رفتار شست و شویی در زنبور عسل چیست؟ بررسی علمی حرکات ریتمیک زنبورها روی کندو

رفتار شست و شویی در زنبور عسل چیست؟ بررسی علمی حرکات ریتمیک زنبورها روی کندو

رفتار زنبور عسل طی صدها سال توسط پژوهشگران مورد مطالعه قرار گرفته است. با این حال، هنوز همه چیز را درباره آن‌ها نمی‌دانیم. رفتار شست و شویی در زنبورها یکی از آن فعالیت‌هایی است که همچنان برای زنبورداران تا حدی معمایی باقی مانده است. این رفتار به‌صورت یک الگوی جالب از حرکات هماهنگ در جلوی کندو مشاهده می‌شود. در این مقاله، خواهید آموخت که چرا به آن «شست و شویی» گفته می‌شود و برخی از نظریه‌های مطرح‌شده درباره دلیل وقوع آن چیست.

به‌عنوان یک زنبوردار ارشد، به‌خوبی می‌دانم که مشاهده‌ی دقیق اتفاقات در زنبورستان تا چه اندازه اهمیت دارد. این موضوع از اصول پایه‌ی مدیریت صحیح کندو است.

شست و شویی یک رفتار خاص و قابل‌توجه در زنبورهای عسل است که طی آن زنبورها به‌صورت هماهنگ به جلو و عقب تاب می‌خورند. در حین این حرکات تاب‌مانند، زنبورها پاهای جلویی خود را به‌گونه‌ای حرکت می‌دهند که انگار در حال خراش دادن سطح کندو هستند. این رفتار بیشتر (تا جایی که می‌دانیم) در سطح بیرونی کندو دیده می‌شود.

من خودم بارها مشاهده کرده‌ام که زنبورهای کندوی من در بخش جلویی کندو یا روی صفحه‌ی فرود آن، مشغول انجام شست و شویی هستند. از چند زنبور گرفته تا چند صد عدد، آن‌ها در ردیف‌هایی منظم رو به ورودی کندو صف می‌کشند. زنبورها در این حالت روی جفت دوم و سوم پاهای خود ایستاده‌اند، سر و پاهای جلویی‌شان خم شده و معمولاً رو به ورودی کندو قرار گرفته‌اند.

در یک حرکت ریتمیک و نوسانی، زنبورها با استفاده از پاهای جلویی خود سطح کندو را خراش می‌دهند – همچنین از آرواره‌های خود (که نقش دندان را برای زنبور ایفا می‌کند) استفاده می‌کنند. این رفتار آن‌قدر جدی و متمرکز به نظر می‌رسد که انگار زنبورها در حال انجام نوعی فعالیت تمیزکاری هستند.

شاید دوست داشته باشید بدانید ” زنبورهای فستون‌ کننده چه هستند و چرا این کار را انجام می‌دهند؟ ”

ویژگی‌های رفتاری شست و شویی

با وجود اینکه دلیل دقیق این رفتار هنوز ناشناخته است، اما برخی ویژگی‌های مشترک در این فعالیت مشاهده شده‌اند:

• حرکت‌های ریتمیک ؛ که به نظر می‌رسد با هدف تمیز کردن یا صیقل دادن سطح انجام می‌شود
• رفتاری گروهی در میان زنبورها ؛ معمولاً صدها زنبور به‌طور همزمان درگیر این فعالیت هستند
• ترجیح سطح صاف ؛ سطوح صاف نزدیک به ورودی کندو بیشتر مورد توجه زنبورهاست
• بیشتر در ماه‌های گرم دیده می‌شود
• کندوهایی که این رفتار را نشان می‌دهند معمولاً قوی و سالم هستند
• این رفتار اغلب در ساعات پایانی روز، از بعد از ظهر به بعد، مشاهده می‌شود

ویدیویی در یوتیوب ببینید که در آن زنبورها حین رفتار شست و شویی (Washboarding) نشان داده می‌شوند.

نظریه‌هایی درباره رفتار شست و شویی در زنبورها

ما واقعاً نمی‌دانیم چرا زنبورها رفتار شست و شویی را انجام می‌دهند. این یکی از آن پرسش‌های جالب در مورد زنبورهاست که هنوز پاسخی قطعی برای آن وجود ندارد.

با این حال، زنبورها این رفتار را از مدت‌ها پیش، از زمانی که بشر هنوز شمارش سال‌ها را آغاز نکرده بود، انجام می‌داده‌اند. اصطلاح «شست و شویی» نیز مدت‌ها پیش از اختراع ماشین‌های لباس‌شویی برقی برای توصیف این رفتار به‌کار رفته است. (شاید اگر امروزه نامی برای آن انتخاب می‌شد، باید «مای‌تگینگ» می‌گذاشتیم!)

با این‌حال، برخی نظریه‌ها در مورد دلیل این رفتار از سوی پژوهشگران مطرح شده‌اند:

• بهداشت کندو
• ارتباط یا تعامل اجتماعی
• تنظیم دما
• اهداف رشدی و تکاملی
• عملکرد محافظتی
• زمینه‌های ژنتیکی
• زنبورهایی که کاری برای انجام ندارند

تمیز کاری یا نظافت

شاید این رفتار صیقل‌دهی، دقیقاً همان چیزی باشد که به‌نظر می‌رسد، کارگران زنبور در حال تمیز کردن سطح بیرونی کندو هستند. فقط زنبورهای کارگر در این رفتار شرکت می‌کنند و زنبورهای نر هیچ نقشی در آن ندارند.

ارتباط

ما می‌دانیم که کلنی زنبور عسل یک سامانه‌ی اجتماعی است. شاید شست و شویی نوعی فعالیت ارتباطی یا پیونددهنده میان زنبورها باشد. حرکات ریتمیک این رفتار شبیه به رقص‌های زنبور عسل است که می‌دانیم در سیستم ارتباطی آن‌ها نقش دارند.

تنظیم دما

این نظریه کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد، اما برخی معتقدند که ممکن است شست و شویی با کنترل دمای کندو ارتباط داشته باشد. این رفتار فقط در ماه‌های گرم مشاهده می‌شود.

همچنین، دیده شده که رفتار شست و شویی در داخل کندو نیز اتفاق می‌افتد – البته در کندوهای مشاهده‌ای که امکان دیدن درون کندو فراهم است. در کندوهای معمولی، به‌دلیل اینکه داخل کندو از دید ما پنهان است، چنین رفتاری را درون آن متوجه نمی‌شویم.

عملکرد محافظتی

نظریه‌ی دیگر این است که این رفتار ممکن است نقش باز دارنده‌ ای در برابر شکار چیان یا آفات ایفا کند. حرکات مداوم زنبورها و احتمالاً انتشار بوهای خاص، می‌تواند شکارچیان را دفع کند. شخصاً، وقتی با صدها زنبور در حال شست و شویی در جلوی کندو روبه‌رو می‌شوم، تمایلی به مزاحمت برایشان ندارم!

آیا ژنتیک زنبورها در این رفتار نقش دارد؟

انواع مختلفی از زنبور عسل وجود دارد. ما زنبورداران می‌دانیم که ژنتیک در بسیاری از جنبه‌های زندگی زنبورها نقش دارد. شاید برخی از کلنی‌ها به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی خود این رفتار را از خود بروز می‌دهند. در زنبورستان من، چندین کلنی قوی وجود دارند ، اما همه‌ی آن‌ها رفتار شست و شویی را نشان نمی‌دهند.

زنبورهایی که کاری برای انجام ندارند

مشاهدات نشان داده‌اند که این فعالیت فقط در ماه‌های گرم سال دیده می‌شود. احتمال وقوع آن در زمان وفور شهد یا جریان قوی عسل بسیار پایین است. با این حال، رفتار شست و شویی بیشتر در دوره‌هایی که شهد به میزان کم وجود دارد مشاهده می‌شود. آیا این به این دلیل است که زنبورهای جستجوگر زیادی در کندو حضور دارند و کاری برای انجام ندارند؟ یا فقط یک تصادف است؟

تا به امروز، نظریه‌های زیادی مطرح شده‌اند. اما هیچ‌کس دلیل مشخصی برای این رفتار در زنبورهای عسل اعلام نکرده است.

تفاوت رفتار شست و شویی (Washboarding) با رفتار ریش بستن (Bearding)

• رفتار شست و شویی زنبورها با ریش بستن تفاوت دارد. البته، اگر تازه‌کار باشید ممکن است این دو رفتار را با هم اشتباه بگیرید.
• در رفتار ریش بستن (Bearding)، زنبورها در یک روز مرطوب به‌صورت دسته‌جمعی بیرون کندو آویزان می‌شوند. دسته‌هایی از زنبورها از ورودی کندو آویزان شده و گاه تا چندین سانتی‌متر پایین می‌آیند.
• در این حالت، زنبورها عمدتاً بی‌حرکت هستند و درگیر هیچ فعالیت هماهنگ یا حرکت منظم خاصی نیستند. اگر کلنی شما شلوغ است، کمی افزایش تهویه کندو می‌تواند کمک‌کننده باشد.

پرسش‌های متداول

• چرا به این رفتار “شست و شویی” گفته می‌شود؟
  اصطلاح “شست و شویی” برای توصیف این رفتار زنبورهای عسل به‌کار می‌رود چون شبیه به شستن لباس روی تخته‌ی رخت‌شویی است.
• چرا زنبورهای عسل رفتار شست و شویی را انجام می‌دهند؟
  ما نمی‌دانیم چرا زنبورها این رفتار را انجام می‌دهند. حتی باتجربه‌ترین پژوهشگران زنبور عسل نیز دلیل این فعالیت منحصر به‌فرد را نمی‌دانند.
• آیا همه گونه‌های زنبور رفتار شست و شویی را نشان می‌دهند؟
  رفتار شست و شویی بیشتر در زنبورهای عسل، به‌ویژه در گونه‌ی زنبور عسل اروپایی (Apis mellifera) مشاهده شده است. مشخص نیست که آیا سایر گونه‌های زنبور نیز این رفتار را از خود نشان می‌دهند یا خیر.
• آیا رفتار شست و شویی نشانه‌ای از سلامت کندو است؟
  رفتار شست و شویی اغلب در کلنی‌های قوی و سالم دیده می‌شود. با این حال، صرفاً وجود این رفتار نمی‌تواند به‌تنهایی نشانه‌ی قطعی سلامت کندو باشد.
• رفتار شست و شویی معمولاً چه مدت ادامه دارد؟
  مدت زمان رفتار شست و شویی می‌تواند متغیر باشد. زنبورها ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت به این رفتار ادامه دهند، بسته به شرایط و نیازهای کلنی.

در پایان

تردیدی نیست که زنبورها به دلیلی مشخص این رفتار شست و شویی را انجام می‌دهند. کاش می‌توانستیم دلیل آن را بفهمیم! اما گاهی حتی سعی می‌کنیم با زنبورها درباره رویدادهای مهم زندگی‌مان صحبت کنیم – آیا آن‌ها می‌فهمند یا برایشان اهمیتی دارد؟ احتمالاً نه.

اگرچه شاید هیچ‌گاه ندانیم چرا زنبورها این رفتار “عجیب از دید ما” را انجام می‌دهند، اما همین موضوع باعث می‌شود بیش‌ازپیش به دنیای پیچیده و شگفت‌انگیز زنبور عسل احترام بگذاریم.

از همراهی شما سپاسگزاریم و امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان سودمند بوده باشد. اگر در خصوص این مقاله نظر یا تجربه یا نظر خاصی دارید لطفا جهت بهره برداری دیگران آنرا در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بگذارید.

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :