چگونگی یافتن آب توسط زنبور عسل و نقش آن در زندگی کلنی

چگونگی یافتن آب توسط زنبور عسل و نقش آن در زندگی کلنی

چه کسی از تماشای لحظه نوشیدن یک زنبور عسل لذت نمی‌برد؟ زبان ظریف و پیچیده‌اش، سطح برگ یا سنگ خیس را با کنجکاوی کاوش می‌کند. زنبورداران در سراسر جهان، مکان‌هایی ویژه برای نوشیدن زنبورها طراحی کرده‌اند تا این موجودات کوچک بتوانند در گرمای بعدازظهر، عطش خود را فرو نشاندند. برخی از این سازه‌ها بسیار کوچک و بی‌صدا هستند، در حالی که برخی دیگر به‌سان آثار هنری بی‌نظیر، با اصالت و خلاقیتی چشمگیر ساخته شده‌اند.

این مقاله نخستین بار در نشریه «ژورنال آمریکایی زنبور عسل»، جلد ۱۶۲، شماره ۳، فوریه ۲۰۲۲، صفحات ۲۸۱ تا ۲۸۵ منتشر شده است.

زندگی بر روی زمین پیوندی ناگسستنی با آب دارد. حتی ابتدایی‌ترین شکل‌های حیات، مانند ویروس‌ها، که خود موجوداتی بسیار ساده‌اند، برای ادامه بقا به آب وابسته‌اند و این مایع حیاتی را از سلول میزبان خود «سرقت» می‌کنند. با نگاهی دقیق به ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آب درمی‌یابیم که چرا این ماده بی‌نظیر، مرکز زندگی روی زمین شده است. ساختار منحصر به فرد آب به آن امکان می‌دهد بسیاری از مواد شیمیایی را حل کند و بدین‌گونه صدها واکنش حیاتی در آن رخ دهد. علاوه بر این، آب در حالت مایع، توانایی انتقال مولکول‌های تازه تولید شده را به هر نقطه‌ای که نیاز باشد، به سهولت دارد.

در حالی که ما همیشه به یاد داریم برای حیوانات خانگی و دام‌هایمان آب فراهم کنیم، اما حشرات گاه از ذهنمان دور می‌مانند، هرچند موقتی. شاید تنها زمانی به اهمیت آب برای زنبورها پی ببریم که همسایه‌ها از حضور آنها در ظرف غذای سگ، استخر شنا یا حتی شیر آبی که به تازگی لمس کرده‌اند، گلایه کنند.

 زنبورهای عسل چگونه از آب استفاده می‌کنند

هر زنبور به‌تنهایی به مقدار اندکی آب نیاز دارد، اما یک کلنی چند هزار تایی از این شش‌پایان، به حجم قابل‌توجهی از آب نیازمند است. هنگامی که کلنی از آب برای اهدافی فراتر از نوشیدن مستقیم بهره می‌برد، حجم مورد نیاز می‌تواند شگفت‌آور باشد. یک کلنی کاملاً فعال زنبور عسل نیاز آبی بسیار بالایی دارد که این مصرف بسته به فعالیت‌های فصلی، جمعیت، دمای هوا و رطوبت متغیر است.

یک منبع پیوسته و مستمر از آب برای عملکردهای حیاتی زندگی مانند گوارش، گردش خون، توزیع مواد مغذی، دفع مواد زائد، تنظیم دمای بدن و حفظ تعادل داخلی ضروری است. علاوه بر این، کلنی برای پرورش نوزادان و حفظ محیط زیست مناسب به آب نیاز دارد. به‌عنوان مثال، زنبورها از آب برای رقیق‌کردن عسل یا شربت قند استفاده می‌کنند تا لاروها بتوانند به آسانی آن را مصرف کنند. زنبورهای پرستار که در حال تولید ژل رویال هستند، برای ترشح بهینه غدد خود به آب نیاز دارند. همچنین، آب باعث حفظ رطوبت حجره‌های نوزادان شده و از خشک‌شدن لاروها یا خم‌شدن شان‌ها به‌دلیل گرما جلوگیری می‌کند.

نیاز آب در کلنی‌های زنبور

مقدار واقعی آب مصرفی توسط زنبورهای منفرد یا یک کلنی کامل به دلیل وجود متغیرهای فراوان، قابل محاسبه دقیق نیست. برای نمونه، شهد منبع اصلی آب برای زنبورها محسوب می‌شود، اما میزان آب موجود در شهد بسته به منبع گیاهی متفاوت است. شهدهایی که محتوای قند بالایی دارند، آب کمتری در خود دارند، در حالی که شهدهای کم‌شیرین کمتر جمع‌آوری می‌شوند.

زنبورهای عسل هنگام حمل و پردازش شهد، مقدار اندکی آب از آن جذب می‌کنند، اما اندازه‌گیری دقیق این مقدار بسیار دشوار است. به همین دلیل، آب حاصل از شهد معمولاً در برآوردهای مصرفی لحاظ نمی‌شود.

بُعد گیج‌ کننده دیگر، مصرف آب در کلنی‌های زمستان‌گذران است. زنبورها اغلب با مصرف قطرات تراکمی درون کندو، آب را بازیافت می‌کنند. بخشی از این تراکم از هوای بیرون وارد می‌شود، بخشی حاصل تنفس زنبورهاست، و بخشی نیز از تغذیه مایع یا عسل نشأت می‌گیرد. حتی باران و برف که از طریق شکاف‌ها به درون کندو نشت می‌کنند، می‌توانند به ذخیره آب بیفزایند.

با وجود این پیچیدگی‌ها، برخی پژوهشگران برآوردهایی از مصرف انجام داده‌اند. در یکی از مقالات معتبر، تخمین زده شده که یک کلنی معمولی در طول سال به حدود ۲۰ کیلوگرم آب نیاز دارد ، یعنی چیزی حدود ۲۰ لیتر ، که این میزان افزون بر آبی است که از شهد جذب می‌شود.

چه زمانی مقدار آب کافی است

زنبورهای کارگر درون کندو، میزان آبی را که زنبورهای آورنده به کندو می‌آورند، تنظیم می‌کنند. اگر یک زنبور داخلی از تخلیه محموله زنبور آب‌آور خودداری کند ، یا این کار را خیلی کند انجام دهد ، زنبور آب‌آور جمع‌آوری آب را متوقف می‌کند. برعکس، اگر آب به‌سرعت تخلیه شود، زنبور دوباره برای آوردن بار جدیدی پرواز خواهد کرد. این دقیقاً همان قانون عرضه و تقاضاست: وقتی عرضه زیاد باشد، تقاضا کم می‌شود و برعکس.

زنبورهای آب‌آور معمولاً بار خود را بین زنبورهای داخلی مختلف توزیع می‌کنند. بخشی از آب توسط زنبورهای تشنه جذب می‌شود یا طبق نیاز به اشتراک گذاشته می‌شود. اگر فضای داخلی کندو بیش از حد گرم شود، زنبورها آب را روی سلول‌های پوشیده یا لبه‌ی سلول‌های باز پخش می‌کنند تا از آن برای خنک‌سازی کندو استفاده شود.

خنک سازی تبخیری

میزان خنک‌سازی موردنیاز درون کندو با توجه به اقلیم، اندازه کلنی و میزان تابش خورشید بسیار متفاوت است. با این حال، آزمایش‌ها نشان داده‌اند که زنبورهای عسل در حفظ دمای مناسب کندو جادوگرند، به‌شرط آنکه منبع پایدار آبی برای خنک‌سازی تبخیری در اختیار داشته باشند.

خنک‌کننده‌های تبخیری و کولرهای آبی بر پایه‌ی اصل تبخیر آب کار می‌کنند، اما زنبورها این ایده را بسیار پیش‌تر از انسان‌ها به کار گرفته‌اند. برای درک سریع مفهوم خنک‌سازی تبخیری، تصور کنید که پس از دوش آب گرم وارد اتاق سرد می‌شوید. فوراً شروع به لرزیدن می‌کنید! حتی اگر دماسنج حمام عدد بالایی نشان دهد، دندان‌هایتان ظرف چند ثانیه به هم می‌خورند.³

مولکول‌های آب هرچه گرم‌تر شوند، بیشتر به جنب‌وجوش درمی‌آیند. در یک قطعه یخ، مولکول‌ها تقریباً بی‌حرکت‌اند، در آب مایع آزادانه حرکت می‌کنند و در بخار آب، همچون دیوانه‌ها می‌چرخند. گرما نیروی محرک این جنب‌وجوش است.

در یک قطره آب، آن دسته از مولکول‌هایی که انرژی کافی دارند، از سطح آب فرار کرده و به شکل بخار وارد هوا می‌شوند ، همان بخاری که آینه حمام را تار می‌کند. بنابراین وقتی بدن خیس خود را در معرض هوا قرار می‌دهید، گرم‌ترین مولکول‌ها زودتر تبخیر می‌شوند. این مولکول‌ها گرمای خود را نیز با خود می‌برند، و باعث کاهش دمای میانگین قطرات باقی‌مانده شده و بدن شما احساس سرما می‌کند.

حالا بدن شما گرم‌تر از سطح پوست است. برای رسیدن به تعادل دمایی، گرما از بدن به قطرات سرد منتقل می‌شود و شما بیشتر احساس سرما می‌کنید. در میان لرزه‌ها، حوله‌ای برمی‌دارید و خود را خشک می‌کنید. حالا که دیگر قطره‌ای برای تبخیر وجود ندارد، دمای بدن به حالت عادی بازمی‌گردد. این فرآیند، حقیقتاً شگفت‌انگیز است.

خنک کردن کندو

برای خنک‌سازی درون کندو، زنبورها آب را روی شان‌ها پخش می‌کنند یا قطراتی از آن را روی قاب‌ها قرار می‌دهند. سپس با بال‌های خود شروع به بادزدن می‌کنند. این بادزدن سرعت تبخیر را افزایش می‌دهد و چون در فرآیند تبخیر ابتدا مولکول‌های گرم فرار می‌کنند، کل فضای کندو خنک می‌شود. این بادزدن همچنین رطوبت محیط را افزایش می‌دهد که برای مرطوب نگه‌داشتن لاروها ضروری است. با تمام شدن آب، زنبورها دوباره آب اضافه می‌کنند و فرآیند را ادامه می‌دهند.

در شرایط «اضطراری»، زمانی که دمای بالا تهدیدی برای ذوب شدن شان‌ها یا مرگ نوزادان باشد، زنبورهای کارگر آب‌آور را بر حاملان شهد و گرده ترجیح می‌دهند. زنبورهای عسل در مهارت خنک‌سازی چیره‌دست هستند، بنابراین حتی اگر کندویی در محیط بسیار گرم قرار گیرد، تا زمانی که منبع آب پایدار وجود داشته باشد، زنبورها قادرند کندو را خنک نگه دارند.

با این‌حال، در صورت کمبود آب مشکل ایجاد می‌شود. کامیون‌هایی که زنبورها را حمل می‌کنند و در معرض باد خشک بزرگراه قرار می‌گیرند یا ملکه‌هایی که در قفس‌های حمل محبوس هستند، به‌راحتی با کم‌آبی مواجه می‌شوند. هرگاه قصد جابه‌جایی زنبورها را دارید، تهیه آب باید در اولویت باشد.

زنبورهای عسل چگونه آب پیدا می‌کنند؟

اگرچه قدرت بینایی زنبورهای عسل در پیدا کردن گل‌ها، پیمودن مسیرهای طولانی و فرار از شکارچیان بسیار شگفت‌انگیز است، اما این توانایی برای یافتن منابع آب چندان کارآمد نیست. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که زنبورهای جستجوگر بیشتر به تضاد رنگ‌ها واکنش نشان می‌دهند تا به رنگ‌ها به‌تنهایی.

به گفته‌ی آدریان هوریج (Adrian Horridge)، متخصص بینایی حشرات :
«زنبورها مقدار رنگ آبی در یک ناحیه و میزان تضاد رنگ سبز در لبه‌ها را تشخیص داده و زاویه‌ی بین آن‌ها را می‌سنجند.»

از آنجا که منابع آب بسته به سطح زیرشان ممکن است به رنگ‌های مختلف دیده شوند و اغلب فاقد لبه‌هایی با تضاد رنگی مشخص هستند، جستجوی بصری برای یافتن آب چندان مؤثر نیست. به همین دلیل، زنبورها بیشتر از حس بویایی خود استفاده می‌کنند. گیرنده‌های بویایی، به‌خصوص در پاها و شاخک‌ها، محیط اطراف را برای یافتن مایع نوشیدنی بررسی می‌کنند.

اغلب منابع آبی که زنبورها انتخاب می‌کنند، از نظر ما چندان خوشایند نیستند؛ مثل لبه‌ی گلدانی خیس، نقطه‌ای مرطوب روی چمن، نشت قطره‌ای از سامانه‌ی آبیاری قطره‌ای یا حتی ادرار سگ روی زمین. به نظر می‌رسد علاقه‌ی زنبورها به آب‌هایی که «چیزهایی» در آن‌ها وجود دارد، به دلیل بوی همین مواد است. این ترکیب بویی خاص است که زنبورها شناسایی و به سوی آن جذب می‌شوند.

طبیعت به گونه‌ای طراحی شده که این انتخاب زنبورها اغلب شامل مواد معدنی مورد نیاز بدنشان مانند فسفر، پتاسیم و نمک است. این ریزمغذی‌ها ممکن است در گرده و شهد اطرافشان به مقدار کافی موجود نباشد. به‌نوعی، جرعه‌ای از آب نسبتاً آلوده، همانند خوردن یک قرص ویتامین همراه با جرعه‌ای چای است؛ یعنی تمام مواد مغذی کمبود یافته بدون نیاز به خوردن حتی یک دانه سبزی وارد بدن می‌شود.

مکیدن جلبک با نی

هیچ چیزی به اندازه‌ی بوی جلبک زنبورهای عسل را جذب نمی‌کند. اگرچه آب‌های پوشیده از جلبک برای انسان خوشایند نیستند، اما با بررسی مکان‌هایی که زنبورها ترجیح می‌دهند از آن‌ها بنوشند، معمولاً جلبک در آن‌ها دیده می‌شود.

در اطراف خانه‌ی من، زنبورها علاقه‌ی زیادی به آب‌های نشت‌شده از دامنه‌های جنگلی دارند. این آب‌ها در رگه‌های باریکی جریان می‌یابند که زیگ‌زاگ‌های آرامی در جاده‌های چوب‌بری ایجاد کرده و گرد و خاک را خیس می‌کنند. جایی که این جریان‌ها به نور خورشید می‌رسند، رشته‌های نازک جلبک سبز در آب‌های پیچان می‌رقصند یا به صورت لایه‌های خز مانند روی سنگ‌های نیمه‌زیرآبی رشد می‌کنند. این نوشیدنی زرد-سبز گرم، کوکتل محبوب زنبورهای عسل است. آن‌ها با فرو کردن نی طبیعی‌شان، از آن جرعه می‌نوشند.

لایه‌های لیز و جلبکی روی شیرهای آب، آب‌خوری پرندگان و گلدان‌ها بسیار رایج است. همچنین در حوضچه‌های کوی، ظرف‌های حیوانات خانگی، آبشخورها، ناودان‌ها، صفحات خروجی آب و توده‌های کمپوست نیز دیده می‌شود. این منابع نوشیدنی جذاب ممکن است برای زنبوری که با سرعت پرواز می‌کند، ناپیدا باشند، اما حس بویایی فوق‌العاده آن‌ها این نقص را جبران می‌کند.

بو به عنوان علامتی برای هدایت

پژوهشگران دریافته‌اند که زنبورهای عسل در مناطق بیابانی گاهی منابع آب خود را با فرمون نازونُف علامت‌گذاری می‌کنند؛ فرمونی که معمولاً برای مشخص‌کردن منابع گرده، شهد یا صمغ استفاده نمی‌شود. از آنجا که محیط‌های بیابانی جلبک زیادی ندارند، زنبورها ممکن است برای کمک به خواهران خود در یافتن منابع آب، از فرمون نازونُف بهره ببرند.

بوهای دیگری که به نظر می‌رسد زنبورهای عسل را به آب جذب می‌کنند، شامل کلر و نمک هستند. هم آب استخرهای کلردار و هم آب استخرهای شور برای زنبورها جذاب‌اند و احتمالاً این علاقه از طریق تجربه و یادگیری شکل می‌گیرد. وقتی زنبوری استخری را پیدا می‌کند، می‌تواند با به اشتراک گذاشتن نمونه‌ای خوش‌بو، دیگر زنبورهای آب‌آور را نیز به آن محل دعوت کند. بسیاری از زنبورداران گزارش داده‌اند که وقتی زنبورها به بوی کلر عادت کردند، حتی از لباس‌های سفیدشسته‌شده و آویخته‌شده روی بند که با سفیدکننده شسته شده‌اند، آب می‌مکند.

استخرهای آب شور جذابیت ویژه‌ای دارند. اگرچه ما معمولاً نمک را دشمن می‌پنداریم، اما همه جانوران برای بقا به نمک نیاز دارند. بنابراین، نگران نباشید اگر کمی نمک به منبع آب زنبورها اضافه کنید، به‌ویژه اگر در منطقه‌تان نمک به صورت طبیعی فراوان نیست. برخی زنبورداران از نمک‌های معدنی که در فروشگاه‌های حیوانات خانگی تحت عنوان «سنگ نمک خرگوش» عرضه می‌شوند، استفاده می‌کنند. می‌توانید آن‌ها را با چکش خرد کرده و مقدار کمی به منبع آب اضافه کنید. فقط مقدار کمی از این مواد می‌تواند تنوعی از مواد معدنی را به رژیم غذایی زنبورها بیفزاید.

اولویت ایجاد آب خوری

برای زنبوردارانی که در محیط‌های شهری یا حومه شهر زندگی می‌کنند، تأمین منبع آب برای زنبورها باید در اولویت باشد. ایده‌آل این است که سامانه‌ای برای تأمین آب قبل از رسیدن اولین زنبورها فراهم شده باشد. دلیلش ساده است: احتمال زیادی وجود دارد که محله‌تان پر باشد از اشیای مرطوب و لیز، و حداقل یکی از همسایه‌ها که صاحب استخر، ظرف آب سگ یا گلدان است، تمایلی به اشتراک‌گذاری آن با زنبورها نداشته باشد.

متأسفانه، فاصله زمانی میان استقرار یک کندو تا نخستین شکایت همسایه‌ها می‌تواند برای شما پرهزینه باشد. چرا؟ چون وقتی زنبورهای عسل یک منبع آب مناسب را انتخاب کردند، تغییر نظر آن‌ها می‌تواند بسیار دشوار یا حتی ناممکن باشد. متقاعد کردن حتی یک زنبور کار بسیار سختی است، چه برسد به یک کلنی کامل. بنابراین، بسیار آسان‌تر است که از همان ابتدا منبع آب مناسبی فراهم کنید تا بعداً بخواهید آن‌ها را به‌کلی بازآموزی کنید.

شاید دوست داشته باشید مقاله ” راهکارهای مؤثر برای محافظت از کلنی‌ها در گرمای شدید ” را ملاحظه کنید 🌷

حاملان آب

زنبورهای آب‌آور در طول روز بارها سفر رفت‌وبرگشت انجام می‌دهند، بنابراین وجود منبع آبی نزدیک به کندو باعث افزایش بهره‌وری می‌شود. اگرچه بسیاری از کتاب‌های راهنمای زنبورداری توصیه به استفاده از «منبعی تمیز و تازه» می‌کنند، اما زنبورهای شما ممکن است اصلاً به آن توجه نکنند. اکثر آن‌ها آب‌هایی با بوی گیاهی یا صنعتی را ترجیح می‌دهند.

برای جلوگیری از سرگردانی زنبورها در جستجوی آب، منبعی نزدیک کندو طراحی کنید. بسیاری از افراد از تغذیه‌کننده‌های ورودی (Entrance feeders) پر از آب استفاده می‌کنند که این روش بسیار مناسب و راحت است. اما اگر این منبع خشک شود، زنبورها سریعاً به دنبال جایگزین می‌گردند. برخی زنبورداران از سیستم‌های قطره‌ای استفاده می‌کنند که آب را به نواحی باغچه‌ای نشت می‌دهند. دیگران ظروفی حاوی سنگ‌ریزه، تیله، چوب پنبه یا چوب شناور قرار می‌دهند تا زنبورها هنگام نوشیدن روی آن‌ها بنشینند.

هرکدام از این سیستم‌ها کارآمد هستند، به شرطی که پیش از شکل‌گیری عادت‌های بد در زنبورها، در دسترس قرار گیرند. مانند بسیاری از جنبه‌های زنبورداری، ایجاد یک ایستگاه آب وقت زیادی نمی‌گیرد، اما زمان‌بندی همه چیز است.

ترفند تعویض منابع آب

اگر در این زمینه اشتباه کردید، چند ترفند وجود دارد که گاهی روی برخی زنبورها مؤثر است. البته اگر قصد ندارید استخر همسایه را خشک کنید یا به تیمبوکتو نقل مکان کنید، هیچ راه‌حل قطعی برای زنبورهای آب‌نوش نافرمان وجود ندارد. با این حال، این ایده‌ها ممکن است ارزش امتحان کردن داشته باشند:

• ظروف پر از سنگ را با آب حاوی شکر و یک قطره اسانس (مانند بادیان رومی یا روغن درخت چای) پر کنید. اسانس به زنبورها کمک می‌کند منبع را بیابند و شکر باعث جلب توجه آن‌ها می‌شود. پس از چند روز، شکر و اسانس را حذف کنید.
• به‌جای شکر و آب، برخی زنبورداران از آب نمکی یا کلردار استفاده می‌کنند تا مشابه منابعی باشد که زنبورها قبلاً به آن‌ها عادت کرده‌اند.
• گلدان‌های پر از خاک گلدانی مرطوب بچینید. بوی خاک تازه زنبورها را به نوشیدن تشویق می‌کند.
• بتن خیس، چه تازه و چه خشک‌شده، برای زنبورها بسیار جذاب است، احتمالاً به‌خاطر وجود مواد معدنی گوناگون. ماسه مرطوب ساده نیز محبوب است.
• در باغچه‌ی اطراف کندو گیاه «گوش‌بره» بکارید. زنبورها نه‌تنها گل‌های آن را دوست دارند، بلکه برگ‌های کرک‌دارش رطوبت زیادی نگه می‌دارند و برای ساعت‌ها خیس می‌مانند.

شاهکار آب‌رسانی

سال‌ها پیش، من از یک دستگاه تأمین آب در «مرکز باغبانی شهری اوک کریک» در کوروالیس، اورگن دیدن کردم و عاشقش شدم. این دستگاه بزرگ بود چون به منطقه کشاورزی وسیعی خدمت می‌کرد، اما نسخه‌ای کوچک‌تر از آن را می‌توان تقریباً در هر جا ساخت:

• آب از طریق یک خط آبیاری قطره‌ای وارد سامانه می‌شود. شلنگی در امتداد ساختار بالا رفته و وارد یک نی بامبو ضخیم می‌شود که در عرض ساختار کشیده شده است. در فواصل منظم، سوراخ‌هایی همراه با قطره‌چکان در بامبو تعبیه شده‌اند.
• آب از قطره‌چکان‌ها خارج می‌شود و درون جوی آبی پر از خزه‌ی زنده می‌چکد.
• سرریز آب از خزه به پایین صخره‌های چیده‌شده سرازیر می‌شود که در تمام تابستان مرطوب می‌مانند. بستری از سنگ‌ها در پایین ساختار، آب اضافی را زهکشی می‌کند.

وقتی من از این سازه بازدید کردم، زنبورها همه‌جا بودند ، زنبورهای عسل و ده‌ها گونه دیگر. اما زنبورها تنها نبودند. مگس‌ها، زنبورهای وحشی، پروانه‌ها و موجوداتی ناشناخته با زنبورها در هم‌آمیخته بودند. گونه‌های مختلف حشرات در مناطق موردعلاقه‌ی خود جمع می‌شدند. برخی خزه را ترجیح می‌دادند، برخی صخره‌های چیده‌شده را، و برخی کف زمین را. گروهی از زنبورهای عسل در اطراف قطره‌چکان‌ها صف کشیده بودند، پیش‌قراول صف نوشیدن.

نمی‌خواستم آن سازه را ترک کنم. گردهمایی حشرات خیره‌کننده و پُر از تنوع بود، و با نور خورشید، جریان شهد و دما تغییر می‌کرد. آب‌نمایی که در ذهن دارم بسازم، شبیه آن است اما در ابعادی کوچک‌تر ، حدوداً ۱۲۰ سانتی‌متر ارتفاع و ۶۰ سانتی‌متر عرض. شاید روزی وقتش برسد. می‌توانید از تماشای نوشیدن زنبورها لذت ببرید، صرف‌نظر از اینکه چه نوع منبع آبی ساخته‌اید. امتحانش کنید. تماشایشان جالب است و بدون شک در این فرایند چیزهایی خواهید آموخت.

ترجمه این مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :