روش‌های تأمین پروتئین مورد نیاز کلنی‌های پرورش ملکه
معمولا در ایستگاه‌های بزرگ پرورش ملکه که در سال تعداد زیادی ملکه پرورش می‌دهند لازم است که برای تامین نیازهای مربوط به کلنی‌ها تحت پوشش پرورش ملکه و برای جبران کمبودهای احتمالی شهد و گرده، تغذیه کمکی نیز انجام شود. با این ترتیب کلنی‌ها برای انجام دادن وظایف اساسی خود آمادگی لازم را کسب می‌کنند و زنبورهای کارگر پرستار برای تغذیه و مراقبت از نوزادان داخل سلول‌ها آماده می‌شوند.
افزون بر تغذیه کمکی با شربت شکر در کلنی‌های شروع‌کننده، خاتمه‌دهنده و جفتگیری که برای جبران کردن کمبود شهد منطقه و ایجاد جریان شهد آرام به داخل کندو، و نیز در مواقعی تحریک ملکه به تخمریزی انجام می‌شود، لازم است گاهی تغذیه کمکی پروتنئینی نیز در کندوها انجام شود.
برای تغذیه کمکی پروتئینی، گاهی زنبورداران گرده کلنی‌ها را در فصل‌های پر گرده جمع‌آوری می‌کنند و در فصل‌های کمبود گرده، با مواد غذایی دیگر مخلوط می‌کنند و در قالب فرمول‌های غذایی گوناگون در اختیار کلنی‌ها قرار می‌دهند که مقاطع بحرانی و کمبود گرده را سپری نمایند.
در تغذیه پروتئینی کلنی‌های زنبور عسل و کلنی‌های پرورش ملکه از دو نوع فرمول مکمل گرده و جانشین گرده استفاده می‌شود.در فرمول‌های مکمل گرده، معمولا ترکیبی از مواد پروتئینی جایگزین گرده مانند کنجاله سویا، شیر خشک کم چربی، گلوتن گندم و مخمر نانوایی، همرا با گرده تهیه می‌شود و در اختیار کلنی‌های زنبور عسل قرار می‌گیرد. ولی در فرمول‌های جانشین گرده، ترکیبی از جانشین‌های گرده بدون گرده طبیعی تهیه می‌شود و در اختیار کلنی‌های زنبور عسل قرار می‌گیرد.
اساس فرمول‌های جانشین گرده که از گذشته مورد استفاده زنبورداران دنیا بوده فرمول غذایی هیدک است که مخلوطی از چهار قسمت آرد سویا، یک قسمت مخمر، یک قسمت شیر خشک کم چربی، دو قسمت عسل، و آب کافی است.در مناطق گوناگون بر اساس مواد پروتئینی موجود، از فرمول‌های متفاوت جانشین و مکمل گرده برای تغذیه کلنی‌های زنبور عسل استفاده می‌کنند. پودر کنجاله سویا از بهترین جانشین‌های پروتئینی در فرمول‌های غذایی کلنی‌های زنبور عسل است که در مناطق مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ایران نیز پس از بررسی‌های که هنوز هم در بعضی از مناطق ادامه دارد، فرمول‌های جانشین و مکمل گرده متفاوت از جمله فرمول پیشنهادی جواهری و همکاران (۱۳۷۶) مورد استفاده زنبورداران است. فرمول ارائه شده ایشان مخلوطی از پودر کنجاله سویا و جانشین‌های پروتئین دیگر است که در مناطق گوناگون کشور با استقبال زنبورداران روبرو شده است.
بر اساس نتایج حاصل از تحقیق مذکور در طول سال، ۱۴۰۰ گرم جانشین یا مکمل گرده، در اختیار هر کلنی قرار می‌گیرد. در شرایط آب و هوایی کرج در سه نوبت و به ترتیب ۵۵۰ گرم در پایان (آبان ماه)، ۳۵۰ گرم در اوایل اسفند و ۵۰۰ گرم در اواخر اسفندماه در اختیار کلنی‌های قرار می‌گیرد که در افزایش جمعیت و بالا بردن راندمان کلنی‌های بسیار موثر است. در مناطق دیگر کشور متناسب با شرایط آب و هوایی زمان‌های مذکور برای تغذیه پروتئینی کلنی‌های تنظیم می‌گردد.
فرمول‌های غذایی ذکر شده می‌توانند در زمان پرورش ملکه نیز با توجه به شدت نیاز کلنی‌های برای تامین پروتئین مورد نیاز، استفاده شوند.
فرمول جانشین گرده با پودر کنجاله سویا و فرمول مکمل گرده با پودر کنجاله سویا در جدول آمده است:
