تشریح آناتومی زنبور عسل
زنبورهای عسل جزیی از حشرات هستند و پنج ویژگی مشترک با اکثر حشرات دارند:
- آنها یک پوسته سخت بیرونی به نام اسکلت خارجی دارند.
- بدن آنها از سه بخش اصلی تشکیل شده است: سر، سینه و شکم.
- آنها یک جفت شاخک دارند که به سرشان متصل است.
- سه جفت پا دارند که برای راه رفتن استفاده میشود.
- دو جفت بال دارند.
میتوانید از تصاویر زیر برای بررسی آناتومی زنبور عسل استفاده کنید، هم قسمتهای بیرونی و هم بخشهای داخلی بدن آن را مشاهده کنید.

تشریح اندام بیرونی بدن زنبور عسل
- سر (Head) : محل قرارگیری چشمها، مغز، و اتصال شاخکها.
- آروارهها (Mandibles) : بخش بیرونی محکم دهان که از خرطوم محافظت میکند.
- خرطوم (Proboscis) : بخش لولهای شکل دهان برای مکیدن مایعات (در تصویر نشان داده نشده).
- چشمکها (Ocelli) : یکی از دو نوع چشم حشرات که حرکت را تشخیص میدهد.
- چشم مرکب (Compound Eye) : نوع دوم چشمها، متشکل از هزاران حسگر نور به نام «اوماتیدیا».
- شاخک (Antenna) : شاخکهای متحرک و بندبند که بوها و جریان هوا را تشخیص میدهند.
- سینه (Thorax) : بخش میانی بدن که ۶ پا و بالها به آن متصل میشوند.
- شکم (Abdomen) : بخش انتهایی بدن زنبور که نیش در آن قرار دارد.
- نیش (Stinger) : اندام تیز در انتهای شکم زنبور برای تزریق زهر.
- بالهای جلویی (Forewings) : بالهای نزدیک به سر.
- بالهای عقبی (Hind Wings) : بالهای دور از سر.
- پاهای جلویی (Forelegs) : پاهای نزدیک به سر.
- تمیز کنندههای شاخک (Antennae Cleaners) : شیارهایی با موهای سفت روی پاهای جلویی که به تمیز کردن شاخک کمک میکنند.
- پاهای میانی (Middle Legs) : پاهای بین پاهای جلویی و عقبی.
- پاهای عقبی (Hind Legs) : پاهای انتهایی یا سبد گرده ، در زنبورهای کارگر، این پاها ابزار ویژهای برای جمعآوری و حمل گرده دارند
- بند پایه (Coxa) : اولین بخش از پای حشره.
- بند ران (Trochanter) : دومین بخش از پای حشره.
- ران (Femur) : سومین بخش از پای حشره.
- ساق پا (Tibia) : چهارمین بخش از پای حشره. ساق پای عقب حاوی «سبد گرده» است که گرده در آن حمل میشود.
- پنجه پا (Metatarsus) : پنجمین بخش از پای حشره. پنجه پای عقب دارای ابزار ویژه جمعآوری گرده است.
- مچ پا (Tarsus) : آخرین بخش پا که با سطح راهرودن تماس دارد.
- چنگال مچ پا (Tarsus Claw) : چنگال موجود در آخرین بخش پا.

- چشم مرکب (Compound Eye : چشم اصلی حشرات که از هزاران واحد بینایی به نام اوماتیدیا تشکیل شده است.
- چشم ساده (Ocellus) : چشمهای کوچک و غیرمرکب روی سر که به تشخیص نور و حرکت کمک میکنند.
- شاخک (Antenna) : اندامهای حسی متحرک و بندبند برای تشخیص بو، رطوبت و جریان هوا.
- لابرم (Labrum) : بخش فوقانی دهان که مانند یک “لب بالا” عمل میکند و در هدایت غذا به دهان نقش دارد.
- آروارههای بالایی (Mandible) : فکهای قوی و سخت برای خرد کردن مواد، محافظت از خرطوم، یا کارهای دیگر.
- آروارههای پایینی (Maxilla) : فکهای دوم که در پردازش غذا و نگهداری آن نقش دارند.
- پالپ لبی (Labial Palp) : اندامهای حسی نزدیک دهان که به لمس و چشیدن غذا کمک میکنند.
- خرطوم (Proboscis) : اندام لولهای شکل برای مکیدن مایعات (مانند شهد گل).
- زبان (Glossa) : بخش نرم و پرموی خرطوم که شهد را به سمت دهان میکشد.
شاید مطالعه مقاله ” زنبورشناسی ” را دوست داشته باشید!
تشریح اندام داخلی بدن زنبور عسل

شماره | ساختار | عملکرد اصلی |
۱ | خرطوم یا زبان | قسمتهای دهانی زنبور که مانند نی برای نوشیدن مایعات استفاده میشود. |
۲ | آروارههای بالایی | غلاف بیرونی خرطوم که لب پایینی را احاطه کرده است. |
۳ | یک جفت آرواره | برای جویدن گرده و شکل دادن موم جهت ساخت شانهای عسل. این آروارهها در انجام هر کاری که زنبور نیاز به دستکاری دارد نیز کمک میکنند. |
۴ | پوشش متحرک سر | یک فلپ متحرک روی سر که دهانه کانال غذایی و خرطوم را میپوشاند. |
۵ | کانال غذایی | مانند دهان انسان، این بخش روزنهای است که زنبور از طریق آن غذا را دریافت میکند. غذای زنبورها تقریباً همیشه به شکل مایع است که شامل شهد یا عسل میشود. |
۶ | حلق یا گلو | عضلاتی که برای حرکت دادن لب پایینی (لبوم) و مکیدن شهد از گلها استفاده میشوند. |
۷ | مری | لوله توخالی که از طریق آن مایعات بلعیده شده به معده عسلی و سپس به روده میانی منتقل میشوند. |
۸ | غده هیپوفارِنژیال | غده تولیدکننده ترکیبات لازم برای ساخت ژل رویال ، این غده برخی از ترکیبات ضروری برای تولید ژل رویال را میسازد که برای تغذیه لاروها استفاده میشود. |
۹ | مغز | زنبورهای عسل دارای قابلیتهای یادگیری و پردازش حافظه فوقالعادهای هستند. مغز آنها اطلاعات مورد استفاده در ناوبری و ارتباطات را پردازش میکند و همچنین حافظه را مدیریت مینماید. مغز همچنین بسیاری از عملکردهای اساسی بدن زنبور را کنترل میکند. |
۱۰ | غده بزاقی | غدد بزاقی عملکردهای متعددی دارند. مانند غده هیپوفارنژیال، این غدد نیز برخی ترکیبات ضروری برای تولید ژل رویال را میسازند. آنها مایعی تولید میکنند که برای حل کردن شکر استفاده میشود، همچنین ترکیباتی تولید میکنند که برای تمیز کردن بدن و کمک به هویت شیمیایی کلونی کاربرد دارند. |
۱۱ | عضلات پرواز | عضلات موجود در قفسه سینه که قدرت لازم برای حرکت و پرواز بالهای زنبور را تأمین میکنند. این عضلات به شدت فعال هستند و به زنبور امکان میدهند تا بالهای خود را با سرعت حداکثر ۲۳۰ بار در ثانیه به حرکت درآورد. |
۱۲ | قلب | برخلاف در پستانداران، زنبورهای عسل و حشرات یک سیستم گردش خون باز دارند، به این معنی که خون آنها درون لولههایی مانند رگها یا سرخرگها محصور نیست. خون، یا همولنف، در حشرات آزادانه در سراسر حفره بدن جریان دارد و توسط قلب پمپ میشود. قلب ساختاری به رنگ قرمز است، و مانند یک لوله پمپاژکننده نشتدار عمل میکند تا به حرکت همولنف در سراسر بدن کمک کند. |
۱۳ | سوراخهای تنفسی (اسپیراکلها) | سیستم تنفسی حشرات از مجموعهای لولههای توخالی تشکیل شده که به کیسههای هوایی بدن متصل هستند. دهانههای این لولهها را اسپیراکل مینامند. این لولهها (نایکها یا تراکئهها) مسئول رساندن اکسیژن و تبادل گازها با تمام بافتهای بدن هستند. |
۱۴ | کیسه های هوایی | حفرههای پر از هوا که به عنوان مخزن ذخیرهی هوا در بدن حشره عمل میکنند. |
۱۵ | معده میانی | شامل سه بخش میشود: پیشمعده (پروونتریکولوس) ، معده اصلی (ونتریکولوس) و روده کوچک می شود ، این بخش اصلیترین محل هضم غذا و جذب مواد مغذی در بدن حشره است. |
۱۶ | دریچه های قلبی | منافذی در لوله قلبی که همولنف (مایع بدن) را دریافت و پمپاژ میکنند. |
۱۷ | ایلئوم (روده باریک) | لولهای کوتاه که روده میانی را به روده پسین متصل میکند. این بخش معمولاً حاوی میکروبهایی است که به هضم غذا کمک میکنند. |
۱۸ | لوله های مالپیگی | مجموعهای از لولههای کوچک که آب، مواد زائد، نمکها و سایر مواد محلول را از مایعات بدن جذب کرده و آنها را از بدن دفع میکنند. (این لولهها عملکردی مشابه کلیهها در انسان دارند و نقش مهمی در تصفیه و دفع مواد زائد در زنبور عسل ایفا میکنند.) |
۱۹ | راست روده | در زنبور عسل عملکردی مشابه روده بزرگ در انسان دارد. این بخش اصلی ترین محل جذب آب در دستگاه گوارش زنبور پس از هضم غذا و جذب مواد مغذی محسوب می شود. |
۲۰ | مقعد | محل خروج دستگاه گوارش که برای دفع مواد زائد (مدفوع) در حین پرواز استفاده میشود |
۲۱ | نیش | این عضو که ‘نیش’ نیز نامیده میشود، برای سوراخ کردن پوست و تزریق زهر به زخم استفاده میشود. در زنبورهای کارگر، نیش دارای انتهای قلابمانند است. پس از فرو رفتن در پوست، نیش در بدن قربانی باقی میماند و کیسه زهر نیز به آن متصل است. اگر نیش در بدن بماند، همچنان زهر را از کیسه به قربانی تزریق میکند. زنبور ملکه نیشی بلندتر و بدون قلاب دارد، اما زنبورهای نر (نرها) اصلاً نیش ندارند. |
۲۲ | غلاف نیش | لوله محکمی که نیش در آن حرکت میکند. |
۲۳ | مجرای نیش | نیش زنبور توخالی است و به زهر اجازه میدهد از طریق نیش عبور کند. این کانال همچنین مسیری است که تخم از طریق آن، هنگام تخمگذاری ملکه، خارج میشود |
۲۴ | کیسه زهر | این کیسه زهر تولیدشده توسط غده زهر را ذخیره میکند و با انقباض خود، زهر را از طریق نیش به بیرون پمپ میکند. |
۲۵ | غده زهر | غدهای که زهر تولید میکند. این زهر در صورت تزریق به بدن، به بافتها آسیب میرساند. |
۲۶ | غدد موم ساز | زنبورهای کارگر حدود ۱۲ روز پس از تولد شروع به ترشح موم میکنند. حدود شش روز بعد، این غده تحلیل رفته و زنبور دیگر موم تولید نمیکند. ملکه به طور مداوم تخمگذاری میکند تا اندازه کلونی حفظ شود و کارگران جدید بیشتری برای تولید موم به وجود آیند. |
۲۷ | رشته عصبی شکمی | مانند نخاع در بدن انسان، این طناب عصبی شامل دستهای از رشتههای عصبی است که سیگنالها را از مغز به سایر قسمتهای بدن زنبور منتقل میکند. (مثل نخاع ما، این رشتههای عصبی پیامها را از مغز زنبور به تمام بدنش میفرستند) |
۲۸ | پیشمعده (پروونتریکولوس) | بخش تنگشدهی معده جلویی یا معده عسلی زنبور که جریان شهد و مواد جامد را کنترل میکند. این ویژگی به زنبورها اجازه میدهد شهد را در معده عسلی ذخیره کنند بدون آنکه هضم شود |
۲۹ | معده عسل | کیسهای ذخیرهای که زنبورهای عسل برای حمل شهد از آن استفاده میکنند. دیواره معده عسلی سختشده است تا از ورود مایعات به بدن در این ناحیه جلوگیری کند. |
۳۰ | آئورت | رگ خونی واقع در پشت بدن زنبور که خون را از قلب به اندامها منتقل میکند. |
31 | مری | بخشی از دستگاه گوارش زنبور که دقیقاً زیر دهان قرار گرفته و به معده عسلی متصل میشود. |
32 | طناب عصبی شکمی | این بخش (همانند مورد ۲۷) یک دسته بزرگ از اعصاب است که از مغز زنبور منشأ گرفته و سیگنالها را به سایر قسمتهای بدن ارسال میکند |
۳۳ | زبان | در زنبورها، زائدهای زبانمانند که به نوشیدن شهد کمک میکند. مانند زبان ما، زنبورها نیز میتوانند با این عضو مزه را حس کنند. لبیوم درون ماگزیلا (قسمت 2) قرار میگیرد، تقریباً شبیه یک نی |
ترجمه شده توسط مدیر مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان
با تشکر از مطالعه شما ، امیدوارم از خواندن این مقاله لذت برده باشید ، برایتان آرزوی موفقیت داریم !
