حدود ۳۳ درجه (با میزان انحراف مجاز ±۱ درجه) نیاز دارند. دمای موردنیاز برای ذوب موم زنبور ۷۰ درجه است و دمای لازم برای رفع کریستالیزه شدن عسل حدود ۴۰ درجه می‌باشد. عسل زمانی که در دمای ۳۵ درجه بسته‌ بندی شود (با میزان انحراف مجاز ±۱ درجه) چسبندگی کمتری دارد و به‌راحتی از تجهیزات استخراج عسل، نظیر لوله‌ها، به داخل شیشه‌های جمع‌آوری جریان می‌یابد.

از نظر رطوبت، کلنی‌های زنبور عسل به رطوبتی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد نیاز دارند. این رطوبت توسط زنبورهای جمع‌آورنده آب تأمین می‌شود. رطوبت بالا در کندو باعث ایجاد میعان بیش از حد در فضای داخلی شده و خوشه‌سازی را مختل می‌کند و زنبورها را به اطراف کندو پراکنده می‌سازد.

کیفیت عسل نیز تحت تأثیر دما قرار دارد. دماهای بیش از حد، طعم عسل را تغییر داده و تلخ می‌کند؛ از همین‌رو کنترل دما در هنگام برداشت و بسته‌بندی عسل ضروری است. در مقابل، دماهای پایین باعث کریستالیزه شدن عسل می‌شود. این بدان معنا نیست که عسل خراب شده است. در حقیقت، عسل باکیفیت در دماهای سرد باید کریستالیزه شود. برای باز کردن کریستال‌ها، کافی است ظرفی را در آب گرم قرار دهید.

موم زنبور نیز به دما بسیار حساس است. دماهای پایین باعث سفت و سخت شدن موم شده و دماهای بالا آن را ذوب می‌کنند. دمای ایده‌آل برای ذوب موم، ۷۰ درجه سلسیوس است. موم ذوب‌شده می‌تواند برای ساخت قالب‌ها یا شمع‌ها استفاده شود.

پیشنهاد می کنیم مقاله ” راهنمای جامع بازرسی کندوی زنبور عسل ” را مطالعه کنید 🌹

واکنش زنبورها به تغییرات دما

رفتار زنبورهای عسل تحت تأثیر دمای غالب قرار دارد. به‌طور کلی، زنبورها نسبت به سه نوع دما حساس هستند:

• دمای هوا
• دمای خوشه
• دمای بدن خودشان

دمای هوا

این عامل بر تمایل زنبورها به خروج از کندو تأثیر می‌گذارد. زمانی که دما کمتر از ۱۲٫۷ درجه باشد، زنبورها از پرواز خودداری می‌کنند، چرا که بال‌هایشان به‌درستی عمل نمی‌کند. بهترین عملکرد زنبورها در خارج از کندو زمانی است که دما بین ۱۳٫۸ تا ۳۷٫۷ درجه باشد. اگر دما خارج از محدوده‌ی ۱۰ تا ۴۳٫۳ درجه باشد، زنبورها قادر به پرواز نخواهند بود.

در روزهای گرم تابستان، دمای بالا باعث تجمع زنبورها در بیرون کندو می‌شود که به آن پدیده‌ی «ریش‌آویزان» یا «ریشه بستن» گفته می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که کندو تهویه مناسبی نداشته باشد یا دچار بچه دهی شده و فضای داخلی آن بیش از حد گرم باشد. در این شرایط، زنبورها ترجیح می‌دهند فعالیت نکنند.

ماه‌های سرد، به‌ویژه زمستان، سخت‌ترین دوران برای زنبورهاست. برخلاف تصور عمومی، آن‌ها به خواب زمستانی نمی‌روند بلکه واکنشی فعالانه نشان می‌دهند. وقتی دمای هوا به حدود ۱۷٫۷ درجه می‌رسد، زنبورها برای گرم نگه‌داشتن کلنی، تشکیل خوشه می‌دهند. با کاهش بیشتر دما و رسیدن آن به کمتر از ۱۳٫۸ درجه ، خوشه محکم‌تر شده و لایه‌ی بیرونی آن متراکم‌تر می‌شود تا به‌عنوان عایقی برای اعضای درونی خوشه عمل کند.

رفتار دیگری که زنبورها در هوای سرد از خود نشان می‌دهند، لرزش بال‌ها برای تولید گرما است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که دما به حدود ۵ درجه سلسیوس برسد. زنبورهای کارگر درون خوشه مسئول لرزش عضلات بال هستند و زنبورهای خارجی خوشه بی‌حرکت باقی می‌مانند تا انرژی تولیدشده حفظ شود.

دمای خوشه

زنبورهای عسل در مصرف انرژی بسیار صرفه‌جو هستند. آن‌ها تلاش نمی‌کنند دمای محیط بیرون از خوشه زمستانی را تغییر دهند، بلکه تمرکز خود را بر خوشه حفظ می‌کنند، که درون آن هم دما متغیر است. زنبورهایی که در مرکز خوشه هستند دمای بالاتری دارند و زنبورهای لبه‌ی خوشه دمای پایین‌تری دارند. زنبورها به‌طور مداوم جای خود را عوض می‌کنند؛ زنبورهای گرم‌تر به لبه‌ها می‌روند و زنبورهای سردتر به مرکز خوشه می‌آیند تا گرم شوند.

تغییر دمای بیرونی کندو بر اندازه‌ی خوشه و نحوه‌ی تنظیم دمای آن تأثیر می‌گذارد. در طول زمستان، دمای متوسط خوشه حدود ۳۵ درجه است. بخش داخلی خوشه میانگین دمایی معادل ۲۷ درجه دارد، در حالی که لایه‌ی بیرونی خوشه دمایی حدود ۹ درجه دارد. این دماها ممکن است به بیش از ۳۷٫۸ درجه نیز برسند.

در برخی مواقع، دمای داخلی خوشه تا ۱۲٫۸ درجه کاهش می‌یابد و لبه‌ی خوشه نیز دمایی در حدود ۷٫۸ درجه دارد. خوشه‌ی زمستانی زنبورها می‌تواند دمایی تا حدود ۶٫۷ درجه را در لایه‌ی بیرونی تحمل کند.

دمای بدن

زنبورهای عسل از بدن خود برای تنظیم دمای کندو استفاده می‌کنند. این وظیفه به‌طور اختصاصی بر عهده گروهی از زنبورهای کارگر به نام زنبورهای گرم‌کننده (Heater bees) گذاشته شده است. این زنبورها با استفاده از بدن خود دما را تغییر می‌دهند. هنگامی که دما به زیر سطح بهینه می‌رسد، آن‌ها با لرزاندن شکم خود، بدنشان را گرم می‌کنند. این حرکت باعث افزایش دمای بدن آن‌ها تا حدود ۴۳٫۸ درجه سانتی‌گراد می‌شود.

محدوده دمای طبیعی بدن زنبور عسل حدود ۳۵ درجه سانتی‌گراد با یک درجه نوسان است. سازوکار لرزش بدن، این دما را تا حدود ۸ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌دهد. سپس این زنبورها درون سلول‌های خالی کندو حرکت می‌کنند تا گرمای بدنشان را منتقل کنند. این کار باعث افزایش دمای سلول‌های اطراف می‌شود. یک زنبور گرم‌کننده می‌تواند دمای حداکثر ۷۰ سلول اطراف خود را افزایش دهد.

تنظیم دمای بدن یک راهبرد حیاتی برای بقای کلنی‌ها در فصل زمستان است. کلنی‌های ضعیف به دلیل ناتوانی در حفظ دمای مناسب در هوای سرد، بیشتر در معرض فروپاشی قرار دارند. اما در مورد کلنی‌های قوی، تنظیم دما به مشکلی برنمی‌خورد و آن‌ها می‌توانند اندازه و محل خوشه را به‌راحتی تغییر دهند. این در حالی است که کلنی‌های ضعیف حتی اگر منابع غذایی کافی در کنار خوشه داشته باشند، ممکن است به دلیل سرمای بیش از حد از بین بروند.

سرمای شدید و ناتوانی کلنی‌ها در حفظ دمای بدن موجب فلج‌شدگی زنبورها می‌شود. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که دمای بدن به کمتر از ۱۰ درجه سانتی‌گراد برسد. کاهش بیشتر تا ۷٫۲ درجه سانتی‌گراد منجر به یخ‌زدگی می‌شود و ماهیچه‌ها دیگر قادر به عملکرد نخواهند بود. با این حال در ماه‌های سرد زمستانی نیز امکان پرواز پاک‌سازی برای زنبورها وجود دارد؛ این پرواز زمانی انجام می‌شود که دمای هوا بیش از ۶ ، ۷ درجه سانتی‌گراد باشد.

اهمیت دماسنج و رطوبت‌سنج کندو

دماسنج‌ها و رطوبت‌سنج‌های کندو برای زنبوردار اهمیت زیادی دارند، زیرا به او کمک می‌کنند تا دما و رطوبت داخل و خارج کندو را اندازه‌گیری کند. این ابزارها برای بررسی شرایط داخل کندو به‌کار می‌روند و معمولاً بر روی قاب‌های طبق عسل یا روی ناحیه پرورش نوزاد قرار داده می‌شوند تا گرمای تولیدشده توسط زنبورها ثبت و اندازه‌گیری شود.

این دستگاه‌ها معمولاً بسیار دقیق هستند و قادرند کوچک‌ترین تغییرات دما و رطوبت را شناسایی کنند. در صورت بروز هرگونه ناهنجاری، زنبوردار به‌موقع مطلع می‌شود و می‌تواند پیش از آنکه دیر شود، اقدامات لازم را انجام دهد. این ابزارها به پایش شاخص‌های سلامت زنبورهای عسل کمک می‌کنند و به زنبوردار این امکان را می‌دهند تا بر اساس داده‌های واقعی جمع‌آوری‌شده از کندو، تصمیم‌گیری آگاهانه انجام دهد.

برخی از کارکردهای دماسنج و رطوبت‌سنج عبارت‌اند از:

• اندازه‌گیری دما و رطوبت داخل و خارج کندو؛
• استفاده زنبوردار از دستگاه برای بررسی دما و رطوبت داخل و خارج از اتاق‌های دارای سیستم تهویه (مانند زمانی که در حال بسته‌بندی عسل است)؛
• امکان استفاده از این دستگاه برای بررسی دما و رطوبت یخچال، هم در داخل و هم در بیرون آن؛
• اندازه‌گیری دمای بدن انسان؛
• همچنین می‌توان از این ابزار برای بررسی دما و رطوبت مکان‌هایی چون استخر ماهی، حمام نوزاد، خودرو، و دیگر فضاها استفاده کرد.

نحوه استفاده از دماسنج و رطوبت‌سنج کندو

ماه‌های سرد زمستانی بررسی زنده بودن کلنی را دشوار می‌سازند و در این بازه زمانی باید از باز کردن کندو تا حد ممکن پرهیز کرد. در اینجا دماسنج و رطوبت‌سنج کندو به کمک زنبوردار می‌آیند تا بدون نیاز به باز کردن کندو، از وضعیت کلنی آگاه شود و دمای داخل کندو را بررسی کند.

نحوه استفاده از این ابزار بسیار ساده است. مراحل زیر را دنبال کنید:

• گام اول: تعیین دمای بیرونی ، این مرحله ساده است، چرا که قرار گرفتن حسگر در فضای بیرون به‌طور خودکار باعث اندازه‌گیری دمای محیط بیرونی می‌شود.
• گام دوم: اندازه‌گیری دمای داخل کندو ، در این مرحله دستگاه را از ورودی بالایی کندو وارد کنید و عدد نمایش‌داده‌ شده را بررسی کنید. دمای داخل کندو باید بالاتر از دمای بیرون باشد. حتی یک تفاوت جزئی نیز برای اطمینان از زنده ‌بودن زنبورها کافی است. این تفاوت دما در برخی موارد می‌تواند بین ۱۵٫۵ تا ۱۶٫۶ درجه باشد.
• گام سوم: ثبت عدد نهایی ، هنگامی که متوجه تغییر عدد روی دماسنج شدید، مدتی صبر کنید و سپس عدد نهایی را ثبت نمایید.

نکته پایانی درباره بازرسی کندو

هوای بسیار گرم یا بسیار سرد شرایط مناسبی برای بازرسی کندو فراهم نمی‌کند. در چنین مواردی، اگر ممکن است، از بازرسی کندو خودداری کنید یا آن را به حداقل برسانید.دمای بیش از حد سرد یا گرم شرایط مناسبی برای بازدید از کندو فراهم نمی‌کند. بهتر است بازدیدها را در دمایی حدود ۱۵ درجه یا بیشتر انجام دهید و دما نیز نباید از ۳۸ درجه فراتر رود. زمان مناسب برای بازدید زمانی است که زنبورها در حال چرا هستند تا کمترین مزاحمت برای کلنی ایجاد شود.

بازدید در زمانی که زنبورها مشغول چرا هستند باعث می‌شود کار آسان‌تر باشد. زنبورهای پرخاشگر اغلب در این زمان بیرون از کندو هستند و می‌توان قسمت‌های مختلف کندو را با سهولت بیشتری بررسی کرد، چرا که قاب‌ها زنبورهای کمتری دارند. بهترین زمان بازدید از کندوها بین اواسط صبح تا اواسط بعدازظهر است، به‌ویژه زمانی که دما حدود ۲۱.۱ درجه سلسیوس باشد، هرچند این میزان با توجه به شرایط اقلیمی متفاوت است.

در دماهای کمتر از ۱۰ درجه از بازدید کندو پرهیز کنید، چرا که در این شرایط زنبورها خوشه زده‌اند و حتی در صورت تحریک نیز حرکت نمی‌کنند. در چنین شرایطی، اولویت شما باید حفظ گرمای کلنی باشد و نه افزودن سرمای بیشتر. اگر ناچار به باز کردن کندو هستید، این کار را در روزهای آفتابی و با بازدیدی سریع انجام دهید.

گرمای بیش از حد نیز مناسب بازدید کندو نیست. زمانی که دما از ۳۸ درجه بیشتر می‌شود، زنبورها به صورت توده‌ای در خارج کندو تجمع می‌کنند که به آن «ریش‌بندی» می‌گویند. در این حالت، کلنی سعی دارد خود را خنک کرده و تهویه کند. وجود زنبورهای زیاد در بیرون از کندو به کاهش دمای داخل کمک می‌کند. اگر مجبور به بازدید کندو در گرمای تابستان هستید، این کار را در ساعات اولیه صبح انجام دهید، چرا که هم هوا خنک‌تر است و هم شرایط برای زنبوردار مناسب‌تر است.

با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید!

نظر شما در مورد این مقاله چیست ؟ لطفا دیدگاه ها و نظرات خود را با ما در میان بگذارید 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان