مدیریت کلنی های زنبور عسل در طول فصل‌ها
زندگی جمعی زنبورهای عسل پیوند نزدیکی با فصل‌ها دارد، زیرا دسترسی به گیاهان گلدار، دما و میزان بارندگی در طول سال تغییرات چشمگیری دارد. شیوه‌های نوین زنبورداری به‌گونه‌ای تنظیم می‌شوند که با چرخهٔ فصلی زندگی کلنی سازگار باشند، و هدف آن‌ها افزایش تولید عسل، محدود کردن رفتارهای فصلی مانند بچه‌دادن، یا کنترل انگل‌هایی است که آن‌ها نیز الگوهای فصلی را دنبال می‌کنند.
چرخهٔ زندگی کلنی زنبور عسل
شکل ۲. الگوهای شش‌ضلعی نشان‌دهندهٔ حجره‌های شان هستند. حجره‌های خاکستری خالی‌اند، حجره‌های قهوه‌ای نشان‌دهندهٔ غذای ذخیره‌شده (عسل و یا گرده)، و اشکال سفید بیضی درون حجره‌ها نشان‌دهندهٔ تخم‌ها هستند. پرورش نوزادان در زمستان آغاز می‌شود (۱) و در بهار به اوج می‌رسد (۲). افزایش سریع جمعیت زنبورهای کارگر در بهار منجر به بچه‌دادن می‌شود (۳). پس از بچه‌دادن، هر دو کلنی جمعیت کارگر خود را بازسازی کرده و در تابستان برای افزایش ذخایر غذایی جست‌وجو می‌کنند (۴). پرورش نوزادان در پایان تابستان کاهش یافته (۵) و در پاییز متوقف می‌شود (۶)، و نسل زمستانی زنبورها تولید می‌شود. در زمستان، زنبورهای کارگر درون کندو خوشه‌ای گرمازا تشکیل می‌دهند (دایرهٔ قرمز)، که با کاهش دمای محیط شکل می‌گیرد (7).
اواخر زمستان
در اواخر زمستان و اوایل بهار (اواسط بهمن در شمال‌شرقی ایالات متحده)، ملکهٔ زنبور عسل تخم‌گذاری را از سر می‌گیرد و کلنی پرورش نوزاد را آغاز می‌کند. زنبورهای پرستار از منابع ذخیره‌شدهٔ عسل و گرده برای تغذیهٔ خود و نوزادان در حال رشد استفاده می‌کنند. اگرچه سازوکار دقیق آغاز پرورش نوزاد هنوز مشخص نیست، به‌احتمال زیاد این فرایند تحت تأثیر طولانی‌تر شدن روزها، افزایش دما، و دسترسی به گل‌های زودشکوفه قرار دارد.
شاید دوست داشته باشید مقاله ای در مورد “آماده کردن کندو ها برای زمستان گذرانی” را مطالعه کنید 🌷
اوایل بهار
با افزایش دمای هوا و شکوفایی گل‌های بهاری، زنبورها جست‌وجوی شهد و گرده را آغاز می‌کنند. معمولاً زنبورها زمانی جست‌وجو می‌کنند که دمای هوا بیش از ۱۶ درجهٔ سانتی‌گراد باشد و بارندگی وجود نداشته باشد. اوایل بهار می‌تواند دوره‌ای خطرناک برای کلنی زنبور عسل باشد. نیازهای تغذیه‌ای نوزادان از نظر انرژی زیاد است، و شرایط آب‌وهوایی ناپایدار است. گاهی هفته‌ها هوای گرم و گل‌های فراوان با برف یا سرمای ناگهانی جایگزین می‌شود که جریان شهد را کند یا متوقف می‌کند. به‌محض آغاز پرورش نوزاد، کلنی می‌تواند منابع ذخیره‌شدهٔ خود را به‌سرعت مصرف کرده و در خطر گرسنگی قرار گیرد.
زنبورداران، به‌ویژه در مناطق سردسیر، باید در این زمان به‌طور منظم کلنی‌های خود را بررسی کنند تا مطمئن شوند منابع کافی برای تغذیهٔ نوزادان و گرم نگه‌داشتن کلنی وجود دارد. بیماری‌های نوزادان مانند گچ‌نوزادی، کیسه‌نوزادی، و تعفن اروپایی در بهار، به‌ویژه زمانی که منابع گل نامنظم هستند، بیشتر ظاهر می‌شوند.
بسیاری از بیماری‌های نوزادان با تغذیهٔ کمکی و بهبود دسترسی به منابع گل در هوای گرم قابل درمان هستند. زمانی که کلنی منابع محدودی دارد، می‌توان با شربت شکر و جایگزین گرده از آن‌ها حمایت کرد تا جریان شهد پایدار شود. گاهی زنبوردار باید کلنی‌ای را که برای مقابله با بیماری بیش از حد ضعیف است حذف کند، که این اقدام ممکن است بهتر از صرف منابع برای تغذیهٔ بی‌ثمر باشد.
با کاهش تعداد روزهای یخبندان، شکوفایی گل‌ها بیشتر می‌شود، و زنبورهای عسل جست‌وجوی بیشتری انجام می‌دهند. درختان گلدار فراوان در بهار مقادیر زیادی شهد و گرده فراهم می‌کنند که موجب افزایش سریع پرورش نوزادان و جمعیت کلنی می‌شود. این افزایش سریع منجر به رفتار بچه‌دادن در اواخر بهار می‌شود.
تأسیس کلنی‌های جدید اغلب در بهار انجام می‌شود. بسیاری از زنبورداران بسته‌هایی خریداری می‌کنند که جعبه‌هایی مشبک حاوی حدود ۱۰٬۰۰۰ زنبور کارگر و یک ملکه هستند. بسته باز شده، زنبورها در یک کندوی خالی ریخته می‌شوند و تا زمان استقرار، تغذیهٔ فراوانی دریافت می‌کنند، تا بتوانند از جریان شهد اردیبهشت و خرداد بهره‌برداری کنند. زنبورداران باید در تغذیهٔ بسته‌ها بسیار دقیق باشند، زیرا کلنی فاقد عسل، گرده، و شان برای رشد و توسعه است. مزیت بسته‌ها این است که به‌دلیل نداشتن نوزاد و شان، احتمال آلودگی به بیماری و انگل در آن‌ها کمتر است. یکی از معایب بسته‌ها این است که اغلب به‌صورت انبوه تولید می‌شوند، که می‌تواند باعث کاهش کیفیت ملکه‌ها و در نتیجه کاهش قدرت کلنی شود.
جایگزینی برای بسته‌ها، خرید نَوک یا «کلنی هسته‌ای» است. نوک شامل چهار یا پنج قاب استاندارد شان همراه با زنبور، نوزاد، گرده، عسل، و یک ملکه است. آن‌ها نیاز به تغذیهٔ شدیدی ندارند، زیرا ذخایر گرده و عسل دارند و نیازی به تولید زیاد موم برای ساخت شان نیست. با این حال، چون شان قدیمی‌تر است، ممکن است حاوی آفت‌کش، انگل یا بیماری باشد. زنبورداران می‌توانند نوک را از جنوب کشور در اوایل بهار یا به‌صورت محلی در ادامهٔ فصل تهیه کنند.
راه دیگر برای به‌دست آوردن کلنی جدید، گرفتن بچه‌زنبورهای محلی است. بچه‌زنبورها بسیار آرام‌اند، و اگر در دسترس باشند، زنبوردار می‌تواند آن‌ها را در جعبه‌ای مقوایی جمع کرده، به زنبورستان بیاورد و در یک کندو مستقر کند. اگر بچه‌زنبورها در کندویی با شان و منابع گرده/عسل مستقر نشوند، بهتر است شربت کمکی برای آن‌ها فراهم شود. اگرچه بچه‌زنبورها رایگان هستند، ولی معمولاً فقط در اواخر بهار در دسترس‌اند.
در این زمان از سال، کلنی‌ها معمولاً از نظر جمعیت کارگر در حال انفجار هستند و پرورش نوزادان به اوج خود رسیده است. گل‌دهی درختان به پایان رسیده و بسیاری از گیاهان چمنی، باغچه‌ای و جنگلی شکوفا شده‌اند. اگر شرایط آب‌وهوایی مناسب باشد، شهد و گردهٔ فراوانی برای جمع‌آوری وجود دارد. کلنی‌های قوی می‌توانند مقادیر زیادی عسل ذخیره کنند. ملکه تخم‌گذاری را با سرعتی بالا ادامه می‌دهد و کلنی رشد می‌کند.
با افزایش تراکم جمعیت، کلنی‌ها تمایل به بچه‌دادن پیدا می‌کنند. بچه‌دادن زمانی اتفاق می‌افتد که یک کلنی نیمی از جمعیت خود و ملکهٔ مادر را برای تأسیس کلنی جدید ترک می‌کند، در حالی که نیمی دیگر به‌همراه ملکه‌ای تازه‌پرورش‌یافته در مکان فعلی باقی می‌مانند. اگرچه بچه‌دادن روش طبیعی تقسیم کلنی است، اما برای زنبوردار ممکن است به معنای کاهش قابل توجهی در بهره‌وری عسل باشد. در واقع، یک کلنی ممکن است بیشتر عسل خود را مصرف کرده یا در جست‌وجوهای پس از بچه‌دادن نتواند آن را به اندازهٔ کافی تولید کند. بچه‌دادن همچنین به این معناست که باید مجدداً جمعیت کارگر کلنی برای بهره‌برداری از جریان شهد بازسازی شود. اگر هدف شما تولید عسل بیشتر است، کنترل بچه‌دادن اهمیت دارد.
مهم‌ترین گام برای پیشگیری از بچه‌دادن، فراهم کردن فضای کافی برای رشد جمعیت کلنی است. این فضا می‌تواند شامل جعبه‌های بیشتر برای تخم‌گذاری ملکه و جعبه‌های عسل (سوپرد) برای ذخیرهٔ عسل باشد. انجام تقسیم کلنی (Split) نیز روشی مفید برای کاهش جمعیت، کاهش تمایل به بچه‌دادن، و افزایش تعداد کلنی‌هاست.
در این زمان از سال، بسیاری از زنبورداران پرورش ملکه را آغاز می‌کنند. پرورش ملکه در شرایطی انجام می‌شود که کلنی‌ها قوی‌اند، نوزاد کافی برای انتخاب لاروهای مناسب وجود دارد، و منابع شهد و گردهٔ طبیعی فراوان است. پرورش ملکه به ابزار، تجربه و دقت نیاز دارد، اما مهارتی کلیدی برای زنبوردارانی است که می‌خواهند کیفیت ملکه‌های خود را کنترل کنند.
تابستان
در بسیاری از مناطق، تابستان فصل برداشت عسل است. زمانی که گل‌ها شکوفا هستند و جریان شهد ادامه دارد، کلنی‌های قوی می‌توانند مقادیر زیادی عسل در جعبه‌های بالایی ذخیره کنند. زنبورداران معمولاً از فِرِیم‌های دارای شانهٔ عسل پر و درپوش‌دار استفاده می‌کنند. زمانی که عسل درپوش‌گذاری شده است (یعنی با لایه‌ای موم پوشیده شده و رطوبت آن به زیر ۱۸ درصد کاهش یافته)، می‌توان آن را برداشت کرد. عسل نارس ممکن است تخمیر شود و برای ذخیره مناسب نباشد.
پس از برداشت عسل، زنبورداران معمولاً باقیماندهٔ شانه‌ها را برای پاک‌سازی به زنبورها بازمی‌گردانند. شانه‌های خشک‌شده را می‌توان برای استفاده در سال بعد نگه داشت. مراقب باشید که در هنگام بازگرداندن شان‌های تازه‌برداشت‌شده، کلنی‌ها دچار غارت (Robbing) نشوند، زیرا در اواخر تابستان یا دوره‌های خشکسالی، غارت در میان کلنی‌ها شایع می‌شود.
در تابستان، جمعیت زنبورها ممکن است کاهش یابد و منابع گل محدود شوند. همچنین، انگل‌ها (مانند کنهٔ واروآ) و بیماری‌ها می‌توانند گسترش یابند. مهم است که در این زمان سلامت کلنی را بررسی کرده و اقداماتی برای کنترل انگل واروآ انجام دهید. بررسی تعداد کنه‌ها از طریق آزمون شکرپاشی یا الکل‌شویی، به زنبوردار اجازه می‌دهد تصمیم آگاهانه‌ای دربارهٔ نیاز به درمان بگیرد.
در صورت تمایل می توانید مقاله “تشخیص میزان آلودگی کلنی به کنه واروآ با استفاده از الکل” را مطالعه کنید 🌷
پاییز
در پاییز، کلنی آماده‌سازی برای زمستان را آغاز می‌کند. پرورش نوزادان کاهش می‌یابد و جمعیت زمستانی زنبورها تولید می‌شود. این زنبورهای کارگر عمر طولانی‌تری نسبت به زنبورهای تابستانی دارند و تا چند ماه زنده می‌مانند تا از کلنی در طول زمستان محافظت کنند.
کلنی باید در این زمان منابع کافی از عسل و گرده ذخیره کرده باشد. به‌طور کلی، برای گذر از زمستان، حدود ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم عسل نیاز است. اگر منابع کافی نباشد، زنبوردار می‌تواند با شربت شکر ۲ به ۱ کلنی را تغذیه کند. اگر هوا سرد باشد، می‌توان از خمیر شکر (candy board) استفاده کرد.
در این زمان، بررسی وضعیت ملکه نیز مهم است. اگر ملکه تخم‌گذاری نمی‌کند یا کلنی بسیار ضعیف است، ممکن است لازم باشد آن را با کلنی قوی‌تری ادغام کرد. همچنین، باید مطمئن شد که کندو ضد باد و ضد رطوبت است. ورود هوای سرد و رطوبت به کندو می‌تواند موجب مرگ کلنی شود.
زمستان
در زمستان، زنبورها خوشه‌ای گرمازا تشکیل می‌دهند تا دمای داخل کندو را حفظ کنند. آن‌ها از ذخایر عسل برای تولید گرما استفاده می‌کنند و به‌تدریج درون کندو حرکت می‌کنند تا به منابع غذا دسترسی داشته باشند. اگر منابع کافی نباشد، زنبورها ممکن است از گرسنگی بمیرند، حتی اگر هوا بیش از حد سرد نباشد.
زنبورداران باید به‌صورت دوره‌ای کندو را بلند کرده یا با استفاده از ابزار سنجش وزن بررسی کنند تا مطمئن شوند عسل کافی باقی مانده است. در مناطق سردسیر، گذاشتن خمیر شکر یا عسل جامد در بالای قاب‌ها می‌تواند مفید باشد. همچنین، جلوگیری از ورود رطوبت با تهویهٔ مناسب و جلوگیری از نفوذ باد اهمیت دارد.
نویسندگان : Christina Grozinger, Ph.D & Kate Anton
