
کوچ زنبورداری؛ بررسی علمی فواید و مضرات جابهجایی کندوها
ارائهی خدمات گردهافشانی یکی از تخصصهای زنبورداران است و این موضوع در بیشتر نقاط جهان امری رایج به شمار میرود. این امر منجر به شکلگیری چیزی شده است که از آن با عنوان “زنبورداری کوچرو” یاد میشود؛ روشی که به مزارع بزرگمقیاس کشاورزی کمک میکند تا با عقد قراردادهای گردهافشانی با زنبورداران، بهرهوری خود را بهینهسازی کنند. سالانه بیش از یک میلیون کندوی زنبور عسل در ایالات متحده به مزارع مختلف منتقل میشود تا به گردهافشانی انواع محصولات کشاورزی کمک کنند. با ما همراه باشید تا با زنبورداری کوچرو بیشتر آشنا شویم و آن را بهتر بشناسیم.
وقتی کسی از زنبورداری صحبت میکند، چه چیزی به ذهنتان میرسد؟ یک تصور رایج این است که زنبورهای عسل در کندویی دور از شهر و در دل طبیعت پرورش مییابند. این تصور چندان هم از واقعیت دور نیست. زنبورداری مسیری طولانی را از گذشته تاکنون طی کرده است؛ زمانی که از کندوهای ساده برای پرورش زنبورها استفاده میشد.
امروزه زنبورهای عسل تقریباً در هر مکانی نگهداری میشوند؛ از جمله در شهرها، جایی که کندوهای پیشرفته روی پشتبام، بالکن یا حتی در داخل آپارتمانها قرار داده میشوند. زنبورداران نقشی مهم در تأمین محصولات زنبورعسل همچون عسل، گرده گل، موم، ژله رویال، برهموم و بسیاری فرآوردههای دیگر ایفا میکنند.
زنبورداری کوچرو چیست؟
زنبورداری کوچرو را میتوان به شیوههای گوناگونی تعریف کرد. یکی از تعاریف، آن را بهعنوان جابهجایی کلنیهای زنبور عسل از یک منطقه به منطقهای دیگر در طول یک فصل مشخص تعریف میکند. تعریف دیگری آن را پرورش زنبورهای عسل با هدف حرکت بهسوی جریانهای عسلی مختلف یا مناطق گوناگون برای گردهافشانی محصولات کشاورزی توصیف میکند. در تعریف دیگر، این اصطلاح بهسادگی اشاره دارد به زنبوردارانی که همراه با کندوهای خود در سراسر کشور جابهجا میشوند تا محصولات مختلف را گردهافشانی کنند.
رایجترین انواع زنبورداری که تقریباً همه با آن آشنا هستند، زنبورداری تفننی و زنبورداری تجاری است. زنبورداران تفننی افرادی هستند که چند کندو دارند و هدفشان سرگرمی است، هرچند در این میان سود اندکی نیز به دست میآورند. به این نوع زنبورداری گاهی زنبورداری شهری یا خانگی نیز گفته میشود. در مقابل، زنبورداران تجاری افرادی هستند که معمولاً تعداد زیادی کندو دارند و تمرکزشان بر کسب سود قابل توجه از این حرفه است.
زنبورداری کوچرو برای بسیاری از مردم چندان آشنا نیست، گرچه بیشتر آنها اذعان میکنند که زنبوردارانی را دیدهاند که با کندوهای فراوان خود به نقاط مختلف سفر میکنند. این زنبورداران معمولاً در فصلهای خاص در مزارع میوه و سبزیجات اردو میزنند و سپس ناپدید میشوند تا چند ماه بعد دوباره دیده شوند. هدف اصلی زنبورداران کوچرو گردهافشانی محصولات کشاورزی است، نه الزاماً تولید عسل برای فروش.
زنبورداری کوچرو برای تولید بهینه بسیاری از میوهها و سبزیجات ضروری است. این گیاهان بهطور کامل به زنبورداری کوچرو برای بقای خود وابستهاند. برخلاف زنبورداری ثابت که هدف اصلی آن تولید محصولات زنبورعسل است، در زنبورداری کوچرو، این محصولات نقش ثانویه دارند، اگرچه برخی از زنبورداران کوچرو همچنان چند کندوی ثابت نیز نگه میدارند.
شاید تمایل داشته باشید بدانید ” نقش کارگزار یا دلال زنبور عسل چیست؟ ” 🌹

زنبورداری کوچرو چگونه کار میکند؟
زنبورداران کوچرو در هر فصل، صدها یا حتی هزاران کندو را به مناطق مختلف جابهجا میکنند. این کار هرگز آسان نیست، بهویژه وقتی پای زنبورهای عسل در میان باشد. ممکن است این پرسش برایتان پیش بیاید که این کار اصلاً چگونه ممکن است؟ پرسش خوبی است و در ادامه به آن پاسخ خواهیم داد.
راز اصلی این فرآیند استفاده از پالت است. کندوها در تمام مدت روی پالتها قرار دارند، بهطوری که هر پالت چهار کندو را در خود جای میدهد. به این روش، چهار راهی گفته میشود.
علاوه بر پالتها، از کامیونهای بزرگ مسطح استفاده میشود که پالتها روی آنها چیده میشوند. این کامیونهای عظیم توان حمل صدها کلنی زنبورعسل را بهطور همزمان دارند. کندوها و پالتها بهصورت فشرده روی کامیون قرار میگیرند و سپس به مقصد منتقل میشوند. بارگیری کندوها روی این کامیونها با استفاده از لیفتراک انجام میشود. با این حال، برای آرام نگهداشتن زنبورها پیش از سفر، مقدار زیادی عسل به آنها خورانده میشود تا رفتارشان ملایمتر شود. همچنین، از پوششهای مخصوص زنبور استفاده میشود تا زنبورها در جای خود باقی بمانند، تهویه مناسب برقرار باشد و از ورود گرد و غبار به داخل کلنی جلوگیری شود.
از آنجا که کندوها بهصورت فشرده کنار یکدیگر قرار میگیرند، معمولاً انتقال در طول روز انجام میشود تا جریان هوا سبب خنک شدن زنبورها شود. به یاد داشته باشید که زنبورهای عسل هنگام تجمع گرمای زیادی تولید میکنند و بنابراین، خنک نگهداشتن آنها ضروری است. علاوه بر این، در این کامیونها سیستمهایی برای اسپری آب تعبیه شدهاند تا در طول سفرهای گرم، زنبوردار بتواند کندوها را خنک کند. هیچچیز به شانس واگذار نمیشود و رانندهها در طول مسیر، مرتب کندوها را بررسی میکنند تا سلامت زنبورها تضمین شود. پس از رسیدن به مقصد، لیفتراکها کندوها را تخلیه میکنند و زنبورها برای چند هفته استراحت میکنند تا پس از آن، گردهافشانی آغاز شود. همین موضوع میتواند توضیح دهد که چرا زنبورداران کوچرو معمولاً یک هفته یا بیشتر پیش از شروع گردهافشانی به محل میرسند.
فصل جریان عسل و چرخههای رشد منطقهای تعیین میکند که زنبوردار کوچرو به کجا برود. برخی از آنها ترجیح میدهند در مکانهای نزدیک به یکدیگر حرکت کنند، درحالیکه برخی دیگر در طول سال چندینبار از مرز ایالتی عبور میکنند.
فصل جریان عسل، بهترین زمان برای زنبورداران کوچرو است، چراکه در این دوره شهد و گرده گل بهوفور یافت میشود. این فصل اوج فعالیت برای زنبورهای عسل است که برای جمعآوری منابع به پرواز درمیآیند. شکوفایی گلها، جریان عسل را بههمراه دارد و به همین دلیل، زنبورداران کوچرو بهطور دائم چرخههای رشد در مناطق مختلف را پایش میکنند. بهطور معمول، فصل بهار و تابستان، زمان اوج جریان عسل است.
در ایالات متحده، زنبورداران کوچرو معمولاً در ماه بهمن به ایالت کالیفرنیا سفر میکنند، زمانی که درختان بادام آماده گردهافشانی هستند. در این زمان، بیش از ۸۰ میلیارد زنبور عسل در منطقهی دره مرکزی گرد هم میآیند تا هزاران میلیارد گل درخت بادام را گردهافشانی کنند که بعدها بخش بزرگی از جمعیت جهان را تغذیه خواهند کرد. پس از پایان این مرحله، زنبورداران به باغهای نزدیک نقلمکان میکنند تا میوههایی مانند آلو، گیلاس و آووکادو را گردهافشانی کنند. سپس ممکن است به ایالت واشنگتن بروند، جایی که باغهای سیب به خدمات گردهافشانی نیاز دارند.
ماههای تابستان برای زنبورداران کوچرو بسیار حیاتی است. ایالتهای داکوتای شمالی و داکوتای جنوبی بهشدت به خدمات گردهافشانی نیاز دارند. در این زمان، مزارع یونجه و گل آفتابگردان مورد گردهافشانی قرار میگیرند. باغهای پرتقال و نارنگی در ایالت فلوریدا و همچنین مزارع زغالاخته در منطقه مِین نیز به خدمات زنبورداران کوچرو نیاز خواهند داشت. همچنین محصولاتی چون قرهقاط، کدو و کدوحلوایی نیز به زنبورداران کوچرو وابستهاند. در نهایت، در فصل زمستان، زنبورها دوباره به ایالتهای گرمتری مانند کالیفرنیا و فلوریدا منتقل میشوند تا استراحت کنند و سپس چرخهی حرکتی از نو آغاز شود.
پیامدهای مالی زنبورداری کوچ رو
در مقایسه با زنبورداری ثابت، این نوع زنبورداری نیازمندیهای خاص خود را دارد:
- سطح تجربه موردنیاز کاملاً متفاوت است. زنبورداری کوچرو مناسب افراد مبتدی یا آماتور نیست. در این روش، شروع با یک یا دو کندو مانند زنبورداری ثابت امکانپذیر نیست. همچنین نمیتوان آن را بهعنوان یک سرگرمی با چند کندو برای استفاده شخصی از محصولات زنبورعسل انجام داد. زنبورداری کوچرو نیازمند سرمایهگذاری در مقیاس صنعتی است. زنبوردار باید تعداد کافی کندو داشته باشد تا یک کامیون کامل را پر کند؛ معمولاً بین ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ کندو.
- زنبورداری کوچرو نیازمند منابع، کار، دانش، تجربه و زمان بسیار زیادی است. صدها یا هزاران کندو باید برای خدمات گردهافشانی به مناطق مختلف منتقل شوند. هزینه حملونقل برای زنبورداران کوچرو بسیار زیاد است و بخش عمدهای از درآمد آنها را به خود اختصاص میدهد. داشتن و راهاندازی یک کامیون با تجهیزات جانبی هزینهبر است. کامیون نیازمند بیمه، تعمیر و نگهداری، لاستیک، مجوز، سوخت و هزینههای دیگر است. در صورت اجاره کامیون، باید مبلغ قابلتوجهی به راننده پرداخت شود. همچنین همه رانندگان حاضر نیستند کندوهای زنبور را جابهجا کنند؛ تنها رانندگان باتجربه میتوانند از عهده این کار برآیند.
- هماهنگیهای لازم پیش از آغاز فصل گردهافشانی انجام میشود. زنبورداران چند هفته قبل از شکوفهزدن گلها به منطقه میرسند و کمپ راهاندازی میکنند. سپس زنبورها فرآیند گردهافشانی را آغاز میکنند. پس از پایان فصل، کندوها به منطقهای دیگر منتقل میشوند. مناطقی با آبوهوای معتدل فرصت کافی برای جابهجایی سالانه زنبورداران فراهم نمیکنند. بهعنوان مثال، در چنین مناطقی بهار تنها چند ماه طول میکشد. خوشبختانه برای زنبورداران کوچرو در ایالات متحده، فرصتهای فراوانی در سراسر کشور وجود دارد و آنها در تمام طول سال در حال حرکتاند.

محصولات کشاورزی وابسته به زنبورداری کوچ رو
برخی از میوهها و سبزیجاتی که برای گردهافشانی به زنبورداری کوچرو متکی هستند عبارتاند از:
کاهو ، سیب ، فلفل ، بادام ، کدو تنبل ، آلو ، بلوبری ، خیار ، گیلاس ، یونجه ، هندوانه ، طالبی ، آفتابگردان ، شبدر
مزایای زنبورداری کوچرو
مزایای این شیوه از زنبورداری غیرقابل انکارند، از جمله:
۱. پوشش گیاهی فراوان
بر خلاف زنبورداری ثابت که در آن زنبورهای عسل در تمام طول عمر خود محدود به یک منطقه هستند، زنبورهای عسل در زنبورداری کوچرو از پوشش گیاهی فراوان بهرهمند میشوند. این زنبورها همواره به مناطق دارای جریان شهد منتقل میشوند، بنابراین عسل و شهد همواره به میزان فراوان در دسترس است. علاوه بر این، امکان بهرهبرداری از انواع مختلف گلها در مکانهای گوناگون نیز وجود دارد که به زنبورهای عسل کمک میکند تا از تغذیهای متعادل بهرهمند شوند.
۲. گردهافشانی مورد نیاز
زنبورداری کوچرو این امکان را فراهم میسازد که مالکان باغها و مزارع از گردهافشانی بسیار مورد نیاز بهرهمند شوند. بدون این خدمات، بسیاری از محصولات قادر نخواهند بود به حداکثر ظرفیت تولیدی خود برسند. گردهافشانهای وحشی در بیشتر مناطق، بهویژه در ایالات متحده، کمیاب هستند و به همین دلیل است که نیاز به استفاده از زنبورهای عسل اهلی شده برای گردهافشانی احساس میشود. با توجه به افزایش تقاضا برای این خدمات، شمار زنبورداران کوچرو نیز رو به افزایش گذاشته است. این بدان معناست که کل جمعیت بهشدت به خدمات گردهافشانی وابسته است.
۳. زنبورها انسان ها را تغذیه میکنند
گردهافشانی برای بقای سیاره زمین اهمیت دارد. زنبورهای عسلی که خدمات گردهافشانی ارائه میدهند، نه تنها به زنبورداران سود میرسانند، بلکه جهان را نیز تغذیه میکنند. به عنوان مثال، ۸۰٪ از تولید بادام در جهان از دره مرکزی کالیفرنیا تأمین میشود. این منطقه بالاترین میزان تقاضا برای خدمات گردهافشانی را در سطح جهان دارد. این بدان معناست که زنبورهای عسل نه فقط زنبورداران، بلکه کل جهان را تغذیه میکنند.
برخی از زنبوردارانی که به زنبورداری کوچرو روی آوردهاند، سود هنگفتی از این رو بهدست آوردهاند و دیگر صرفاً به زنبورداری ثابت وابسته نیستند. این امر به آنها کمک کرده تا درآمد خود را افزایش داده و از سود بیشتری برخوردار شوند.
۴. بهرهوری بیشتر
زنبورداری کوچرو این امکان را فراهم میسازد که بالاترین بهرهوری در محصولاتی نظیر سیب، بادام، انواع توتها، کدو تنبل، آووکادو و بسیاری دیگر حاصل شود. اگر کشاورزان تنها به گردهافشانهای وحشی تکیه کنند، رسیدن به این سطح از بهرهوری ممکن نخواهد بود. این نوع محصولات نیاز به گردهافشانی کافی دارند تا بتوانند رشد کنند، و این تنها از طریق استفاده از گردهافشانهای کوچرو امکانپذیر است.
۵. افزایش برداشت عسل
علاوه بر کسب سود برای زنبوردار، زنبورداری کوچرو این امکان را فراهم میسازد که زنبورداران از برداشت بیشتر عسل برخوردار شوند. کندوها به مناطق مختلفی که در طول سال دارای جریان شهد هستند منتقل میشوند، بر خلاف زنبورداری ثابت که کندوها در یک مکان باقی میمانند و تنها به یک جریان شهد در همان منطقه متکیاند. این امکان را فراهم میکند که زنبوردار از تأمین مداوم عسل بهرهمند شود، حتی در زمانی که سایر زنبورداران منتظر فرا رسیدن فصل اوج برداشت هستند.
زنبورداران کوچرو از شرایط آبوهوایی و چرخههای زراعی به بهترین شکل استفاده میکنند و در نتیجه از مزایای بیشتری برخوردار میشوند. به عنوان مثال، زنبورداران موفق کوچرو به طور میانگین چهار تا پنج بار در سال برداشت عسل دارند. در مقابل، برای زنبورداران ثابت تقریباً غیرممکن است که بیش از دو بار در سال برداشت داشته باشند.
۶. فرصت سفر و لذت از کار
زنبورداری کوچرو ممکن است نیازمند تجربه، زمان و کار زیاد باشد. با این حال، وقتی به آن فکر میکنید، تجربهای بسیار رضایتبخش و لذتبخش است. تصور کنید که در طول سال با زنبورهای خود از یک منطقه به منطقهای دیگر سفر میکنید؛ این تجربهای فراموشنشدنی است. منظره مزارع وسیع که زنبورهای شما از گلی به گل دیگر پرواز میکنند، بهشدت خوشایند و ارضاکننده است. افزون بر این، دانستن اینکه شما نقش مهمی در تغذیه ملت ایفا میکنید، حس رضایتی عمیق به همراه دارد.
معایب زنبورداری کوچرو
هر روش جدید معمولاً با تردید روبرو میشود و زنبورداری کوچرو نیز بهطور مساوی هم تحسین و هم انتقاد دریافت کرده است. اگر بپرسید آیا این روش ایمن است یا نه، پاسخ مستقیم این است که خودتان تصمیم بگیرید. برخی از دلایلی که بیشتر افراد با شک و تردید این ایده را پذیرفتهاند، عبارتاند از:
۱. تغییرات در چرخه طبیعی زنبورها
زنبورداری کوچرو کاملاً روند طبیعی فعالیت کندوهای زنبور عسل را مختل یا بهتر است بگوییم تغییر میدهد. چرخه زندگی زنبورهای عسل که معمولاً در اواخر زمستان آغاز شده و تا اواخر پاییز کامل میشود، دچار اختلال میشود. زنبورها به تغییرات طبیعی فصلها که به تدریج رخ میدهد عادت دارند. کندو با این تغییرات خو گرفته و طبق آن گردهافشانی میکند، نوزاد پرورش میدهد و عسل ذخیره میکند تا برای فصلهای کمبود غذا آماده شود.
حرکت کندوهای زنبور عسل بین مناطق مختلف در طول تابستان و زمستان برای گردهافشانی باعث سردرگمی زنبورها میشود. چرا که محصولات تابستانی و زمستانی هر دو شدیداً به گردهافشانها وابستهاند. بنابراین، تغییرات متنوعی که زنبورها در این جابهجایی تجربه میکنند، چرخه رشد طبیعی آنها را دچار اختلال میکند.
۲. سلامت و استرس
زنبورداری کوچرو زنبورها را در معرض تغییرات اقلیمی، ساعات نور روز، دما، انواع گلها و رطوبت قرار میدهد. این تغییرات سیگنالهای متناقضی به زنبورها میفرستد و باعث میشود آنها دیگر به شیوه معمول خود در محیط عادیشان عمل نکنند. تغییرات سریع نهایتاً به ایجاد استرس در زنبورها منجر شده و سلامت کلی آنها را تحت تأثیر قرار میدهد. این فشار باعث میشود زنبورها مقاومت کمتری در برابر آفات و بیماریها داشته باشند. تمام این کارها به سود کشاورزان است که معمولاً چندان دغدغهای برای سلامت زنبورها ندارند.
همچنین باید اشاره کرد که زنبورداری کوچرو باعث تجمع زنبورهای مختلف در یک مکان میشود. از آنجا که زنبورها در حین جمعآوری شهد آزادانه با هم برخورد میکنند، تقریباً جلوگیری از انتقال آفات و بیماریها غیرممکن است. این موضوع منجر به شیوع سریع بیماریها میشود که هر ساله باعث نابودی کلنیهای زنبور عسل میگردد.
۳. کشت تکمحصولی
زنبورداری کوچرو عمدتاً در مناطقی انجام میشود که کشت تکمحصولی (کشت یک نوع محصول به صورت انبوه) رایج است. بهعنوان مثال، بادامکاریهای گستردهای که مساحت زیادی را پوشش میدهند، کاملاً وابسته به زنبورداری کوچرو هستند. متأسفانه، کشت تکمحصولی به عنوان بزرگترین قاتل زنبورهای عسل شناخته میشود، چرا که اکثر این مزارع برای کنترل علفهای هرز و آفات از مواد شیمیایی مضر استفاده میکنند. این مواد مستقیماً در زمان گلدهی بر زنبورها تأثیر میگذارند. همچنین این مواد شیمیایی به محصول نهایی منتقل شده و کیفیت عسل تولید شده را کاهش میدهند.
یکی دیگر از مشکلات بزرگ کشت تکمحصولی، کمبود مواد مغذی مورد نیاز زنبورهاست. زنبورهای عسل برای زنده ماندن و رشد نیاز به تنوع زیادی از مواد مغذی دارند. در شرایط طبیعی یا وحشی، زنبورها در یک روز هزاران گل مختلف را بازدید میکنند. این تنوع غذایی باعث میشود که زنبورهای وحشی بدون دخالت انسان عملکرد بهتری داشته باشند.
متأسفانه، کشت تکمحصولی مانند این است که یک نفر تمام سال یا کل فصل تنها یک نوع غذا بخورد. این روش زنبورها را از تعادل تغذیهای لازم محروم میکند و در نتیجه ایمنی و سلامت آنها را به شدت تحت تأثیر منفی قرار میدهد. علاوه بر این، رقابت بسیار شدیدی بین میلیونها زنبوری که در فصل گلدهی به این مزارع آورده میشوند، شکل میگیرد.
۴. جابهجایی و حرکت

آیا تا به حال استرس سفر تماموقت روز و شب را تجربه کردهاید؟ اگر مجبور بودید تمام عمرتان را در جاده بگذرانید، چه؟ قطعاً قبول خواهید کرد که زندگی بسیار سخت و ناخوشایندی خواهد بود. زنبورداری کوچرو شامل سفرهای طولانی در فواصل کوتاه زمانی است. یعنی زنبورداران کوچرو باید روز و شب سفرهای طولانی داشته باشند. این موضوع فشار زیادی بر کندوهای زنبور عسل وارد میکند.
هزاران زنبور عسل که پشت کامیون فشرده شدهاند، روزها در جادههای بین شهری سفر میکنند، چه هوا سرد باشد چه خیلی گرم. آنها همچنین در معرض تهویه ناکافی و کمبود آب کافی قرار دارند. همه این موارد باعث استرس، اضطراب، بیقراری و حتی پرخاشگری در زنبورها میشود.
با رسیدن به مقصد، زنبورها بدون استراحت شروع به گردهافشانی میکنند. این موضوع در بسیاری موارد باعث افزایش سطح استرس آنها، خستگی شدید و در برخی موارد مرگ میشود. همانطور که میدانید، زنبورها از سر و صدای زیاد خوششان نمیآید و به همین دلیل کندوها باید در مکانهای آرام قرار گیرند. حال تصور کنید که روزانه زنبورها را از کنار جادهای شلوغ و پر سروصدا عبور دهید؛ قطعاً نتیجه آن افزایش شدید استرس خواهد بود.
نتیجهگیری
زنبورداری کوچرو به معنای پرورش زنبورهای عسل با هدف جابهجایی آنها به مکانهای مختلف برای گردهافشانی محصولات است. صدها و هزاران زنبور عسل سالانه در کامیونهای بزرگ بارگیری شده و از ایالتی به ایالت دیگر یا حتی مرزهای کشوری منتقل میشوند تا مزارع محصولات مختلف را گردهافشانی کنند. این روش مزایا و معایب خود را دارد. اما اگر زنبورها به انواع متنوعی از گلها، از جمله گلهای وحشی، دسترسی داشته باشند، میتواند به حفظ سلامت آنها کمک کند.
همچنین باید زمان کافی برای استراحت در طول سفرهای روز و شب فراهم شود تا استرس زنبورها کاهش یابد. علاوه بر این، استفاده از مواد شیمیایی در مزارع باید به حداقل برسد و روشهای کشاورزی ارگانیک جایگزین شوند تا سلامت زنبورها تضمین گردد. از نظر شرایط اقلیمی متغیر، بهتر است زنبورهای کوچرو به مناطقی منتقل شوند که شرایط اقلیمی مشابهی دارند تا بتوانند به راحتی با محیط جدید سازگار شده و استرس، اضطراب و خستگی آنها کاهش یابد.

از همراهی شما سپاسگزاریم و امیدواریم مطالعه این مقاله برایتان سودمند و لذتبخش بوده باشد. برایتان آرزوی موفقیت داریم. اگر در خصوص زنبورداری کوچ رو تجربه یا نظر خاصی دارید لطفا جهت بهره برداری دیگران آنرا در قسمت دیدگاه ها به اشتراک بگذارید 💐
ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان

این پست چقدر مفید بود؟
برای امتیاز دادن روی ستاره کلیک کنید!
میانگین امتیاز 0 / 5. تعداد آرا: 0
تاکنون هیچ رأیی ثبت نشده است! اولین نفری باشید که به این پست امتیاز میدهد.
این پست چقدر مفید بود؟
برای امتیاز دادن روی ستاره کلیک کنید!
میانگین امتیاز 0 / 5. تعداد آرا: 0
تاکنون هیچ رأیی ثبت نشده است! اولین نفری باشید که به این پست امتیاز میدهد.
این پست چقدر مفید بود؟
برای امتیاز دادن روی ستاره کلیک کنید!
میانگین امتیاز 0 / 5. تعداد آرا: 0
تاکنون هیچ رأیی ثبت نشده است! اولین نفری باشید که به این پست امتیاز میدهد.
این پست چقدر مفید بود؟
برای امتیاز دادن روی ستاره کلیک کنید!
میانگین امتیاز 0 / 5. تعداد آرا: 0
تاکنون هیچ رأیی ثبت نشده است! اولین نفری باشید که به این پست امتیاز میدهد.
