راز زندگی آرام تخم زنبور عسل؛ عامل رشد و بقای کلنی

راز زندگی آرام تخم زنبور عسل؛ عامل رشد و بقای کلنی

تخم های کوچک زنبور عسل

نویسنده : دکتر جیمز ای. تو – استاد باز نشسته حشره‌شناسی دانشگاه ایالتی اوهایو 

تخم، کوچک‌ترین و آرام‌ترین مرحله در چرخه زندگی زنبور عسل است که چهار مرحله دارد: تخم، لارو، شفیره و زنبور بالغ. بسیاری از زنبورداران برای دیدن تخم‌ها به دردسر می‌افتند، اما این نشانه ضعف نیست. حتی تیزبین‌ترین چشم‌ها هم ممکن است در پیدا کردن تخم سفید و ریز، که شبیه دانه برنجی کوچک است و عمودی در سلول‌های شانه سفید قرار دارد، مشکل داشته باشند.

طول تخم‌ها کمی بیشتر از یک خط تیره («-») (حدود 1.6 میلی‌متر) است و وزنشان تقریباً ناچیز (0.12 تا 0.22 میلی‌گرم) است، یعنی به اندازه همان خط تیره وزن دارند. با این حال، بودن یا نبودن تخم‌ها و تعدادشان، اطلاعات مهمی درباره اتفاقات داخل کندو به ما می‌دهد. 

چگونه تخم‌ها را در کندو ببینیم 

اولین گام این است که ذهن خود را آماده کنید و عینکتان را درست تنظیم کنید. به چیزهای کوچک دقت کنید. چه شانه تیره باشد و چه روشن، آن را با زاویه 30 تا 40 درجه مقابل خود نگه دارید. فاصله‌ای که برای دیدن راحت هستید انتخاب کنید. طوری بایستید که نور خورشید از بالای یکی از شانه‌هایتان بتابد.

• تخم بارور، اولین گام برای بوجود آمدن زنبور ماده. 

با نگه داشتن میله بالایی شانه به عنوان محور، میله پایینی را حدود 7 تا 12 سانتی‌متر بالا و پایین ببرید و همزمان کف سلول‌ها را با دقت نگاه کنید. چشمانتان را روی کف سلول‌ها بچرخانید. تخم‌ها معمولاً گروهی در سلول‌های کنار هم قرار دارند. وقتی یک تخم پیدا کردید، احتمالاً بقیه را هم در سلول‌های اطراف خواهید دید.

به نظر من، دیدن تخم‌ها در شانه‌های تیره یا روشن به یک اندازه سخت است. در شانه‌های تیره، کف صیقلی سلول‌ها ممکن است برق بزند و شبیه تخم به نظر برسد. در شانه‌های روشن هم، رنگ سفید سلول‌های جدید می‌تواند تخم‌های سفید را مخفی کند. نگران نباشید، این کار در ابتدا سخت به نظر می‌رسد، اما با تمرین چشم شما تیزتر می‌شود. 

هشدار مهم:

سال‌ها پیش، یک محقق برجسته به من گفت نور فرابنفش خورشید می‌تواند به لاروهای ظریف آسیب بزند و آن‌ها را آفتاب‌سوخته کند. اگر شانه‌ها را در آفتاب داغ تابستان بیش از حد نگه دارید، تخم‌ها هم ممکن است صدمه ببینند. او گفت وقتی از نور خورشید برای دیدن استفاده می‌کنید، سریع عمل کنید. همچنین توصیه کرد برای انتخاب لارو جهت پرورش ملکه، از نور شدید خورشید استفاده نکنید. این را فقط یک بار از او شنیدم، اما منطقی به نظر می‌رسد. 

ابزاری کاربردی 

برای پیدا کردن تخم‌ها، منطقی‌ترین مکان را جستجو کنید. مرکز لانه تخم‌گذاری، که معمولاً وسط کندوست، بهترین جا برای یافتن تخم‌هاست. اما اگر می‌خواهید بدانید ملکه چطور عمل می‌کند یا جمعیت کلنی در هفته‌های آینده چگونه خواهد بود، فقط دیدن تخم‌ها در شانه وسط کافی نیست. از مرکز به سمت دو طرف کلنی بروید. مراقب باشید به ملکه آسیب نرسانید. در کلنی شلوغ اواخر بهار، اگر شانه مرکزی را اول بردارید، ممکن است ملکه از شانه غلت بخورد و صدمه ببیند.

• تخم (سلول پایینی) در کنار لارو مرحله اول (سلول بالایی). اندازه تخم و لارو تقریباً یکسان است. 

تا کجا در دو طرف تخم یا لارو دیدید؟ اگر اوایل بهار است و در سه شانه مرکزی لارو سربسته و تخم پیدا کردید و در دو شانه بعدی فقط تخم دیدید (سه تا شش شانه لارو)، کلنی شما احتمالاً با سرعت معمولی رشد خواهد کرد. اگر بیشتر از این باشد، کلنی شما بسیار قوی خواهد شد، اما اگر کمتر باشد، شاید ملکه ضعیف است، هوا نامناسب بوده یا ذخایر عسل و گرده کم است. 

بیشتر زنبورداران، دیدن تخم‌ها را به جای پیدا کردن ملکه در بازرسی سریع قبول می‌کنند. وجود تخم‌ها یعنی حداقل سه روز پیش ملکه‌ای در کلنی بوده است. این روش قطعی نیست، اما سریع است و برای بیشتر بازرسی‌ها کافی است. 

اگر تخم یا لاروی پیدا نکردید چه؟ 

گاهی نبود تخم در کندو جای نگرانی دارد، اما گاهی هم کاملاً طبیعی است. در مناطق سردسیر، ملکه در سردترین بخش زمستان تخم‌گذاری را متوقف می‌کند. بنابراین اگر در یک روز گرم زمستانی کندو را باز کنید، نباید انتظار دیدن تخم یا لارو داشته باشید، هرچند می‌توانید مطمئن باشید که ملکه در کندو حضور دارد. تا زمانی که خود ملکه را ندیده‌اید، چاره‌ای جز فرض این موضوع ندارید. اما اگر زمستان رو به پایان باشد و با نزدیک شدن بهار هنوز اثری از تخم و لارو دیده نشود، احتمالاً ملکه دچار مشکل است. پس از نیمه زمستان، بیشتر کلنی‌ها باید دست‌کم مقداری لارو در مراحل مختلف رشد داشته باشند.

شاید از مطالعه مقاله ” پروازهای جهت یابی زنبور عسل؛ بازگشت دقیق به کندو ” خوشتان بیاید 🌷

اگر لارو و لارو سربسته دیدید، اما تخمی نبود؟ 

مرحله لاروی حدود ۵.۵ روز طول می‌کشد. بنابراین اگر لارو در کندو وجود دارد، یعنی پنج تا شش روز پیش ملکه در کلنی حاضر بوده است. در این شرایط باید بررسی کنید که آیا هنگام بازدید قبلی به‌طور ناخواسته ملکه را از بین نبرده‌اید.

اگر هوا گرم است و فصل مناسبی دارید، به بچه‌دهی یا تعویض ملکه فکر کنید. وقتی همه مراحل رشد لارو به‌جز تخم وجود داشته باشد و مطمئن باشید ملکه را نکشته‌اید، احتمال دارد کلنی بچه داده یا در حال تعویض ملکه باشد. سلول‌های بچه‌دهی اغلب در لبه پایینی قاب قرار دارند (هرچند همیشه نه) و سلول‌های تعویض ملکه معمولاً روی سطح قاب لارو ساخته می‌شوند (اما باز هم همیشه این‌طور نیست).

انتظار برای ظاهر شدن ملکه جدید، برای زنبورداران دوران سختی است. مثل پزشکی که می‌گوید: «تا بیمار به هوش نیاید، نمی‌دانیم عمل موفق بوده یا نه.» نشانه حضور ملکه جدید تخم‌ها هستند. به‌محض دیدن تخم، کار خود را تمام کنید و از کندو خارج شوید. ملکه تازه زمانی کنترل کامل کلنی را به دست می‌آورد که لاروهای باز خودش وجود داشته باشند.

اگر چند تخم در یک سلول باشد چه؟

این حالت می‌تواند نشانه وجود کارگرهای تخم‌گذار باشد، که خبر بدی است. زنبورهای کارگر نه می‌توانند جفت‌گیری کنند و نه اسپرم جذب  و ذخیره کنند. آن‌ها ساختار و رفتار ملکه را هم ندارند. به بیان ساده، کارگر بالغ هیچ‌گاه نمی‌تواند ملکه شود.

• وجود تخم‌های بیش از حد نشانه خوبی نیست؛ این کلنی از دست رفته است.

از آنجا که کارگرهای تخم‌گذار نمی‌توانند تخم‌های بارور بگذارند، همه تخم‌های آن‌ها به زنبور نر تبدیل می‌شود. تخم‌های بارور (با ۳۲ کروموزوم) می‌توانند به ملکه یا کارگر تبدیل شوند، اما تخم‌های غیربارور (با ۱۶ کروموزوم) فقط نر خواهند شد. نرها بیشتر برای جفت‌گیری با ملکه‌های جدید وجود دارند و در کارهای روزمره کندو نقشی ندارند.

در کلنی‌های بدون ملکه، معمولاً بین ۲۳ تا ۳۰ روز طول می‌کشد تا کارگرهای تخم‌گذار ظاهر شوند. نشانه اصلی آن‌ها وجود چند تخم در یک سلول است که همگی به نر تبدیل می‌شوند.

اگر کلنی بیش از ۳۰ روز بدون ملکه بماند، معمولاً بی‌قرار و پر سر و صدا می‌شود (وقتی کندو را باز می‌کنید، زنبورها زیاد فن می‌زنند)، رفتاری عصبی و حتی پرخاشگر دارند، و ضعیف و سالخورده می‌شوند. در این حالت اغلب ارزش نجات دادن ندارد، چون تخم‌های بی‌نظم در سراسر ناحیه تخم‌گذاری پراکنده‌اند. در چنین شرایطی، وجود تخم‌های زیاد نشانه خوبی نیست.

اما همیشه اینطور نیست

گاهی حتی در کلنی‌هایی با ملکه سالم و قوی هم چند تخم در یک سلول دیده می‌شود. اگر یک ملکه بسیار پُر تخم را به کلنی‌ای کوچک معرفی کنید، ممکن است ظرفیت سلول‌ها برای تخم‌گذاری کافی نباشد و ملکه چند تخم در یک سلول بگذارد. این تخم‌ها بارور هستند و خطری برای کلنی ایجاد نمی‌کنند. در این حالت، تخم‌های اضافی بی‌ضررند و با رسیدن کلنی به تعادل، وضعیت پایدار می‌شود.

تخم‌های اضافی چه می‌شوند؟

معمولاً زنبورهای پرستار آن‌ها را می‌خورند، اما همیشه فوری انجام نمی شود. گاهی چند ساعت یا حتی چند روز طول می‌کشد تا تخم‌های مرده یا جابه‌جا شده حذف شوند. هنگام انتخاب لارو برای پرورش ملکه بارها دیده شده که در یک سلول دو تخم یا حتی دو لارو وجود دارد. این پرسش پیش می‌آید که آیا گاهی لارو مسن‌تر، لارو دیگر را می‌بلعد یا همیشه پرستارها هستند که تخم اضافی را برمی‌دارند؟ ولی ما حتی نمی‌دانیم آیا لارو اصلاً دهانی برای خوردن لارو دیگر دارد یا نه.

زیست شناسی و رفتار تخم

تخم زنبور مرحله‌ای مقاوم در رشد است. با ماده‌ای چسبناک به کف سلول متصل می‌شود، سفید و درخشان است و کمی خمیدگی دارد. تخم با سر رو به بالا قرار می‌گیرد و پس از حدود سه روز به آرامی خم شده و روی کف سلول می‌خوابد. سپس غشای بیرونی آن حل می‌شود و لارو خارج می‌شود. این فرایند آرام و بی‌صدا انجام می‌گیرد. زنبورهای پرستار بلافاصله غذای لارو (ترشحات غده زیرحلقی) را در اطرافش قرار می‌دهند تا اشتهای سیری‌ناپذیر آن تأمین شود.

زنبورداران می‌گویند تخم «باز می‌شود» وقتی لارو بیرون می‌آید. هرچند این اصطلاح درست به نظر می‌رسد، اما چون پوسته تخم حل می‌شود، هرگز پوسته‌ای باقی‌مانده در سلول‌های حاوی لارو تازه مشاهده نمی‌کنید.

رشد تخم معمولاً سه روز طول می‌کشد، اما گزارش‌هایی وجود دارد که این زمان می‌تواند بین دو تا شش روز متغیر باشد. دما نقش مهمی در سرعت رشد دارد. تخم‌ها می‌توانند چند ساعت در دمای اتاق زنده بمانند، بی‌آنکه آسیب‌هایی ببینند که لارو یا شفیره در شرایط مشابه متحمل می‌شوند.

تخم‌های نر(هاپلوئید) و ماده (دیپلوئید)

تخم زنبور از سیتوپلاسم، هسته و زرده تشکیل شده است. هسته که در انتهای بزرگ‌تر تخم قرار دارد، نقشی کلیدی در رشد زنبور آینده ایفا می‌کند. ملکه‌ای که تازه جفت‌گیری کرده است، حدود هفت میلیون اسپرم را در کیسه‌ای ویژه به نام کیسه اسپرم « اسپرماتیکا » ذخیره می‌کند. این اسپرم‌ها در حالت نیمه‌فعال می‌توانند چندین سال زنده بمانند. زنبورهای کارگر ماده چنین قابلیتی ندارند و همین یکی از تفاوت‌های مهم میان آن‌ها و ملکه است.نمی‌تواند ملکه شود.

• میکروپایل، جایی که اسپرم وارد تخم می‌شود، در انتهای بالایی تخم (بزرگنمایی 600 برابر)

ملکه بارور با کمک یک دریچه عضلانی و پمپ، مقدار کمی اسپرم را از کیسه اسپرم خارج کرده و به دهانه واژن می‌فرستد. در این محل، چین واژنی، میکروپایل تخم (دهانه انتهای بزرگ‌تر تخم) را به مجرای اسپرم متصل می‌کند و به این ترتیب، یک یا چند اسپرم وارد تخم می‌شوند. تخم بارورشده مجموعه کامل کروموزوم‌ها را خواهد داشت و به زنبور ماده (کارگر یا ملکه) تبدیل می‌شود.

اگر اسپرم آزاد نشود، تخم بارور نمی‌گردد و تنها نصف تعداد کروموزوم‌ها را دارد. این تخم غیربارور به زنبور نر تبدیل خواهد شد. ملکه می‌تواند با استفاده از پاهای جلویی خود قطر سلول را بسنجد و تشخیص دهد که سلول برای نر است یا کارگر، و بر اساس آن تخم مناسب بگذارد. هرچند گاهی اشتباه می‌کند و زنبورهای پرستار این تخم‌های نادرست را می‌خورند.

ظرفیت تخم گذاری یک ملکه خوب

این پرسش پاسخ قطعی ندارد، اما تخمین‌های علمی وجود دارد. بر اساس برآوردها، یک ملکه در اوج فصل می‌تواند روزانه تا ۳۰۰۰ تخم بگذارد، یعنی حدود دو برابر وزن بدنش. در طول زندگی‌اش (نزدیک سه سال)، مجموعاً حدود ۱.۵ میلیون تخم تولید می‌کند. این مقدار به دما، دسترسی به گرده و دیگر منابع غذایی، و همچنین ویژگی‌های ژنتیکی بستگی دارد.

ملکه بودن کار دشواری است

تصویری که ما از ملکه به‌عنوان موجودی باشکوه و سلطنتی داریم چندان درست نیست. زندگی او بیشتر شبیه یک خط تولید است؛ از یک طرف غذا می‌گیرد و از طرف دیگر تخم می‌گذارد، گاهی حتی هر دقیقه یک تخم. زنبورهای پرستار با تنظیم مقدار غذای ورودی، سرعت تخم‌گذاری ملکه را کنترل می‌کنند. کمبود غذا، تخم‌گذاری را کاهش می‌دهد. زنبورهای دیگر نیز سلول‌ها را برای تخم‌گذاری آماده می‌کنند. میزان شهد و گرده ورودی نیز با تأثیرگذاری بر زنبورهای پرستار، بر فعالیت ملکه اثر مستقیم دارد.

یک ملکه خوب دقیق عمل می‌کند؛ سلول‌های آماده را شناسایی کرده و تخم مناسب (نر یا ماده) را در سلول درست می‌گذارد. اگر سلول‌های تمیز آماده نباشند یا غذای کافی در دسترس نباشد، تخم‌گذاری کاهش می‌یابد. با این حال این تصمیم در اختیار ملکه نیست. اگر او نتواند در زمان لازم تخم کافی بگذارد، زنبورهای کارگر او را تعویض می‌کنند. برای ملکه‌ها بازنشستگی وجود ندارد.

تخم ها کوچک ، اما بسیار مهم هستند

با وجود اندازه بسیار کوچک و رشد آرام، تخم‌ها نقشی کلیدی در سرنوشت کلنی دارند. شاید همیشه به آن‌ها توجه کافی نشود، اما واقعیت این است که تخم‌ها اطلاعات مهمی در اختیار زنبوردار قرار می‌دهند: اینکه ملکه حضور دارد یا نه، چقدر کارآمد است، کلنی سالم است یا خیر، و آینده نزدیک کلنی چگونه خواهد بود. تخم‌ها هرچند کوچک‌اند، اما اگر دیده شوند، داستان‌های بزرگی از زندگی کندو را روایت می‌کنند.

برای دیدن مقاله اصلی اینجا کلیک کنید

ترجمه این مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان صورت گرفته است.

دسترسی سریع به آخرین مقالات مرتبط :