گرده زنبور عسل؛ فواید، خواص درمانی و پژوهش‌های جدید

گرده زنبور عسل؛ فواید، خواص درمانی و پژوهش‌های جدید

در جوامع باستانی، به‌ویژه در یونان، چین و مصر، محصولات زنبور عسل به‌طور گسترده در پزشکی استفاده می‌شدند. مصریان باستان گرده زنبور عسل را «غبار حیات‌بخش» توصیف می‌کردند. گرده زنبور عسل ترکیبی از گرده گل‌ها، ترشحات زنبور عسل و شهد است. این ماده را می‌توان با استفاده از تله‌هایی در ورودی کندوها جمع‌آوری کرد.

گرده زنبور عسل به‌عنوان یک مکمل غذایی در رژیم‌ها استفاده می‌شود، زیرا برای پیشگیری و بهبود بیماری‌های انسانی مفید است. این ماده منبعی غنی از مواد مغذی ضروری مانند پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و کربوهیدرات‌ها، و همچنین مقادیر قابل‌توجهی از پلی‌فنول‌ها، به‌ویژه فلاونوئیدها، است. ترکیب شیمیایی گرده زنبور عسل به منشأ گیاهی و جغرافیایی، شرایط آب‌وهوایی، نوع خاک و رفتار زنبورها بستگی دارد.

مواد تشکیل‌دهنده گرده زنبور عسل

گرده زنبور عسل پر از مواد مغذی است که برای بدن مفیدند. این مواد شامل پروتئین‌ها، آمینواسیدها، آنزیم‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، ترکیبات فنولی، ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شوند. حدود 23 درصد از گرده را پروتئین‌ها تشکیل می‌دهند که شامل آمینواسیدهای ضروری مثل تریپتوفان، فنیل‌آلانین، متیونین، لیزین و والین هستند. این آمینواسیدها در بدن ساخته نمی‌شوند، اما برای رشد، سلامت، هضم غذا و جذب مواد مغذی ضروری‌اند.

کربوهیدرات‌ها، که حدود 31 درصد گرده را تشکیل می‌دهند، شامل قندهای ساده مثل گلوکز و فروکتوز هستند که انرژی بدن را تأمین می‌کنند. چربی‌ها حدود 5 درصد گرده را شامل می‌شوند و شامل اسیدهای چرب ضروری مثل لینولئیک و فیتواسترول‌ها (مثل بتا-سیتوسترول) هستند که برای سلامت قلب مفیدند. ترکیبات فنولی، که حدود 1.6 درصد گرده را تشکیل می‌دهند، شامل آنتی‌اکسیدان‌هایی مثل کاتچین‌ها، اسیدهای فنولیک (مانند اسید کلروژنیک) و فلاونوئیدها (مثل کوئرستین و کائمفرول) هستند که از بدن در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کنند.

ویتامین‌ها و مواد معدنی هم حدود 0.7 درصد گرده را تشکیل می‌دهند. گرده زنبور عسل منبع خوبی از ویتامین‌های محلول در چربی (مثل E، A و D) و محلول در آب (مثل B1، B2، B6 و C) است. همچنین شامل موادی مثل بیوتین، اسید فولیک و روتین است. مواد معدنی مثل کلسیم، منیزیم، پتاسیم، آهن، روی و سلنیوم هم در گرده وجود دارند. این مواد مغذی باعث می‌شوند گرده زنبور عسل یک ماده درمانی و مغذی قوی باشد.

پیشنهاد می‌کنیم مقاله « نحوه نگهداری از گرده گل و تاریخ انقضای آن » را مطالعه کنید 🌷

نحوه مصرف گرده زنبور عسل

گرده زنبور عسل با وجود مواد مغذی فراوان، به دلیل پوسته سخت بیرونی‌اش (به نام اگزین) به‌سختی هضم می‌شود. برای افزایش جذب مواد مغذی آن، روش‌های مختلفی آزمایش شده است. روش‌های شیمیایی مثل استفاده از موادی برای شکستن پوسته در دمای بالا، برای مکمل‌های غذایی مناسب نیستند، چون ممکن است مواد مغذی را از بین ببرند. روش‌های مکانیکی مثل خرد کردن با دستگاه‌های خاص هم گرما تولید می‌کنند و به مواد حساس به گرما آسیب می‌زنند.

روش‌های فیزیکی مثل استفاده از امواج فراصوت یا دی‌اکسید کربن فوق بحرانی برای استخراج روغن‌های ضروری گرده مؤثرند، اما پرهزینه و زمان‌بر هستند. روش‌های بیوتکنولوژی مثل تخمیر با باکتری‌ها (مثل باکتری‌های اسید لاکتیک) یا هیدرولیز آنزیمی بهترین نتایج را دارند و مقرون‌به‌صرفه‌ترند. آنزیم‌هایی مثل پروتئاز، پاپائین یا سلولاز می‌توانند پوسته گرده را بشکنند و میزان پروتئین (13 تا 18 درصد)، ترکیبات فنولی (83 تا 86 درصد) و فلاونوئیدها (85 تا 96 درصد) را افزایش دهند. این روش‌ها همچنین خاصیت آنتی‌اکسیدانی گرده را تا 68 درصد بهبود می‌بخشند.

وقتی گرده وارد معده می‌شود، در محیط اسیدی آن متورم شده و پوسته‌اش باز می‌شود. آنزیم‌های گوارشی پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌های گرده را تجزیه می‌کنند و مواد مغذی مثل آمینواسیدها، ویتامین‌ها و قندها به‌راحتی جذب خون می‌شوند.

گرده زنبور عسل به‌صورت خوراکی برای کودکان و بزرگسالان مناسب است. دوز پیشنهادی برای بزرگسالان 3 تا 5 قاشق چای‌خوری (هر قاشق حدود 7.5 گرم) و برای کودکان 1 تا 2 قاشق چای‌خوری در روز است. در بیماری‌های مزمن، بهتر است گرده با دوز کم و همراه با داروهای دیگر مصرف شود.

تأثیر گرده زنبور عسل بر اختلالات سندرم متابولیک

اختلالات سندرم متابولیک گروهی از مشکلات سلامتی هستند که خطر بیماری‌های قلبی، سکته و دیابت را افزایش می‌دهند. این مشکلات شامل فشار خون بالا، قند خون زیاد، چربی اضافی در ناحیه شکم و سطوح غیرعادی کلسترول و تری‌گلیسیرید هستند. رژیم غذایی سالم بهترین راه برای پیشگیری و درمان این اختلالات است. خوردن غذاهایی با چربی‌های اشباع و ترانس کم، کربوهیدرات‌های متعادل و فیبر زیاد توصیه می‌شود. گرده زنبور عسل یک مکمل طبیعی و متعادل است که می‌تواند از این اختلالات جلوگیری کند. در ادامه، فواید آن را توضیح می‌دهیم:

بهبود قند خون

آنزیم‌های روده (آلفا-آمیلاز و آلفا-گلوکوزیداز) قندهای پیچیده را به گلوکز تبدیل می‌کنند تا وارد سلول‌های بدن شوند. کنترل این آنزیم‌ها می‌تواند سطح قند خون را تنظیم کند. داروهای مصنوعی که این آنزیم‌ها را مهار می‌کنند، عوارضی مثل مشکلات کبدی، درد شکم و نفخ دارند. به همین دلیل، استفاده از مواد طبیعی برای کنترل قند خون بهتر است. عصاره‌های آبی-الکلی گرده زنبور عسل توانستند آنزیم آلفا-آمیلاز را بهتر از داروی استاندارد (آکاربوز) مهار کنند. همچنین، عصاره آبی گرده زنبور عسل در مهار آلفا-گلوکوزیداز بسیار قوی‌تر عمل کرد. این نشان می‌دهد که گرده زنبور عسل می‌تواند به‌طور طبیعی قند خون را تنظیم کند.

بهبود مشکلات جنسی ناشی از دیابت

دیابت در مردان می‌تواند باعث مشکلاتی مثل کاهش باروری، ناتوانی جنسی و تولید اسپرم ناقص شود. این مشکلات به دلیل استرس اکسیداتیو در بدن ایجاد می‌شوند. گرده زنبور عسل به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی می‌تواند به درمان این مشکلات کمک کند. در یک مطالعه، موش‌های دیابتی روزانه 100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، گرده زنبور عسل یا گرده خرما دریافت کردند. پس از چهار هفته، قند خون، وزن بدن، وزن پانکراس، سطح انسولین، هورمون‌های تولیدمثلی (مثل تستوسترون) و کیفیت اسپرم بهبود یافت. آنتی‌اکسیدان‌های بدن مثل گلوتاتیون و سوپراکسید دیسموتاز افزایش یافتند و آسیب به بیضه‌ها و پانکراس کاهش پیدا کرد. این نشان می‌دهد که گرده زنبور عسل می‌تواند از مشکلات جنسی ناشی از دیابت محافظت کند.

پیشگیری از چاقی و مشکلات کبدی

چاقی یک مشکل جدی است و بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) یکی از عوارض آن است که با تجمع چربی در کبد ایجاد می‌شود. ترکیبات فنولی در گرده زنبور عسل به بهبود متابولیسم چربی و کاهش وزن کمک می‌کنند. در یک مطالعه، موش‌های چاق که به مدت هشت هفته عصاره گرده زنبور عسل دریافت کردند، وزنشان تا 19 درصد کاهش یافت و چربی کبد و خونشان کمتر شد. این عصاره‌ها ژن‌های مرتبط با تولید چربی را کنترل کردند. مطالعه دیگری نشان داد که عصاره گرده زنبور عسل کلسترول بد را تا 35 درصد و لیپوپروتئین‌های کم‌چگالی را تا 90 درصد کاهش داد و از آسیب کبدی جلوگیری کرد. همچنین، گرده زنبور عسل از کبد در برابر سموم شیمیایی و دارویی محافظت کرد و سطح آنزیم‌های کبدی و کلیوی را بهبود بخشید.

محافظت از قلب

آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند از آسیب به قلب در افرادی که سکته قلبی داشته‌اند، جلوگیری کنند. در یک مطالعه، موش‌هایی که عصاره گرده زنبور عسل (600 تا 1800 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) به مدت 30 روز دریافت کردند، آسیب قلبی کمتری داشتند. این عصاره‌ها سطح آنزیم‌های مضر قلب را کاهش دادند و آنتی‌اکسیدان‌های قلب را افزایش دادند. همچنین، از التهاب قلب جلوگیری کردند. در مطالعه دیگری، عصاره گرده زنبور عسل در موش‌ها سطح کلسترول بد، فشار خون و تشکیل پلاک‌های چربی در رگ‌ها (آترواسکلروز) را کاهش داد. ترکیباتی مثل کوئرستین و کاتچین در گرده زنبور عسل به بهبود جریان خون و کاهش التهاب رگ‌ها کمک کردند.

کاهش اسید اوریک

اسید اوریک بالا می‌تواند باعث نقرس شود. در یک مطالعه، عصاره گرده زنبور عسل کلزا (از چین) سطح اسید اوریک خون را کاهش داد و آنزیم‌های مرتبط با تولید آن را مهار کرد. این عصاره همچنین آنتی‌اکسیدان‌های بدن را افزایش داد. مصرف روزانه 6.25 تا 7.5 گرم گرده کلزا می‌تواند به پیشگیری از نقرس کمک کند.

کاهش اثرات سموم

سموم مثل حشره‌کش پروپوکسور می‌توانند با ایجاد استرس اکسیداتیو به بدن آسیب بزنند. در یک مطالعه، موش‌هایی که گرده زنبور عسل (100 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) به مدت 14 روز دریافت کردند، اثرات منفی این سم کاهش یافت و آنتی‌اکسیدان‌های بدنشان افزایش پیدا کرد. همچنین، گرده زنبور عسل از آسیب ناشی از فلوراید (که در آب یا غذا می‌تواند سمی باشد) جلوگیری کرد. این ماده سطح پروتئین، کلسیم و منیزیم خون را افزایش داد و آسیب به مغز و کلیه‌ها را کاهش داد.

تأثیر بر متابولیسم استخوان

گرده زنبور عسل به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کند. در آزمایش‌ها، عصاره گرده زنبور عسل (10 تا 1000 میکروگرم بر میلی‌لیتر) باعث افزایش کلسیم در استخوان‌های ران موش‌ها شد. این عصاره همچنین آنزیم‌های مرتبط با معدنی‌سازی استخوان را تقویت کرد. مصرف روزانه عصاره گرده (5 تا 10 میلی‌گرم به ازای 100 گرم وزن بدن) به مدت یک هفته، کلسیم استخوان‌ها را افزایش داد. ویتامین D موجود در گرده نیز به جذب بهتر کلسیم کمک می‌کند، که برای پیشگیری از پوکی استخوان مفید است.

تنظیم عملکرد تخمدان

گرده زنبور عسل می‌تواند عملکرد تخمدان‌ها را در زنان بهبود بخشد. در یک مطالعه، موش‌هایی که به مدت 90 روز گرده کلزا (3 تا 5 کیلوگرم در هر 1000 کیلوگرم غذا) دریافت کردند، سطح هورمون‌های پروژسترون و استروژن افزایش یافت و هورمون رشد کاهش پیدا کرد. این تغییرات به تنظیم فعالیت تخمدان‌ها کمک کرد. در آزمایش‌های آزمایشگاهی، گرده زنبور عسل روی سلول‌های تخمدان خوک تأثیر مشابهی داشت و هورمون‌ها را تنظیم کرد.

تأثیر بر شکل و عملکرد روده

گرده زنبور عسل به بهبود ساختار روده کمک می‌کند. در یک مطالعه، موش‌هایی که به مدت 90 روز رژیم غذایی با 0.2 تا 0.75 درصد گرده کلزا دریافت کردند، بافت روده‌ای قوی‌تری داشتند و پرزهای روده‌شان بلندتر شد، که جذب مواد مغذی را بهتر می‌کند. در مطالعه‌ای دیگر روی جوجه‌های گوشتی، افزودن 1.5 درصد گرده به رژیم غذایی به مدت شش هفته، پرزهای روده را بلندتر و متراکم‌تر کرد، که به هضم و جذب بهتر غذا کمک کرد.

تقویت سیستم ایمنی و کاهش آلرژی

گرده زنبور عسل سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. در یک مطالعه، جوجه‌هایی که تا 1.5 درصد گرده در رژیم غذایی‌شان دریافت کردند، سطح آنتی‌بادی IgM و وزن تیموس (غده ایمنی) افزایش یافت. گرده همچنین از بدن در برابر سموم غذایی مثل آفلاتوکسین محافظت کرد و تولید سلول‌های ایمنی را افزایش داد. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی گرده مثل فلاونوئیدها به حفظ تعادل سیستم ایمنی کمک می‌کنند.

گرده زنبور عسل می‌تواند واکنش‌های آلرژیک را کاهش دهد. در آزمایش‌ها، گرده از فعال شدن سلول‌های آلرژی‌زا جلوگیری کرد و تولید مواد التهابی را کاهش داد. اما افراد حساس به گرده گل‌ها (مثل گل‌های بابونه یا قاصدک) باید مراقب باشند، چون ممکن است گرده زنبور عسل باعث واکنش آلرژیک شود.

گرده زنبور عسل و بهبود عملکرد شناختی

گرده زنبور عسل می‌تواند به تقویت حافظه و عملکرد مغز کمک کند. در یک پژوهش، محققان بررسی کردند که عصارهٔ گردهٔ زنبور عسل چگونه بر موش‌هایی که با ماده‌ای به نام اسکوپولامین دچار اختلال حافظه شده بودند، اثر می‌گذارد. آنان از سه آزمون رفتاری استفاده کردند: آزمون ماز آبی برای سنجش حافظهٔ فضایی، آزمون اجتناب غیرفعال برای ارزیابی یادگیری، و آزمون ماز Y برای سنجش تصمیم‌گیری سریع. نتایج نشان داد مصرف عصارهٔ گرده (در دوزهای ۱۰۰ یا ۳۰۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) باعث بهبود اختلال حافظه، بهبود تصمیم‌گیری در آزمون ماز Y و افزایش مدت زمان حضور در منطقهٔ هدف در آزمون ماز آبی شد.

این عصاره‌ها بر بخش‌هایی از مغز، به‌ویژه هیپوکامپ، که مسئول حافظه‌اند، اثر گذاشتند و فعالیت ترکیباتی را که در تقویت حافظه و رشد سلول‌های عصبی نقش دارند، افزایش دادند. این تأثیرات به‌دلیل وجود ترکیبات فعالی مانند فلاونوئیدها (از جمله کوئرستین، لوتئولین و آپی‌جنین)، ویتامین‌ها و اسیدهای آمینه در گرده است. این مواد خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و از مغز محافظت می‌کنند، بااین‌حال هنوز مشخص نیست کدام ترکیب دقیقاً بیشترین نقش را دارد یا سازوکار دقیق آن چگونه است.

گرده زنبور عسل به‌عنوان یک غذای کاربردی

«غذای کاربردی» به خوراکی‌هایی گفته می‌شود که علاوه بر تأمین نیاز تغذیه‌ای، در پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای سلامت بدن نیز مؤثرند. این دسته از غذاها می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش دهند و عملکرد فیزیولوژیک بدن را بهبود بخشند. در سال‌های اخیر، تمایل مردم به مصرف غذاهایی که افزون بر تغذیه، به بهبود سلامت جسم و ذهن کمک کنند، افزایش یافته است. به همین دلیل، صنعت غذاهای کاربردی، مکمل‌های تغذیه‌ای و نوشیدنی‌های سلامت‌محور رشد چشمگیری داشته است.

گردهٔ زنبور عسل به‌عنوان یک غذای کاربردی طبیعی، توجه پژوهشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. برای نمونه، افزودن گردهٔ آسیاب‌شده (در غلظت‌های ۰٫۵ تا ۳ درصد) به ماست‌های گاوی، بزی یا گوسفندی، موجب افزایش محتوای آنتی‌اکسیدانی و ارزش تغذیه‌ای ماست و نیز بهبود طعم، عطر و بافت آن شد. همچنین، افزودن گردهٔ چندگل (در غلظت‌های ۱ تا ۵ درصد) به نان بدون گلوتن باعث افزایش حجم نان، یکنواختی بافت، جذابیت رنگ پوسته و تأخیر در بیاتی گردید. این نان‌ها از نظر طعم و ظاهر نیز با استقبال مصرف‌کنندگان روبه‌رو شدند.

نتیجه‌ گیری

امروزه آگاهی مردم از ارزش‌های تغذیه‌ای و درمانی مواد طبیعی، به‌ویژه فرآورده‌های زنبور عسل، افزایش یافته است. گردهٔ زنبور عسل به‌سبب خواص متعدد خود، جایگاهی ویژه در صنایع مکمل‌های غذایی و فرآوری مواد خوراکی یافته است. این ماده در قالب قرص، کپسول، پودر و سایر فرآورده‌ها عرضه می‌شود و می‌تواند نیازهای گوناگون تغذیه‌ای را پاسخ دهد.

گردهٔ زنبور عسل در پیشگیری یا بهبود بیماری‌هایی چون دیابت، چاقی، چربی خون بالا و اختلالات قلبی نقش دارد. مصرف روزانهٔ آن به حفظ وزن سالم، تقویت سلامت قلب و کاهش اثرات زیان‌بار سموم غذایی کمک می‌کند. همچنین، مصرف بلندمدت گرده می‌تواند باعث بهبود سلامت عمومی، بهبود گردش خون، تأخیر در پیری، تقویت سیستم ایمنی و افزایش انرژی جسمی و ذهنی شود. بااین‌حال، برای درک دقیق‌تر سازوکار تأثیر گرده بر بدن و نقش آن در پیشگیری از بیماری‌ها، انجام پژوهش‌های بیشتر ضروری است. ترویج مصرف محصولات حاوی گردهٔ زنبور عسل می‌تواند به نوآوری‌های تازه و کاربردهای گسترده‌تر این ماده در آینده منجر شود.

برای دیدن مقاله اصلی اینجا کلیک کنید

ترجمه این مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :