پرورش زنبور عسل یا زنبورداری چیست
پرورش زنبور عسل و یا همان زنبورداری، شغلی است بسیار جالب و پر منفعت.برای اینکه در این شغل با موجوداتی سر و کار داریم که زندگی تشکیلاتی آنها نمونه بارزی است از نظم و ترتیب و همکاری متقابل. هر بار که سر کندو را باز کنید خواهید دید که این نظم و ترتیب در تمام کارهایشان به بهترین وجه رعایت شده و هر زنبور مشغول انجام وظیفه مخصوص به خود می‌باشد. با دقت در طرز کار و فعالیت آنها چیزها می‌توان از زندگی و احتیاجاتشان فهمیده و از آنها در مواقع لازم به نفع خودشان بهره‌برداری نمود.
و این به دلیل پر منفعت است که هرگاه از طرز کار و زندگی شان آگاه باشید می‌توانید به طرزی صحیح و به موقع آنها را تقویت نموده و از هر کندو محصول عسل فراوانی بردارید به طوری که در همان سال اول نه تنها بهای پرداخته شده برای خریدشان را مستهلک نمایید، بلکه مقداری هم سود برایتان باقی خواهد ماند.
به سه طریق می‌توان به کار یا شغل زنبورداری پرداخت
زنبورداری به عنوان شغلی تفریحی
سال اول با ۳ الی ۶ کندو شروع نمایید تا ضمن مشغولیت و رفع خستگی کار روزانه و یا سرگرمی با زندگی و کار زنبورداری آشنا گردید به نوعی سال اول را کارآموزی کنید و با مطالعه کتب و سایت‌های زنبورداری و مشورت و آموزش از کسانی که سابقه زیادی در این شغل دارند خود را برای توانایی در این کار محک زده و در ضمن نیاز خانواده خود را به عسل طبیعی برآورده نماید.
زنبورداری به عنوان شغل دوم
یک درآمد جانبی برای زنبوردار که شغل دیگری دارد به وجود می‌آورد. در این حال تعداد کندوها هرگز نباید از ۲۰ عدد بیشتر باشد چون احتیاج به کار و فعالیت بیشتری داشته و ممکن است به شغل اول که معمولاً منبع اصلی درآمد خانواده است صدمه بزند. صحیح‌تر آن است که کسانی این کار را به عنوان شغل دوم شروع کنند که قبلاً مدتی به صورت تفریحی با زنبور عسل کار کرده باشند ولی افراد ناوارد هم می‌توانند زنبورداری را از این مرحله (شغل دوم) شروع نمایند منتهی باید دقت بیشتری در کارها داشته و از شکست‌های موقت نهراسند.
زنبورداری به عنوان شغل اصلی
در این حال سال ها تجربه و ممارست لازمه کار است. چنین زنبورداری باید همیشه تعداد زیادی جمعیت در اختیار داشته و با آنها کار کند. آنچه برایش اهمیت فوق‌العاده دارد علاوه بر تعداد جمعیت و قوی بودن تک تک آنها شناخت محیط از لحاظ گل‌های عسل خیز در ماه های مختلف سال است.
زنبورداری که این کار را به عنوان شغل اصلی انتخاب نموده باید دانسته باشد که در اطراف زنبورستانش به شعاع ۱۰۰ کیلومتر یا بیشتر در هر منطقه چه نوع گلی در چه ماه از سال گل می‌دهد تا به موقع زنبور هایش را به همان نقطه مهاجرت داده و از شهد شکوفه‌های آن منطقه به حداکثر بهره برداری نماید، یعنی باید یک تقویم ۵ ساله تهیه کرده و در اختیار داشته باشد،
شما باید همه بیماریها و آفات زنبور عسل را به مثل یه دکتر شناخته و راه‌های درمان آن را آموخته باشید و همچنین باید دارو‌خانه‌ای برای پیشگیری و همچنین معالجه بیماریها آماده داشته باشید. شما باید به موقع ملکه‌ها را عوض نمایید تا مانع پیر یا ضعیف شدن جمعیت گردید.
شما باید احتیاجات کندو از قبیل گرده، دیواره مومی، پوکه و یا طبق را به موقع برآورده نمایید. باید به موقع ملکه‌ها را عوض نماید تا مانع پیر شدن جمعیت‌ها گشته و سطح محصولش نزول نکند، باید سعی نماید تا جمعیت های موجود در زنبورستانش از لحاظ محصول عسل هر چه زودتر یک دست شوند و باید چون زندگیش با درآمدی تأمین می‌گردد که از راه زنبورداری به دست می‌آورد و شکست خوردن برایش معادل است با گرسنگی و بی روزی ماندن خود و خانواده‌اش، تلاشی دوچندان داشته باشد.
در آخر اگر شما خواسته باشید از ابتدا زنبورداری را شغل اول خود قرار دهید حتماً باید آموزش‌های لازم را دیده باشید و با دو سال تجربه زنبورداری (سال اول در حدود ۵ کندو و سال دوم در حدود ۲۰ کندو) به این کار وارد شوید.
در سال سوم می‌توانید با ۱۰۰ کندو ادامه دهید از ۱۰۰ کندو به بالا خود را زنبوردار حرفه‌ای نامیده و نیاز به استخدام کارگر داشته و علاوه بر فروش عسل از فروش دیگر محصولات کندو درآمد کسب نموده و با درآمدی در حد یه خانواده متوسط ایرانی زندگی نمایید . در این سال‌ها تجربه و ممارست لازمه کار است.
شناخت حرفه زنبورداری
زنبورداری حرفه‌ای است که اقتضائات خاص خود را دارد که به آنها اشاره می‌گردد.زنبورعسل زندگی و رشدش وابستگی کامل به وجود گل و همچنین شهد دارد. پس زنبوردار باید به محض کم شدن جریان شهد منطقه اقدام به کوچ به مناطق شهد خیز نمایند. پس شغلی است که با جابجائی دائمی همراه است.
همچنین کارکردن زنبور احتیاج به وجود شرائط آب و هوائی مناسب دارد که در صورت وجود گل و شهد ولی مناسب نبودن شرایط جوی زنبورعسل قادر به فعالیت نمی‌باشد. برخلاف گوسفند که در باد و باران نیز می‌تواند به فعالیت خود در مراتع ادامه دهد زنبور قادر به این کار نیست.
کوچ زنبورها در فصول کار آنها ، در شب صورت می گیرد تا همه زنبورها به کندو برگشته باشند.
با توجه به وجود گل ها در مراتع و مناطق کوهستانی و در خارج از شهرها اقتضای زنبورداری داشتن آمادگی برای زندگی در چادر و کوهستان است که محدودیت‌های خاص خودش را از نظر مسائل رفاهی دارد.
یکی از مشکلات دیگر در زنبورداری استخدام کارگرهای وارد می‌باشد. به طوری که کارگرها اکثراً ناوارد هستند و در صورتی که با این تخصص آشنائی پیدا کنند برای خود اقدام به زنبورداری کرده و از کار برای زنبورداران خودداری می‌کنند.
با این همه زنبورداری شاید تنها شغلی است که با مدیریت صحیح می‌توان در سال اول سرمایه را دو برابر کرد و در صورت نا آگاهی آن را بر باد داد.
توانایی و امکانات برای زنبورداری
از مهمترین شرایط این شغل شخص خود شما که باید دانست توانایی جسمی و مالی در ابتدا این کار را دارا می‌باشید یا نه.زنبورداری باید یا شغل اول باشد یا شغل دوم در صورتی که شغل اول سبک و با وقت فراغت زیاد باشد برای نمونه معلمان و بعضی از کارمندان.
زنبورداری به ۳ فصل بهار ، تابستان و زمستان تقسیم می‌شود.
- فصل اول
- فصل بهار از اول اسفند ما شروع می‌شود و وظیفه زنبوردار این است که ابتدا از با یه بازدید سطحی از سلامت کندوها و وجود ملکه اطمینان کسب نموده و هفته‌ای ۳ مرتبه به کندوها شربت ۱ به ۱ داده تا به اوایل فروردین می‌رسید در این زمان جمعیت زیاد شده و وظیفه ما این است که به طور متوسط هر ۸ روز یک مرتبه از هر کندو بازدید نموده تا از اردو زدن کندو جلوگیری نماییم و قاب های سیاه و کهنه را از کندو خارج و برگ موم تازه به کندو می‌دهیم. اگر کندو با جمعیت بیش از ۱۰ قاب مشاهده کردیم به کندو طبق می‌دهیم. این فصل پر کار‌ترین فصل زنبورداری می‌باشد و تا اول خرداد به طول می‌انجامد.
- فصل دوم
- فصل تابستان می‌باشد که فصل برداشت عسل و کوچ و مراقبت از کندوها و فصل اوج سم‌پاشی‌ها می‌باشد. این فصل تا اواخر شهریور به طول می‌انجامد.
- فصل سوم
- که از اول مهر آغاز می‌شود و وظیفه ما دادن شربت ۱ به ۱ ( یک کیلو شکر با یک کیلو آب) به کندوها تا برای زمستان‌گذرانی کندو مشکل پیدا نکند. به طور معمول یه زنبوردار به هر کندو در سال ۱۲ کیلو شکر که معادل ۲۴ کیلو شربت یک به یک می‌باشد می‌دهد.
از این ۱۲ کیلو شهر ۷ کیلو در بهار و ۵ کیلو در زمستان می‌باشد. محافظت در برابر زنبور قرمز و سار‌ها و دیگر موجودات مزاحم بوده و در یکی دیگر از وظایف ما گذاشتن یه پارچه کتانی روی قاب‌ها برای گرم نگه داشتن کندو می‌باشد. تهیه خمیر شیرین برای جبران کمبود گرده گل هم در این فصل انجام می‌شود. همه این کارها تا اواسط آبان پایان یافته و زنبوردار در کندو را محکم می‌بندد و تا آغاز اسفند‌ماه به هیچ عنوان نباید درب کندو را باز نماید.
حال کسی که قصد زنبورداری دارد باید بدان که به ازای هر کندو در طول سال چه مقدار از وقت خود را باید صرف این کار نماید که اگر غفلت نماید به منزله از دست دادن کلنی می‌باشد.
نکته دیگر هزینه خرید و نگهداری وسایل زنبورداری می‌باشد که حداقل از ۲۰۰ هزار تومان برای وسایل زنبورداری (استراکتور، دودی، کلاه، کاردک و ...) لازم می‌باشد و برای هر کندو در سال … هزار تومان مصالح (شکر، موم، خمیر شیرین و ...) لازم می‌باشد.
در هنگام بازدید کلنی چند اصل مهم را باید رعایت کرد.
- در هنگامی که هوا خیلی گرم یا سرد است از بازدید کندو باید خودداری نمود.
- در هنگام بازدید بدن و لباس و دهان زنبوردار نباید بو بدهد.
- از زدن عطر و ادکلن باید خودداری نمود زیرا باعث عصبانیت زنبور می‌شود.
- حتماً چند دقیقه قبل از شروع بازدید با دودی کمی دود به کندو داد. دود باعث تحریک زنبور به خوردن عسل شده و سبب آرامش آن می‌شود.
- در هنگام جریان شهد زنبور بسیار آرام بوده و به راحتی می‌توان کندو را بازدید کرد.
- در موقع بازدید در عین سریع کارکردن باید از حرکات ناگهانی و زدن ضربه به کندوها خودداری نمود.
- کلاً بازدید باید تنها در موارد لازم انجام شود. با هر بار بازدید نظم داخلی کندو به هم خورده و مقداری عسل توسط زنبورهای کارگر برای برگرداندن کندو به حالت اولیه مصرف می‌گردد.
چگونه زنبورداری را شروع کنیم
برای شر وع کار قبل از هر چیز باید بدانید محلی که زندگی می‌نمایید یا قرار است کندوها را آنجا مستقر نمایید.برای زنبور ها مناسب می باشد تا هم احتیاجات خود کلنی را برآورده نماید و هم محصول اضافی داشته تا شما از آن استفاده نمایید. محیط از لحاظ شهد و گرده فراوان مناسب شغل زنبورداری باشد.
شرایط آب و هوا
محیط فاقد گل و گیاه و یا محیطی که گل و گیاه در آن کم بوده و یا فقط مدت کوتاهی از سال گل وجود دارد برای زنبورداری مناسب نمی‌باشد. مهمترین و اساسی‌ترین بخش زنبورداری محیط مناسب (در اکثر اوقات سال گل فراوان وجود داشته باشد) برای زنبورداری می‌باشد.
گیاهانی چون درختان میوه شکوفه‌دار بهاره (سیب، گلابی، مرکبات، زردالو، آلوچه و گیلاس) پنبه، آفتابگردان، یونجه، شبدر، اسپرس، بیدمشک، گو‌‌ن، آویشن، خردل، زعفران، نخود، لوبیا، نعنا، اقاقیا، کاج، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر گیاهان زراعی، باغی، جنگلی، گیاهان دارویی خود‌روی کو‌ها و تپه‌ها و مرتعی منابع شهد و گرده برای زنبور عسل محسوب می‌شوند. در این شرایط شما بهترین راندمان تولید را از زنبورستان خود خواهید داشت. اگر شما بهترین زنبوردار باشید ولی محیط فاقد گل و گیاه باشد، شما موفق نخواهید بود.
به طور معمولی باد شدید یا باران و مه‌آلود بودن هوا و یا گرما و سرما ی شدید در همه نقاط وجود دارد اما این شرایط فقط مدت کوتاه و در حد ۳ الی ۱۰ روز از سال به وجود می‌آید. اما گرما یا سرمای بیش از حد تحمل، بارندگی پیوسته و زیاد، هوای ابری در بیشتر اوقات سال یا فصل مورد نظر، بادهای شدید، هوای شرجی یا هوای غالباً مه آلود، افزایش یا کاهش ناگهانی درجه حرارت هوا و آلودگی غیر تحمل هوا ممکن است. در اقلب اوقات سال‌چنین منطقه‌ای را برای استقرار زنبورستان نا مطلوب می‌کند و زنبورداری را با ضرر و تلفات زیاد همراه می‌نماید.
اهمیت وجود منبع آب سالم در اطراف زنبورستان
زنبور نیز مانند سایر جانداران به آب به عنوان حیاتی‌ترین نیاز خود احتیاج دارد. هر چه آب سالم و پاکیزه در دسترس‌تر (حداکثر ۵۰ متر) باشد. بازه کندو ها بالا تر می‌رود و زنبورستان از سلامت بهتری برخوردار خواهد بود.
بهداشت منطقه زنبورستان و اهمیت آن
زنبور عسل نیز مانند سایر حیوانات به برخی از بیماریها حساس است و متأسفانه بیشتر بیماریها باعث انهدام بخش مهم یا تمامی کلنی‌های زنبوردار می‌شود و یا ضمن خسارت به زنبوردار معالجه می‌شوند. بنابراین اقتصادی‌ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلای زنبورها به بیماری توجه زنبوردار به بهداشت منطقه است. نزدیکی به گاوداری‌ها یا مرغداری‌ها و یا کارخانه‌جات مواد شیمیایی و یا کود کمپوست و یا محل تخلیه زباله و یا مزارعی که با آب فاظلاب آبیاری می‌شوند برای زنبورستان مساعد نمی‌باشد. زیرا بوی بد زنبوران را فراری می‌دهد.
آلودگی‌های صوتی و بوهای نامطلوب
مکان استقرار زنبورستان از نقاط پر سر و صدا مثل جاده‌های پر رفت وآمد، کارخانه‌های پر سر و صدا و غیره به اندازه کافی دور باشند تا سرو صدا موجب هراس زنبورها و فراری شدن آنها نشود.
اهمیت دور بودن کافی زنبورستان از نقاط مسکونی
زنبورها با توجه به شعاع پرواز خود ممکن است تا ۵ کیلومتر از محل زنبورستان دور شوند. اما نزیک بودن زنبورستان در فاصله ۲۰۰ متری به خانه‌های مسکونی به وجود آمد مشکلاتی از قبیل ورود به خانه‌ها به خاطر وجود مواد شیرین و بروز مشکل برای صاحب خانه و یا ناتوانی از خروج از خانه برای زنبور باشد و یا دم غروب با روشن شدن چراغ‌های روشنایی برای زنبور عسل که جهت یابیش با نور خورشید می‌باشد دچار مشکل نماید و شما می‌بینید که زنبورها برای رفتن به کندو در اطراف چراغ برق جمع شده اند.
اهمیت رعایت فاصله زنبورستان‌ها از هم
در شرایطی که بیماری‌های مسری در زنبورستان‌های همسایه شما وجود دارد حداقل فاصله لازم به رعایت زنبورستان‌ها از یکدیگر در هر منطقه ۶ کیلومتر است. اگر منطقه پوشش گیاهی چندان خوبی نداشته باشد چند مشکل اساسی پیش خواهد آمد.
تولید عسل کمتر در دو زنبورستان مجاور هم به علت کمبود منابع شهد و گرده. به علت گرده‌افشانی بیش از حد مورد نیاز بیشتر گل‌ها به میوه یا بذر تبدیل شده و تمام میوه‌ها قادر به دریافت مواد غذایی کافی نمی‌شوند و از کیفیت محصول کاسته شده. امکان رفتن اشتباهی زنبورهای یک زنبورستان به زنبورستان‌های دیگر و شیوع بیماری و غارت وجود دارد.
میزان نزدیکی زنبورستان به جاده
جاده برای زنبورستان یه حسن می‌باشد که دسترسی به وسایل نقلیه برای حمل‌و‌نقل، بارگیری و تخلیه کندوها را آسان می‌نماید. اما اگر جاده نزدیک زنبورستان پر رفت و آمد باشد. (جاده‌های بین شهری، اتوبان‌ها) زنبور عسل از سرو صدا و هم به علت اوج پرواز کم با وسایل نقلیه برخورد کرده و تلف می‌شوند.
بهترین مناطق استقرار یک زنبورستان
بی تردید بهترین مکان استقرار یک زنبورستان در یک باغ یا مزرعه بزرگی است که محصول آن باید توسط زنبور عسل گرده‌افشانی شود. در این صورت علاوه بر تولید عسل برای زنبوردار محصولات کشاورز یا باغ‌دار هم به قدر کافی گرده‌افشانی می‌شود.
استقرار زنبورستان در کنار دریا یا رودخانه
چنانچه زنبورستان در ساحل دریا یا رودخانه مستقر شود زنبورها برای نوشیدن و جمع‌آوری آب بطرف آنها رفته و معمولاً جریان آب رودخانه یا امواج دریا بیشتر زنبورها را غرق می‌کند و به این ترتیب خسارت سنگینی به جمعیت کلنی‌ها وارد می‌شود.
سطح زنبورستان و استقرار کندوها روی پایه یا سکو
طح زمین زنبورستان باید دست کم ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از زمین‌های اطراف باشد.
فاصله کندوها از هم در یک زنبورستان
در یک زنبورستان رعایت فاصله ۲/۵ متر بین دو کندو و فاصله ۴ متری بین هر ردیف ضروری است.
مکان زنبورستان در رابطه با سمپاشی باغ ها و مزارع
زنبورستان شما نباید در نقاطی که سپاشی زیاد وجود داردبه خصوص جالیز‌ها و مزارع گلزا که بیشترین سم پاشی‌ها را دارند قرار گیرد. در حقیقت شما عطای این مزارع را به لقاء شان ببخشید.
جهت استقرار کندوها در زنبورستان
چنانکه منطقه ای که زنبورستان در آن مستقر است بادخیز نباشد می‌توان کندوها را به گونه ای در زنبورستان مستقر کرد که سوراخ پرواز آنها به سمت مشرق یا جنوب باشد در این صورت با طلوع خورشید نور به سمت جلوی کندوها می‌تابد و زنبورها زودتر فعالیت روزانه را آغاز می کنند.در مناطق بادخیز سوراخ پرواز باید در جهت مخالف وزش باد باشد تا بخصوص در زمستان باد سرد به داخل کندوها وزیده نشود و در سایر مواقع نیز موجب ناراحتی زنبورها نشود.
عدم وجود دشمنان زنبور عسل
شما نباید زنبورستان خود را در مناطقی که دشمان زنبور عسل از جمله سار، خرس، زنبور قرمز، موریانه و مورچه که قبلاً دیده بودید و یا مهارشان وجود ندارد قرار دهید.
مسافت مکان جدید زنبورستان تا مکان قبلی
شعاع پرواز مفید زنبور عسل به ۲ کیلومتر و شعاع پرواز دور آن به ۶ کیلومتر و گاهی به ۱۲ الی ۱۳/۵ کیلومتر می رسد. برای جلوگیری از مراجعت زنبورها به مکان زنبورستان قبلی مکان زنبورستان جدید تا قبلی باید بیش از ۶ کیلومتر فاصله داشته باشد
رابطه کندو و مساحت زنبورستان
دیوارها نباید از ۲ متر مرتفع تر و فواصل بین کندوها به میزان حداقل ۲/۵ متر از هم باید رعایت شود.
نحوه استقرار کندوها در زنبورستان
محل استقرار کندوها در زنبورستان باید به گونه‌ای طراحی شود که زنبورهای پرواز کننده از کندوهای مختلف مانعی در جلوی زنبورهای دیگر نباشد به همین جهت در استقرار کندوها طرح‌هایی چون زیگ زاگ،مربع، گروهی، موازی و غیره ممکن است عملی گردد.
