چرا درمان های واروآ با غلظت مشابه نتایج متفاوتی دارند؟

چرا درمان های واروآ با غلظت مشابه نتایج متفاوتی دارند؟

کنه واروآ همچون دشمنی سرسخت به کلنی‌های زنبور عسل یورش می‌برد و این مشکل جهانی، دانشمندان را بر آن داشته تا به‌ دنبال درمان‌های دارویی جدید باشند. بسیاری تصور می‌کنند که با افزایش غلظت دارو می‌توان مشکل را حل کرد، اما واقعیت بسیار پیچیده‌تر از این است.

عوامل متعددی از جمله نحوه جذب و اثر دارو در بدن زنبور و کنه گرفته تا تعادل ظریف بین زیست‌شناسی ، در نتیجه درمان نقش دارند. افزایش غلظت دارو می‌تواند به زنبورها آسیب برساند؛ از مرگ فوری گرفته تا عوارض بلند مدت مانند برهم خوردن میکروبیوم روده یا کاهش توانایی یادگیری بویایی و حافظه. افزون بر این، غلظت بالاتر ممکن است موجب افزایش باقی‌مانده‌های دارویی در کندو شود که خود می‌تواند زمینه‌ساز بروز مقاومت دارویی در کنه‌ها گردد.

غلظت بیشتر الزاماً نتیجه بهتر نمی‌دهد

غلظت دارو اساس طراحی درمان است و نشان می‌دهد دارو تا چه اندازه می‌تواند علیه کنه واروآ مؤثر باشد. با این حال، صرفاً افزایش غلظت، تضمینی برای موفقیت نیست. متأسفانه بسیاری از زنبورداران در عمل تنها به بالا بردن دوز می‌اندیشند، گویی این یک راه‌حل جادویی است.

در کلنی‌های زنبور عسل، اثربخشی درمان به عوامل متعددی بستگی دارد، روش مصرف، پیچیدگی‌های محیط کندو و رفتار زنبورها. پژوهش‌های اخیر  نشان داده‌اند که غلظت تیمول در کندوها بسیار متغیر است و این موضوع به روش استفاده و شرایط محیطی وابسته است. بنابراین، برای دستیابی به درمان موفق، باید عوامل گوناگونی در نظر گرفته شوند. اصل مهم، یافتن تعادلی میان نابودی کنه‌ها و کاهش آسیب به زنبورهاست.

افزون بر ماده فعال دارو، فرمولاسیون گالنیک (یعنی روش تبدیل ماده فعال به شکل داروی قابل ‌مصرف) نقش تعیین‌کننده‌ای در آزادسازی صحیح دارو و اثرگذاری آن بر کنه‌ها دارد. برای روشن‌تر شدن موضوع، دو مطالعه داخلی در بخش تحقیق و توسعه شرکت ما انجام شد که در آن‌ها، غلظت ماده فعال یکسان بود اما فرمولاسیون‌ها متفاوت طراحی شده بودند. این آزمایش‌ها با هدف بازطراحی محصولات زنبورداری جهت بهبود اثربخشی، سرعت یا سهولت کاربرد صورت گرفتند.

مطالعه شماره ۱

این آزمایش غلظت و شکل گالنیک یک ماده فعال را مقایسه کرد: ۱۱۰ میلی‌گرم یا ۲۲۰ میلی‌گرم، به‌صورت قرص یا صفحه.

مطالعه شماره ۱

این آزمایش غلظت و شکل گالنیک یک ماده فعال را مقایسه کرد: ۱۱۰ میلی‌گرم یا ۲۲۰ میلی‌گرم، به‌صورت قرص یا صفحه.

• گروه ۱: یک قرص فلش ۱۱۰ میلی‌گرم، به مدت ۷ روز
• گروه 2: یک قرص فلش ۲۲۰ میلی‌گرم، به مدت ۷ روز
• گروه 3: یک صفحه فلش ۱۱۰ میلی‌گرم، به مدت ۷ روز
• گروه 4: یک صفحه فلش ۲۲۰ میلی‌گرم، به مدت ۷ روز

نتایج نشان داد که قرص‌ها (گروه‌های ۱ و ۲) در کاهش جمعیت کنه واروآ ضعیف‌تر از نوارها (گروه‌های ۳ و ۴) عمل کردند. این یعنی حتی با دوز یکسان، نوع فرمولاسیون می‌تواند نتایج کاملاً متفاوتی به همراه داشته باشد. نکته جالب‌تر اینکه در گروه ۴، با وجود افزایش دوبرابری غلظت نسبت به گروه ۳، نه‌تنها نتیجه بهتری حاصل نشد، بلکه کارایی کمتر هم بود.

مطالعه شماره ۲

در این تحقیق سه نوع نوار کنه‌کش با غلظت و ماده فعال یکسان ولی فرمولاسیون‌های متفاوت مقایسه شدند. تنها تفاوتشان، ترکیب کلی فرمول بود. نتایج نمودار نشان داد که نوار C سرعت و الگوی آزادسازی بهتری نسبت به نوار A داشت.

غلظت یکسان، اما مرگ ‌و میر متفاوت

فرمولاسیون دارو نه ‌تنها بر میزان اثرگذاری روی کنه‌ها، بلکه بر سلامت کلنی نیز تأثیر قابل توجهی دارد. ساده‌ترین راه بررسی این اثر، اندازه‌گیری میزان مرگ‌ومیر زنبورها پس از درمان است.

در سال ۱۳۹۸ (۲۰۱۹ میلادی)، تیم تحقیقاتی ما در یک زنبورستان پژوهشی در فرانسه آزمایشی روی ۲۴ کلنی انجام داد که در سه گروه قرار گرفتند:

• نوارهای آپیوار (۵۰۰ میلی‌گرم)
• نوارهای پارافینی با آمیتراز (۱۱۰ میلی‌گرم)
• نوارهای پارافینی با آمیتراز (۵۰۰ میلی‌گرم)

نتایج نشان داد کلنی‌های دریافت‌کننده آپیوار و نوار پارافینی ۵۰۰ میلی‌گرمی، مقدار یکسانی ماده فعال داشتند، اما مرگ‌ و میر زنبورها در گروه آپیوار به‌طور قابل توجهی کمتر بود. این اختلاف اهمیت فرمولاسیون و نحوه آزادسازی ماده فعال در کندو را به‌روشنی نشان می‌دهد. بنابراین، انتخاب درمان تنها بر اساس غلظت بالا می‌تواند گمراه‌کننده باشد. همچنین، ساخت درمان‌های خانگی نه ‌تنها خطرناک است، بلکه غیر قانونی هم محسوب می‌شود.

فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک

• فارماکوکینتیک (نحوه جذب، توزیع، متابولیسم و دفع دارو)
• فارماکودینامیک (اثر دارو بر گیرنده‌ها و واکنش زیستی موجود زنده)

دو مفهوم کلیدی برای درک عملکرد درمان‌های ضد واروآ در کلنی و اثرشان بر سلامت زنبورها هستند.

فارماکوکینتیک کمک می‌کند داروهایی طراحی شوند که کمترین آسیب را به زنبورها وارد کنند، باقی‌مانده‌ها را کاهش دهند و سمیت محیطی را کمتر کنند. برای مثال، گرکورک و همکاران (2020) نشان دادند که اسید فرمیک تأثیر متفاوتی بر زنبورهای کارگر و لارو دارد، بنابراین باید درمان‌ها را متناسب با متابولیسم زنبورها تنظیم کرد. اسمارت و همکاران (2023) نیز تأکید کردند که زمان‌بندی درمان باید با چرخه زندگی کلنی هماهنگ باشد تا بهترین نتیجه حاصل شود.

فارماکودینامیک به نحوه اثرگذاری دارو و واکنش زنبورها می‌پردازد. نازی و همکاران (2022) در مورد کنه‌کش‌های جدید نشان دادند که هدف قرار دادن مسیرهای بیوشیمیایی مشخص می‌تواند کنترل مؤثرتری روی کنه‌ها داشته باشد. اما ندانستن مکانیسم دقیق برخی درمان‌های رایج خطر مصرف دوز اشتباه یا شکست درمان را افزایش می‌دهد. همچنین، تداخل داروها با مواد شیمیایی دیگر موجود در کندو یا محیط (مثل قارچ‌کش‌ها) می‌تواند اثرات درمان را پیچیده‌تر کند و گاهی سمیت را افزایش دهد.

شاید غلاقمند باشید مقاله ” روش‌های کنترل کنه‌های واروآ با رویکرد مدیریت یکپارچه آفات (IPM) ” را ملاحظه کنید 🌷

باقی‌مانده‌های دارویی و اثرات آنها

کنه‌کش‌ها ابزار ضروری برای کنترل واروآ هستند، اما باقی‌مانده آن‌ها در موم، عسل و نان زنبور می‌تواند به سلامت زنبورها، کیفیت محصولات و محیط‌زیست آسیب بزند. این باقی‌مانده‌ها همانند تهدیدهای پنهان در کندو عمل می‌کنند و بر رشد، رفتار و سلامت کلی کلنی اثر می‌گذارند؛ مسأله‌ای که به کاهش جهانی جمعیت زنبورها دامن زده است.

مطالعات نشان داده‌اند که موادی مانند تائو-فلووالینات، کومافوس و فن‌پیراکسیمات در ترکیب با مواد دیگر مثل قارچ‌کش‌ها، سمیت بیشتری ایجاد کرده و مرگ‌ومیر زنبورهای کارگر را افزایش می‌دهند. تحقیق بنیتو-مورسیا (2021) نیز نشان داد که تائو-فلووالینات باقی‌مانده در موم می‌تواند در بدن چربی زنبورها تجمع یابد. از آنجا که کنه‌های واروآ از این اندام تغذیه می‌کنند، این وضعیت آن‌ها را در معرض دوزهای غیرکشنده قرار داده و زمینه مقاومت دارویی را فراهم می‌کند.

بنابراین، انتخاب دقیق ماده فعال و طراحی درمان‌هایی که به مسئله باقی‌مانده‌ها توجه داشته باشند اهمیت زیادی دارد. زنبورداران هم می‌توانند با تعویض منظم قاب‌های لارو، اثرات این باقی‌مانده‌ها را کاهش دهند.

نکات کلیدی

• موفقیت درمان تنها به غلظت و دوز وابسته نیست؛ گاهی دوز کمتر کارایی بیشتری دارد.
• تعادل میان نابودی کنه‌ها و حداقل آسیب به زنبورها حیاتی است.
• غلظت بالای دارو می‌تواند باعث سمیت، اختلال در رفتارهای اجتماعی و غریزی، و ضعف سیستم ایمنی شود.
• برای بهینه‌سازی، باید علاوه بر شرایط واقعی کندو به روش استفاده دارو نیز توجه کرد.
• ترکیب اصول فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک با دانش فیزیولوژی زنبورها می‌تواند مسیرهایی هدفمند و پایدار برای کنترل واروآ ارائه دهد.
• نظارت بر باقی‌مانده‌ها در محصولات کندو، برای جلوگیری از سمیت مزمن، تداخل سمی و مقاومت دارویی، ضروری است.

جمع بندی
کنه واروآ یکی از مهم‌ترین تهدیدهای جهانی برای زنبور عسل است. برخلاف باور رایج، افزایش غلظت دارو به‌تنهایی تضمینی برای موفقیت درمانی ندارد. عوامل کلیدی مانند شیوه استفاده، نوع فرمولاسیون دارو و حتی رفتارهای زیستی زنبورها در تعیین نتیجه درمان نقش اساسی دارند. نتایج آزمایش‌ها نشان داده‌اند که با وجود غلظت یکسان، تفاوت در فرمولاسیون می‌تواند منجر به اختلاف چشمگیر در میزان اثربخشی و نیز مرگ‌ومیر زنبورها شود. علاوه بر این، باقی‌مانده‌های دارویی نه‌تنها سلامت زنبورها را تهدید می‌کنند، بلکه می‌توانند به بروز مقاومت در جمعیت کنه‌ها نیز بینجامند.

راهکار پایدار، بهره‌گیری از مدیریت تلفیقی آفات (IPM) است؛ شامل پایش منظم سطح آلودگی کنه، استفاده محدود و صرفاً از داروهای تأییدشده، به‌کارگیری روش‌های بیوتکنیکی مانند حذف لارو نر و تقسیم کلنی، و تعویض دوره‌ای قاب‌های لارو. چنین رویکردی می‌تواند به‌طور مؤثری سلامت و بهره‌وری کلنی‌های زنبور عسل را حفظ و تقویت کند.

برای دیدن مقاله اصلی اینجا کلیک کنید

ترجمه این مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :