شناسایی و یافتن مناطق تجمع نرهای زنبور عسل

شناسایی و یافتن مناطق تجمع نرهای زنبور عسل

مرکز تحقیقات علوم دامی (CRSAD) یک شرکت غیرانتفاعی در کانادا است که در زمینهٔ پژوهش و توسعه در علوم دامی فعالیت دارد. این مرکز طبق یک راهبرد جمعی به‌منظور گسترش دانش و تخصص در صنایع مختلف دام‌پروری فعالیت می‌کند. این مرکز در زمینی به وسعت بیش از ۱۵۰ هکتار و در قالب همکاری و مشارکت با دیگر نهادها اداره می‌شود.

از سال ۲۰۱۰ ما در این مرکز برنامه‌ای برای اصلاح نژاد زنبور عسل راه‌اندازی کرده‌ایم. در سال‌های ابتدایی، زنبورستان‌های جفت‌گیری ایزوله‌ای داشتیم، اما میزان موفقیت جفت‌گیری در آن‌ها پایین بود که گمان می‌کنم به‌دلیل شکار نرها توسط پرندگان در مناطق جنگلی بوده است. بنابراین، زنبورستان اصلاح نژاد را به ناحیه‌ای نزدیک به مرکز تحقیقاتی منتقل کردیم که باعث شد موفقیت جفت‌گیری به‌طور قابل‌توجهی بهبود یابد (۸۵ درصد). ما تعدادی ملکه با تلقیح مصنوعی تولید می‌کنیم، اما بیشتر ملکه‌ها به‌طور طبیعی جفت‌گیری می‌کنند.

برای کنترل منشأ نرهایی که با ملکه‌های ما جفت‌گیری می‌کنند، منطقه را با نرهایی از کلنی‌های اصلاح‌شده اشباع می‌کنیم. ما کلنی‌های اصلاحی را براساس تولید عسل، رفتار بهداشتی، تولید نوزاد و مصرف غذای زمستانی انتخاب می‌کنیم؛ ۱۰۰ کلنی داریم و ۲۰ کلنی برتر را برای پیوند و پرورش نرها برمی‌گزینیم. از این کلنی‌های انتخاب‌شده، ۱۲۰ بچه برای انتخاب‌های سال بعد تکثیر  میدهیم.

برای تولید نر، یک قاب شانه مخصوص نرها را در مرکز طبقه پرورش نوزاد در هشت تا ۱۰ کلنی منتخب قرار می‌دهیم. این کار موجب می‌شود هر ۲۴ روز، بین ۲۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ نر تولید شود. از آنجا که نمی‌توانیم صددرصد مطمئن باشیم که ملکه‌های ما واقعاً با همین نرها جفت‌گیری کرده‌اند، تصمیم گرفتیم پویایی تولیدمثل در زنبورستان جفت‌گیری خود را بهتر درک کنیم. نخستین گام در این مسیر، یافتن منطقه تجمع نرها (DCA) Drone Congregation Area در نزدیکی زنبورستان اصلاح نژادمان بود.

منطقه تجمع نرها یا DCA منطقه‌ای است که در آن نرهای بالغ جنسی جمع می‌شوند و در انتظار ورود ملکه‌های باکره می‌مانند. این منطقه هر سال در همان نقطه ثابت شکل می‌گیرد و حضور ملکه برای تشکیل آن ضروری نیست. منطقع تجمع نرها در مکان‌هایی با پوشش طبیعی در برابر باد و امکان پرواز آزادانه ایجاد می‌شوند. درون منطقه تجمع نرها نباید مانعی وجود داشته باشد، اما اطراف آن بهتر است موانعی وجود داشته باشد تا هم از باد محافظت کند و هم در جهت‌یابی زنبورها کمک‌کننده باشد.

در شرایط آب‌وهوایی مطلوب، نرها در منطقه تجمع نرها محدوده‌ای به پهنای ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر را در ارتفاعی بین پنج تا ۴۰ متر گشت می‌زنند؛ این محدوده در شرایط نامساعد آب‌وهوایی کوچکتر می‌شود. هنگامی‌که ملکه وارد تجمع نرها می‌شود، گروهی از نرها در قالب شکلی شبیه دنباله شهاب به سرعت در پی او تشکیل می‌شود. مرزهای منطقه تجمع نرها کاملاً مشخص هستند و زمانی که ملکه منطقه را ترک می‌کند، نرها فوراً تعقیب را متوقف می‌کنند.

شاید مطالعه مقاله ” منطقه تجمع زنبورهای نر چیست ” را دوست داشته باشید 🌹

بیشتر نرهای موجود در یک منطقه تجمع از زنبورستان‌های اطراف می‌آیند. بیش از ۹۶ درصد نرها از زنبورستان‌هایی می‌آیند که به‌طور میانگین ۹۰۰ متر با منطقه تجمع نرها فاصله دارند. آن‌ها از مسیرهایی مهاجرت می‌کنند که اغلب از مناطق محفوظ از باد یا با پوشش طبیعی یا مصنوعی (مثل ساختمان‌ها) تشکیل شده‌اند. تنها ۰٫۵ درصد این نرها موفق به جفت‌گیری با ملکه می‌شوند. از منظر زیست‌شناسی، هرچه فاصله منطقه تجمع نرها از زنبورستان کمتر باشد، احتمال موفقیت نرها در جفت‌گیری بیشتر است، زیرا نرها منتظر ملکه می‌مانند و نمی‌توانند به‌طور نامحدود پرواز کنند؛ بنابراین، مسافت کوتاه‌تر به آن‌ها اجازه می‌دهد زمان بیشتری را در منطقه تجمع بگذرانند.

نرها دو نوع پرواز دارند: پروازهای کوتاه شناسایی به مدت یک تا شش دقیقه و پروازهای طولانی جفت‌گیری به‌طور میانگین ۳۲ دقیقه با انحراف معیار ۲۲ دقیقه. مدت زمان پرواز با میزان عسلی که در چینه‌دان خود ذخیره دارند محدود می‌شود و بین دو پرواز جفت‌گیری، به‌طور میانگین ۱۷ دقیقه درون کندو تغذیه می‌کنند. نرها الزامی ندارند که به کندوی اصلی خود بازگردند و ممکن است در کندویی نزدیک‌تر به منطقه تجمع توقف کنند. وضعیت آب‌وهوا تأثیر زیادی بر فعالیت پروازی نرها دارد. هوای مساعد شامل آسمان آفتابی یا نیمه‌ابری، دمای بین ۱۹ تا ۳۸ درجهٔ سلسیوس، و سرعت باد کمتر از ۲۲ کیلومتر در ساعت است. معمولاً اوج فعالیت پروازهای جفت‌گیری بین ساعت ۲ تا ۵ بعدازظهر است.

یافتن محل تجمع نرها می‌تواند فرآیندی دشوار و پرزحمت باشد: گوش سپردن به صدای وزوز نرها، مشاهده رفتار ملکه‌ها، استفاده از رادار یا تحلیل چشم‌انداز محیطی. در سال ۲۰۱۴، مورتنسن و الیس روشی ساده ابداع کردند که تنها توسط یک نفر قابل اجراست. این روش شامل قرار دادن تله‌های نر در نواحی بالقوه منطقه تجمع نرهاست که پیش‌تر با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای شناسایی شده‌اند. ما نیز برای یافتن منطقه تجمع خود، این روش را اقتباس و استفاده کردیم.

گام اول استفاده از نرم‌افزار Google Earth برای شناسایی مناطق بالقوه تجمع نرها در شعاع ۱ کیلومتری از کندوی پرورش‌دهنده ما بود،، (مناطق باز با محافظت در برابر باد). ما ۱۳ منطقهٔ بالقوه را شناسایی کردیم که هرکدام تا شش زیر گروه تقسیم‌بندی شدند (شکل ۷). سپس تله‌های شکار نرها را ساختیم (شکل ۱)

وسایل مورد نیاز برای ساخت تله نرها :

• پارچه توری سفید نایلونی (۱۲۵ در ۱۶۰ سانتی‌متر)
• سیم فولادی با قطر ۱/۵ میلی‌متر، برای ساخت سه حلقه به قطرهای ۲۱، ۳۵ و ۵۱ سانتی‌متر
• نخ نایلونی ماهیگیری
• ۶ عدد فیلتر سیگار
• اسپری رنگ مشکی
• چسب حرارتی
• ۴ عدد ملکه باکره
• ۳ عدد مهره فولادی با قطر تقریباً ۲ سانتی‌متر
• ۲ عدد بادکنک به طول ۸۹ سانتی‌متر
• ۴۶ متر نخ بادبادک
• کپسول گاز هلیوم
• یک قلاب سه‌جهته چرخشی
• یک قلاب دوجهته چرخشی
• نخ خیاطی
• قرقرهٔ نخ بادبادک

سه حلقهٔ فولادی و پارچهٔ نایلونی به شکل مخروطی با ارتفاع ۱۰۲ سانتی‌متر به یکدیگر دوخته شدند. حلقهٔ ۲۱ سانتی‌متری در بالا، ۳۵ سانتی‌متری در میانه و ۵۱ سانتی‌متری در پایین قرار گرفت. بالای تله با تور بسته و قسمت پایین باز گذاشته شد. فیلترهای سیگار با رنگ مشکی رنگ‌آمیزی شده و به‌صورت تصادفی با نخ ماهیگیری (به طول حدود ۱۵ تا ۲۳ سانتی‌متر) درون تله آویزان شدند. با یک قطره چسب حرارتی، فیلترها به نخ متصل شدند؛ این فیلترها به عنوان شبه‌نر (Dummy) در نظر گرفته شدند. نمی‌دانیم آیا این شبه‌نرها ضروری هستند یا نه، اما چون در تحقیقات قبلی استفاده شده و ارزان هم بودند، آن‌ها را در تله‌ها قرار دادیم.

نخ ماهیگیری از وسط حلقهٔ میانی و حلقهٔ پایینی عبور داده شد. در مرکز هر نخ، یک قطعه ۲۰ سانتی‌متری از نخ ماهیگیری به یک قلاب کوچک ختم می‌شد (شکل ۱). این قلاب کوچک برای اتصال و جداسازی آسان ملکه‌ها به تله طراحی شده بود. با استفاده از سه قطعه کوتاه نخ ماهیگیری، حلقهٔ بالایی به یک سر قلاب دوجهته چرخشی متصل شد. سر دیگر این قلاب به یک قطعه نخ بادبادک ۸۹ سانتی‌متری بسته شد و انتهای این نخ نیز به یکی از سرهای قلاب سه‌جهته چرخشی وصل شد. یک نخ ۴/۵ متری دیگر به سر دوم قلاب سه‌جهته وصل و برای بستن بادکنک‌ها استفاده شد. نخ باقی‌مانده (۴۲ متر) به سر سوم قلاب سه‌جهته بسته شد.

شکل ۱. نمایی از مدل تلهٔ شکار نر در سمت چپ (بر اساس مدل William, 1987) و سمت راست (Mortensen و Ellis، ۲۰۱۴).

برای برآورد ارتفاع تله، روی نخ بادبادک هر ۴/۵ متر با رنگ علامت‌گذاری کردیم. همچنین یک قرقرهٔ خانگی با تخته چوبی، میخ‌های ۳۰ سانتی‌متری و یک لولهٔ پلاستیکی ساختیم (راهنمای ساخت آن در گوگل قابل جستجو است). مهره‌های فولادی در پایین‌ترین حلقه بسته شدند تا از کشیده‌شدن افقی تله توسط باد جلوگیری شود؛ بسته به شرایط باد منطقهٔ خود، می‌توانید مقدار آن را تنظیم کنید.

ما از دو بادکنک مهمانی ۹۰ سانتی‌متری استفاده کردیم که بسیار ارزان‌تر از بادکنک‌های هواشناسی هستند، اما در عین حال ضعیف‌ترند. حتی علف هم می‌تواند مانند سوزن بادکنک را بترکاند! یک بادکنک توان شناوری کافی نداشت و استفاده از سه بادکنک نیز مقاومت باد زیادی ایجاد می‌کرد که باعث می‌شد تله به زمین نزدیک شده و ارتفاع لازم را نگیرد. استفاده از دو بادکنک برای ما مناسب بود. برای استفادهٔ چندباره از بادکنک‌ها، یک لولهٔ پلاستیکی آزمایش ۵۰ میلی‌لیتری را بریدیم و با یک حلقهٔ لاستیکی آن را به بادکنک متصل کردیم؛ این کار امکان باد کردن و خالی کردن بادکنک‌ها را در صورت نیاز فراهم کرد.

شکل ۲. ملکهٔ باکره بسته شده با نخ خیاطی.

ملکه‌های باکره را با یک نخ خیاطی ۱۰ سانتی‌متری بین شکم و سینه‌شان بستیم (شکل ۲). باید دقت کنید که پاها یا بال‌های ملکه را نبندید. نخ خیاطی که ملکه به آن متصل بود، به قلاب کوچک درون تله متصل شد؛ یکی در حلقه میانی و دیگری در حلقه پایینی. برای جلوگیری از مرگ ملکه بر اثر خستگی، آن‌ها را هر یک ساعت تعویض می‌کردیم. چون برای پایدار کردن تله‌ها در برابر باد نیاز به افزودن وزنه داشتیم، فکر می‌کنیم استفاده از قفس‌های پلاستیکی ملکه به‌جای نخ، ایدهٔ خوبی باشد، زیرا بستن ملکه با نخ کاری دشوار است. قصد داریم در آزمون‌های آینده از قفس استفاده کنیم.

*شکل ۵. شکار نرها با امیل هول (چپ)، پیر جیووناچو (وسط) و اود سورل (راست).*

مرحلهٔ بعدی، شکار نرها بود. در بعدازظهرهای آفتابی به مزرعه‌ای که در Google Earth به عنوان منطقهٔ بالقوهٔ تجمع نرها شناسایی شده بود، رفتیم (شکل ۵). از آنجا که اندازهٔ منطقه تجمع نرها نسبتاً کوچک است، به‌جای ثابت‌کردن تله‌ها روی زمین، تمام منطقه را گشت‌زنی کردیم. دو نفر با الگوی “S” در منطقه حرکت کردند و تله را در ارتفاع تقریباً ۹ متر نگه داشتند؛ چون در ارتفاع‌های بالاتر دیدن نرها درون تله دشوار می‌شود. زمانی که نرهایی وارد تله می‌شدند، مسئول ارزیابی در همان نقطه متوقف می‌شد و به‌مدت ۲۰ دقیقه صبر می‌کرد. پس از اتمام این زمان، تله پایین آورده می‌شد و نرها شمرده می‌شدند. اگر شمارش کمتر از ۵۰ بود، بررسی در نقطه‌ای دیگر ادامه می‌یافت. اگر تعداد بیش از ۵۰ بود، یک سنجش دوم به‌مدت ۲۰ دقیقه برای تأیید وجود منطقه تجمع نرها انجام می‌شد (شکل ۳).

شکل ۳. تلهٔ شکار نر در حال فعالیت.

اگر طی ۲۰ دقیقه حدود ۲۰ تا ۳۰ نر شکار شود، احتمال وجود مسیر مهاجرتی وجود دارد و می‌توان این مسیر را دنبال کرد تا به منطقه تجمع نرها رسید. همچنین می‌توان از نشانه‌های دیداری و شنیداری مانند جهت پرواز نرها هنگام خروج از کندو، صدای وزوز پرواز نرها در نزدیکی منطقه تجمع ، یا مشاهدهٔ دُم دنباله‌دار نرها استفاده کرد (شکل ۴).

شکل ۴. جمعی از نرها که یک ملکهٔ باکره را تعقیب می‌کنندنرها که یک ملکهٔ باکره را تعقیب می‌کنند.

ما نیمی از مناطق بالقوهٔ تجمع نرها شناسایی‌شده با Google Earth را جست‌وجو کردیم تا بالاخره یک منطقه تجمع نرها را یافتیم که تنها 55 متر با کندوی پرورش‌دهنده فاصله داشت (شکل ۶). نرها از میان نوار باریکی از درختان عبور کرده و به زمینی باز می‌رسیدند که توسط درختان و تپه‌ای کوچک به خوبی در برابر باد محافظت می‌شد. در روزهایی با باد ضعیف، منطقهٔ تجمع نرها از بالای نوار درختان اطراف نیز فراتر می‌رفت (سمت چپ شکل ۶). در جریان شکار ما، دوره‌ای با باد نسبتاً شدیدی حدود (۲۴ تا ۳۲ کیلومتر بر ساعت) داشتیم، اما همچنان نرهای زیادی در تله‌ها گیر می‌افتادند، بنابراین حتی اگر شرایط آب‌و‌هوایی ایده‌آل نباشد، می‌توان منطقه تجمع نرها را یافت.

شکل ۶. کندوی پرورش‌دهنده با رنگ آبی، مسیر مهاجرتی با رنگ سفید، و منطقه تجمع نرها با رنگ قرمز مشخص شده‌اند.

ما تنها نیمی از مناطق بالقوهٔ تجمع نرها را که با Google Earth شناسایی کرده بودیم، آزمایش کردیم و تنها یک منطقه تجمع نرها را یافتیم. بر اساس فاصله از کندو و تعداد دُم‌های نر مشاهده‌شده، اطمینان داریم که بیشتر نرهای انتخابی ما به همین منطقه تجمع نرها می‌رفتند. با این حال، قصد داریم نیمهٔ دیگر مناطق شناسایی‌شده را نیز آزمایش کرده و همچنین نرهای انتخابی را نشانه‌گذاری کرده و تلاش کنیم آن‌ها را در منطقه تجمع نرها دوباره شکار کنیم. این‌ها پروژه‌های آیندهٔ ما هستند. در نهایت، علاقه‌مندیم راهی برای ردیابی ملکه‌ها بیابیم و بررسی کنیم که آیا آن‌ها به منطقع تجمع نرهای دورتر نیز می‌روند یا نه.

از امیل هول (CRSAD) برای طراحی و ساخت تله‌های شکار نر و همچنین حمایت میدانی تشکر می‌کنم. همچنین از پیر جیووناچو (دانشگاه لاوال) بابت نظارت بر دورهٔ کارآموزی سپاسگزارم. عکس‌های این مقاله توسط اود سورل و ملیسا ژیرار تهیه شده‌اند.

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :