ملیسوپالینولوژی و گرده عسل؛ رازهای منابع گلی عسل

ملیسوپالینولوژی¹و گرده عسل؛ رازهای منابع گلی عسل

رازهای منابع گلی عسل

نویسنده: دکتر وان ام. برایانت، استاد و مدیر آزمایشگاه پالینولوژی، گروه انسان‌شناسی، دانشگاه تگزاس A&M، کالج استیشن.

بیش از پنجاه سال است که گرده‌های موجود در نمونه‌های عسل را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کنم و تازه حالا می‌توانم بگویم در این کار به مهارت رسیده‌ام. با این حال، هنوز هم زنبورداران با من تماس می‌گیرند یا ایمیل می‌زنند و می‌خواهند آخر هفته به آزمایشگاهم بیایند تا یاد بگیرند چطور گرده‌های عسل خود را تحلیل کنند.

پاسخ من ساده است: این کار فقط با کمی آموزش یادگرفتنی نیست، بلکه نیازمند دانش گسترده‌ای از گیاهان، گرده‌ها، زنبور عسل و بوم‌شناسی است. زنبورهای عسل می‌توانند از بیش از ۳۵۰ هزار گونه گیاهی مختلف در جهان برای جمع‌آوری شهد یا گرده استفاده کنند. هر گیاه هم گرده‌ای ویژه تولید می‌کند و همین باعث می‌شود شناسایی منبع گیاهی عسل از روی گرده کار دشواری باشد. تازه این تنها چالش ماجرا نیست؛ مشکلات دیگری هم در تحلیل عسل از طریق گرده وجود دارد.

دانشمندانی که با بررسی گرده به دنبال شناسایی نوع عسل هستند (ملیسوپالینولوژیست‌ها)، با موانع زیادی روبه‌رو می‌شوند. نخست، مشاهدات میدانی زنبورداران درباره گیاهانی که به‌عنوان منبع عسل معرفی می‌کنند، اغلب دقیق نیست. ما پس از بررسی هزاران نمونه عسل از کندوهای سراسر جهان دریافتیم که بیش از ۷۰ درصد این شناسایی‌ها نادرست است.

دوم، رفتار زنبورهای عسل یکسان نیست. حدود ۵۶ درصد آن‌ها در جمع‌آوری شهد و پاک‌سازی گرده‌های همراه، بسیار کار آمدند، اما ۴۴ درصد دیگر اگرچه در جمع‌آوری شهد موفقند، ولی در حذف گرده چندان مؤثر عمل نمی‌کنند. علاوه بر این، اندازه و شکل دانه‌های گرده هم نقش دارد؛ دانه‌های بزرگ‌تر ساده‌تر از شهد جدا می‌شوند.

سوم، بسیاری از زنبورداران و تولیدکنندگان پیش از فروش، عسل شانه‌ای را به‌طور کامل یا جزئی فیلتر می‌کنند. چهارم، بیشتر روش‌های فرآوری عسل به‌طور طبیعی بخشی از گرده‌ها را از بین می‌برد. و در نهایت، حتی اگر نمونه‌ها به‌درستی پردازش و گرده‌ها به‌دقت ثبت شوند، باز هم داده‌های به‌دست‌آمده همیشه تصویر دقیقی از منابع اصلی شهد ارائه نمی‌دهند. این موضوع تا حد زیادی به مهارت پژوهشگر و بهره‌گیری او از جداول ضرایب گرده بستگی دارد.

در دهه ۱۹۴۰، دو دانشمند وزارت کشاورزی ایالات متحده در کالیفرنیا، فرانک تاد و جورج ونسل، به بررسی رابطه میان گرده موجود در شهد گل‌ها و حضور آن در عسل پرداختند. آغاز پژوهش آن‌ها زمانی بود که دریافتند کلونی‌های زنبور عسل ، صرفاً با تغذیه از شربت شکر زنده می‌مانند ولی قادر به تولید مثل نیستند. وقتی گرده به رژیم غذایی زنبورها اضافه شد، ملکه تنها در عرض ۱۲ ساعت تخم‌گذاری را آغاز کرد.

این دو پژوهشگر بیش از ۲۶۰۰ نمونه شهد را جمع‌آوری و بررسی کردند و سه هدف اصلی را دنبال نمودند: نخست، شمارش تعداد دانه‌های گرده در یک سانتی‌متر مکعب شهد گیاهان مختلف؛ دوم، بررسی میزان هم‌خوانی تعداد دانه‌های گرده در شهد با گرده‌های موجود در معده زنبورهایی که از همان گل‌ها تغذیه کرده بودند؛ و سوم، ارزیابی توانایی زنبورها در پاک‌سازی شهد از گرده‌ها بود.

نتایج تحقیقاتشان نشان داد همه گیاهان به یک اندازه گرده وارد شهد و عسل نمی‌کنند و هیچ رابطه مستقیمی میان مقدار شهد جمع‌آوری ‌شده و درصد گرده موجود در عسل وجود ندارد. این پژوهش‌ها پایه‌گذار علم ملیسوپالینولوژی (گرده‌شناسی عسل) و توسعه ضرایب گرده شد؛ ابزاری که امروزه برای اصلاح متغیرها در تحلیل عسل به‌کار می‌رود.

شاید علاقمند باشید مقاله ” ملیسوپالینولوژی؛ علم مطالعه گرده در عسل ” را ملاحظه کنید 🌷

گرده به روش‌های مختلفی وارد عسل می‌شود. وقتی زنبور عسل روی گلی می‌نشیند، مقداری از گرده به شهدی که مکیده و در معده‌اش ذخیره می‌کند، می‌ریزد. همچنین، دانه‌های گرده ممکن است به موها، پاها، شاخک ها یا حتی چشمان زنبور بچسبند. در کندو، زنبور بخشی از این گرده را همراه با شهد بازگردانی کرده و در سلول‌های شانه باز ذخیره می‌کند. هنگام تمیز کردن بدنش، گرده‌ها ممکن است مستقیماً به سلول‌های شانه یا قسمت‌هایی از کندو بیفتند و توسط زنبورهای دیگر به عسل نارس منتقل شوند.

گرده‌های معلق در هوا، که از گیاهان گرده‌افشانی‌ شده توسط باد تولید می‌شوند و زنبورها معمولاً از آن‌ها شهد جمع نمی‌کنند، نیز می‌توانند از طریق جریان هوا وارد کندو شده و در سلول‌های شانه باز ته‌نشین شوند. این گرده‌ها در مقایسه با گرده‌های آورده‌شده توسط زنبورها تعداد کمی دارند اما همچنان در عسل حضور می‌یابند.

گرده ابزار کلیدی در تحلیل عسل است و نشان‌دهنده منابع گلی استفاده‌ شده توسط زنبورها برای تولید عسل است. فراوانی گرده برای برچسب‌گذاری عسل به‌عنوان منابع شهد اصلی یا فرعی استفاده می‌شود. این اطلاعات ارزش تجاری بالایی دارد، زیرا برخی مصرف‌کنندگان عسل‌های خاص مانند آکاسیا سفید، سوروود، مریم‌گلی، توپلو، گندم‌سیاه یا مرکبات را ترجیح می‌دهند که قیمت بالاتری دارند.

حتی عسل‌های معمولی باید به دلایل قانونی به ‌درستی برچسب‌گذاری شوند. شناسایی و شمارش گرده‌ها امکان شناخت کامل گونه‌های گیاهی و برچسب‌گذاری دقیق منابع گلی عسل را فراهم می‌کند. همچنین، تحلیل گرده برای تعیین منشأ جغرافیایی عسل ضروری است. ترکیب گرده‌های حشره‌افشان و معلق در هوا اغلب طیف گرده‌ای منحصربه‌فردی برای یک منطقه جغرافیایی ایجاد می‌کند.

به دلیل توافق‌ نامه‌های تجاری، تعرفه‌های وارداتی و محدودیت‌های قانونی، بسیاری از کشورهای پیشرو در تولید عسل نیازمند برچسب‌گذاری دقیق هستند. بعضی کشورها برچسب‌گذاری صادقانه را الزامی نمی‌کنند. برخی مصرف‌کنندگان نیز عسل «محلی²» را ترجیح می‌دهند و محتوای گرده می‌تواند محلی بودن عسل را تأیید یا رد کند.

سیستم پالایش زنبور عسل سریع و کارآمد است. زنبور شهد را از طریق لوله باریکی به معده عسل، کیسه‌ای با دیواره نازک و قابل‌ انبساط در شکمش، می‌مکد. شهد در معده عسل روی پروونتریکولوس جریان می‌یابد که ورود غذا به معده را فیلتر و کنترل می‌کند. انتهای جلویی پروونتریکولوس که به “فیلتر عسل” معروف است ، مانند گردن بطری، پروونتریکولوس به داخل معده عسل امتداد می‌یابد. در انتهای عقبی آن، دهانه‌ای X شکل با چهار لب ضخیم و مثلثی وجود دارد که توسط عضلات کنترل می‌شود.

شهد در معده عسل به‌صورت رفت‌ و برگشتی در پروونتریکولوس قیفی‌ شکل جریان می‌یابد و این فرآیند گرده‌ها و اسپورهای قارچی، مانند عواملی که باعث بیماری لارو می‌شوند، را حذف می‌کند. گاهی پدیده‌ای به نام «باران زرد» توجه‌ها را جلب می‌کند. هنگامی که زنبورها از شهدهای سرشار از گرده تغذیه می‌کنند، دفع سریع گرده‌های حذف‌ شده از معدهٔ عسل می‌تواند به‌صورت لکه‌های زرد رنگ روی برگ‌ها، خودروها، پیاده‌روها یا ساختمان‌ها ظاهر شود.

آزمایش‌هایی که با زنبورهای در قفس انجام شد و در آن‌ها زنبورها تنها با مخلوط گرده و آب شکر تغذیه می‌شدند، نشان داد که پروونتریکولوس در حذف گرده‌ها بسیار کارآمد است. عسل تولیدشده توسط این زنبورها دو نکته مهم را روشن کرد:

1. زنبورها مقادیر زیادی گرده را پیش از ذخیره شهد در سلول‌های شانه حذف می‌کنند.
2. دانه‌های گرده بزرگ‌تر، مانند فایرویید، ماگنولیا، درخت لاله و تالو، بسیار سریع‌تر از دانه‌های کوچک‌تر مانند شبدر، بید، شاه‌بلوط، فراموشم‌نکن، اکالیپتوس و توت حذف می‌شوند.

“رکس سایر” یکی از پیشگامان ملیسوپالینولوژی در بریتانیا و اروپا، در دههٔ ۱۹۳۰ مطالعه گردهٔ عسل را آغاز کرد و چندین کتاب منتشر نمود. در آخرین کتاب خود، جدولی از مقادیر عددی ضریب گرده (PC) برای منابع شهد عمدتاً در بریتانیا و اروپا ارائه داد. این مقادیر نشان‌ دهنده تعداد دانه‌های گردهٔ مورد انتظار در هر گرم عسل هستند.

در اوایل ملیسوپالینولوژی، در اواسط قرن بیستم، دانشمندانی مانند لووو، موریتزیو و فورهول روش‌هایی برای طبقه‌بندی عسل‌های تک‌گل پیشنهاد کردند تا به زنبورداران در بازاریابی عسل‌های ممتاز کمک کنند. آن‌ها پیشنهاد کردند عسل تک‌گل باید ۴۵٪ از یک نوع گرده داشته باشد. اکنون می‌دانیم که برای برخی عسل‌های تک‌گل، مانند فایرویید و سوروود، این مقدار گرده غیر ممکن است، زیرا این عسل‌ها گرده بسیار کمی دارند.

نکته مهم دیگر، تعیین غلظت گرده است. ملیسوپالینولوژیست‌ها می‌دانند چه مقدار گرده باید در انواع خاصی از عسل وجود داشته باشد. مقادیر غلظت در عسل‌های تک‌گل و چندگلی یا گل وحشی متفاوت است. این مقادیر می‌توانند نشان دهند (اما تأیید نمی‌کنند) که عسل با شکر تقلبی شده یا فیلتر و مخلوط شده است. برخی عسل‌های تجاری هیچ گرده‌ای ندارند، بنابراین نمی‌توان منشأ یا نوع گل آن‌ها را تأیید کرد. برای مثال، عسل‌هایی که به‌عنوان «محلی» فروخته می‌شوند اما فاقد گرده‌اند، نمی‌توانند به‌عنوان محلی تأیید شوند.

اگر قصد دارید عسل خود را برای تحلیل گرده ارسال کنید، پیشنهاد می‌کنم به‌هیچ‌وجه آن را فیلتر (تصفیه) نکنید. تحقیقات ما نشان می‌دهد که هر نوع فیلتراسیون بخشی از گرده‌ها را حذف کرده و ممکن است نتایج تحلیل را نادرست کند. اگر سؤالی درباره ضرایب گرده دارید، می‌توانید به من ایمیل بزنید: vbryant@tamu.edu

برای دیدن مقاله اصلی اینجا کلیک کنید

ترجمه این مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :