20 مورد از پرسش‌های متداول درباره زنبورداری
زنبورداری یکی از قدیمی‌ترین فعالیت‌هایی است که بشر به آن پرداخته و قدمتی در حدود ۱۰٬۰۰۰ سال دارد. در معابد مصر باستان، تصاویری دیده می‌شود که نشان می‌دهد زنبورها در آن دوران نیز نگهداری می‌شده‌اند. امروزه، زنبورداری به یک صنعت بسیار سودآور تبدیل شده که در سراسر جهان، به‌جز مناطق بسیار سرد مانند جنوبگان، رواج دارد. اگر به زنبورداری علاقه‌مند هستید یا فقط می‌خواهید همه چیز را درباره نگهداری زنبورها بدانید، پاسخ به پرسش‌های متداول درباره زنبورداری می تواند به شما کمک کند.
پرسش ۱ – برای شروع زنبورداری به چه چیزهایی نیاز دارم؟
در نگاه اول، زنبورداری ممکن است دور از دسترس به نظر برسد. اما واقعیت این است که با داشتن تجهیزات و دانش لازم، این کار کاملاً قابل انجام است. در گام نخست، باید به دنبال یک انجمن محلی زنبورداری بگردید؛ چراکه این کار بهترین روش برای دریافت نکات و راهنمایی‌های عملی از زنبورداران باتجربه است. همچنین، شرکت در یک دوره آموزشی مقدماتی، چه به‌صورت آنلاین و چه حضوری با راهنمایی زنبورداران محلی،بسیار مفید خواهد بود. این دوره‌ها به شما کمک می‌کنند تا شرایط زنبورداری در منطقه خود را بهتر درک کنید.
پس از کسب دانش لازم درباره پرورش زنبورها، نوبت به انتخاب مکان مناسب برای نگهداری کندوها می‌رسد. گزینه‌هایی که می‌توان در نظر گرفت شامل پشت‌بام، حیاط خلوت، باغ، زمین کشاورزی یا یک زنبورستان محلی است. پس از تعیین محل، می‌توانید تجهیزات زنبورداری را تهیه کنید؛ تجهیزاتی مانند کندو، لباس محافظ زنبورداری، چکمه و دستکش. دیگر ابزارهای موردنیاز شامل دودی، اهرم کندو، تغذیه‌کننده زنبور و البته خود زنبورها هستند.
علاوه بر تجهیزات، باید این نکته را نیز در نظر بگیرید که آیا زمان کافی برای بازرسی منظم کندوها دارید یا خیر. به‌طور میانگین، برای بررسی یک کندو حدود ۳۰ دقیقه در هفته زمان نیاز است. بنابراین اگر بیش از یک کندو داشته باشید، به زمان بیشتری برای بازرسی و رسیدگی نیاز خواهید داشت. پس از بررسی این موارد و تهیه ابزارهای لازم، می‌توانید زنبورهای خود را تهیه کرده و کار خود را آغاز کنید.
پرسش ۲ – زنبورهای عسل چه فرآورده‌هایی تولید می‌کنند؟
زنبورهای عسل بیشتر به خاطر تولید عسل شناخته می‌شوند، اما فرآورده‌های دیگری نیز تولید می‌کنند. برخی از این محصولات و کاربردهای آنها عبارت‌اند از:
- موم زنبور عسل ؛ که از غدد شکمی زنبورهای کارگر جوان تولید می‌شود. این موم برای ساخت شمع، نرم‌کننده، بالم لب، واکس، کرم و محصولات دیگر به کار می‌رود.
- گرده گل ؛ که توسط زنبورهای کارگر از گل ها و با استفاده از سبد گرده جمع‌آوری می‌شود. انسان‌ها آن را به‌عنوان مکمل تغذیه‌ای مصرف می‌کنند.
- نان زنبور؛ که ترکیبی از شهد، گرده و آنزیم‌های گوارشی زنبور است. این ماده در کندو ذخیره می‌شود و انسان‌ها نیز آن را به‌عنوان مکمل سلامت مصرف می‌کنند.
- بره موم ؛ که از صمغ درختان، شیره‌ها و رزین‌ها ساخته می‌شود. زنبورها از آن برای ضدعفونی کردن کندو و بستن شکاف‌ها استفاده می‌کنند. بره موم همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی و به‌عنوان مکمل غذایی در بین انسان‌ها کاربرد دارد.
- ژل رویال ؛ که ماده‌ای مغذی است و توسط زنبورهای کارگر بالغ ترشح می‌شود و برای تغذیه لاروها به‌کار می‌رود. ملکه آینده تنها با ژل رویال تغذیه می‌شود.
- زهر زنبور ؛ مایع شفاف و تحریک‌کننده‌ای است که از نیش زنبور کارگر ترشح می‌شود. زهر زنبور در پزشکی جایگزین و برای درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود.
- هوای کندو ؛ به‌طور فزاینده‌ای در زنبور درمانی (apitherapy) به کار می‌رود. این هوا همان هوای درون کندو است که انسان‌ها روش‌هایی برای استخراج و استفاده درمانی از آن یافته‌اند.
شاید علاقمند باشید بدانید ” خصوصیات یک زنبوردار موفق ” چیست 🌹
پرسش ۳ – آیا زنبورهای عسل برای انسان‌ها و حیوانات خانگی خطرناک هستند؟
بله، زنبورهای عسل می‌توانند خطرناک باشند و نیش آنها ممکن است موجب درد و تورم شود. برخی افراد به زهر زنبور حساسیت دارند و در صورت نیش خوردن نیاز به مراقبت پزشکی خواهند داشت. با این حال، زنبورهای عسل حشراتی عمدتاً آرام هستند و فقط در مواجهه با تهدید واکنش تهاجمی نشان می‌دهند.
زنبورهای عسل تنها زمانی پرخاشگر می‌شوند که قصد دفاع از کلنی را در برابر تهدیدهای احتمالی داشته باشند. زنبورهای کارگر دارای نیش، نقش سرباز را ایفا کرده و با مزاحمانی مانند انسان، خرس، زنبور سرخ، مورچه، موش، پرندگان و دیگر شکارچیان بزرگ مبارزه می‌کنند.
یک زنبور عسل به‌تنهایی (مگر در مورد افراد دارای آلرژی) تهدیدی جدی برای انسان یا حیوان خانگی محسوب نمی‌شود. اکثر انسان‌هایی که نیش می‌خورند، فقط درد ملایمی احساس می‌کنند و ناحیه موردنظر چند ساعتی متورم باقی می‌ماند. با این حال، افراد دارای آلرژی در معرض خطر هستند و در صورت عدم دریافت کمک فوری ممکن است دچار عوارض شدید یا حتی مرگ شوند.
در مورد حیوانات خانگی، نیش زنبور ممکن است سمی باشد اما معمولاً کشنده نیست. در مورد حیواناتی مانند سگ یا گربه، نیش زنبور باعث ورم خفیف، خارش و قرمزی در محل گزش خواهد شد.
پرسش ۴ – چند نوع زنبور در جهان وجود دارد؟
در سراسر جهان حدود ۲۰٬۰۰۰ گونه شناخته‌شده از زنبورها وجود دارد. زنبورها تقریباً در همه نقاط کره زمین به‌جز قاره جنوبگان یافت می‌شوند. شناخته شده‌ترین سرده (جنس) زنبورها، سرده‌ی Apis یا زنبور عسل است. زنبور عسل در این گروه قرار دارد و حدود ۴۴ زیرگونه‌ی شناخته‌شده از آن وجود دارد که همگی ویژگی‌هایی مشابه دارند: تولید عسل، ساختن شانه‌های مومی و زندگی اجتماعی در کلنی‌هایی که یک ملکه دارند.
گونه‌های Apis عبارت‌اند از:
- Apis mellifera scutellata معروف به زنبور عسل آفریقایی یا «زنبور قاتل آفریقایی». منشأ آن جنوب آفریقاست و به دلیل رفتار تهاجمی‌اش شناخته شده است. این زنبورها هنگام احساس تهدید، کلنی‌های دیگر را تسخیر می‌کنند و نسبت به سایر گونه‌ها، سه تا چهار برابر زنبورهای مدافع بیشتری را به مقابله می‌فرستند.
- Apis mellifera mellifera گونه‌ای از زنبور عسل آلمانی با جثه‌ای کوچک، تیره و فشرده. رنگ بدن آنها قهوه‌ای تیره تا مشکی پررنگ است. آنها به خوبی با مناطق سردسیر سازگار شده‌اند.
- Apis mellifera carnica بومی اروپای شرقی است و نسبت به سایر گونه‌های اروپایی جثه کوچکتری دارد. رفتاری آرام و دوستانه دارد و به ندرت حمله‌ور می‌شود؛ به همین دلیل برای زنبورداران خانگی بسیار محبوب است. زمستان‌گذرانی خوبی دارند و کلنی‌ها را سریع توسعه می‌دهند.
- Apis mellifera ligustica گونه‌ای از زنبور عسل بومی ایتالیا که محبوب‌ترین زنبور عسل در جهان است. به خوبی با اقلیم گرم‌سیر سازگار شده است. رفتاری آرام دارد و در تولید عسل، پرورش نوزاد و ساخت موم بسیار پرکار و مؤثر است. با این حال، در فصل کمبود منابع، تمایل زیادی به دزدی از کلنی‌های دیگر دارد.
- Apis mellifera iberiensis گونه‌ای از زنبور عسل ایبریایی با جثه‌ای کوچک و بدنی تیره‌رنگ. رفتاری بسیار تدافعی دارد و حتی پس از خروج مزاحمان، تا مدت‌ها منطقه را گشت می‌زند.
- Apis mellifera caucasica گونه‌ای بومی منطقه قفقاز واقع در مرز میان اروپا و آسیا. بدن پرمو و خاکستری‌رنگ دارد. کم‌تهاجمی‌ترین گونه در میان زنبورهاست و سرعت پایینی در توسعه کلنی دارد. همچنین در مناطق سرد شمال اروپا عملکرد خوبی ندارد.
پرسش ۵ – آیا می‌توان در شهر زنبورداری کرد؟
بله، زنبورداری شهری در سال‌های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده است. بسیاری از ساکنان شهرها به دلایل مختلفی اقدام به نگهداری زنبور عسل می‌کنند. نخست آنکه می‌خواهند عسل طبیعی و موم تولید کنند. دوم اینکه اگر باغچه‌ای دارند، به گرده‌افشان نیاز دارند. در اغلب شهرها زنبورداری ممنوع نیست، اما باید حداقل‌هایی رعایت شود. بنابراین ملزم به پیروی از قوانین مشخصی هستید.
انجمن‌های محلی زنبورداری می‌توانند راهنمای خوبی برای شروع کار باشند. آنها از مقررات زنبورداری در محل زندگی‌تان آگاه هستند و می‌توانند درباره مکان‌ها و قیمت مناسب برای خرید تجهیزات زنبورداری راهنمایی کنند. همچنین می‌توانید با مراجعه به وبسایت شهرداری، از قوانین و مقررات مربوط به زنبورداری آگاه شوید. حتی می‌توانید با اداره کشاورزی ایالت خود تماس بگیرید.
اگر ایالت شما اجازه دهد، می‌توانید در شهر زنبور نگه دارید. هر شهر مقررات خاص خود را دارد و لازم است پیش از شروع زنبورداری این قوانین را به‌طور کامل بررسی کنید.
پرسش ۶ – اولین انسان‌هایی که زنبورداری را آغاز کردند چه کسانی بودند؟
شواهدی متعلق به ۱۵٬۰۰۰ سال پیش نشان می‌دهد که انسان‌های باستانی در اسپانیا، عسل را از زنبورهای وحشی جمع‌آوری می‌کردند. اما مصریان نخستین کسانی بودند که زنبور عسل را اهلی کردند. اسنادی مربوط به ۱۰٬۰۰۰ سال پیش نشان می‌دهد که زنبورداران مصری کندوهای خود را در امتداد رود نیل جابجا می‌کردند تا زنبورها همیشه به گرده و شهد دسترسی داشته باشند، حتی در فصل‌هایی که در برخی مناطق گل کم بود. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد عسل برای مصریان باارزش بوده و آن را در آیین‌های تدفین به کار می‌بردند.
مصریان اولین انسان‌هایی بودند که با استفاده از کنده‌های درخت و تنه‌های توخالی، کندو ساختند. آنها مدیریت بسیار پیشرفته‌ای بر زنبورداری داشتند و با دنبال‌کردن شکوفه‌های گل و آب‌وهوای گرم، محل استقرار کندوها را تغییر می‌دادند. همچنین کوزه‌ها و ظروفی برای نگهداری و ذخیره عسل می‌ساختند.
شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌ها حدود ۹٬۰۰۰ سال است که زنبور عسل را اهلی کرده‌اند. دانشمندان ردهایی از موم زنبور را بر روی سفالینه‌های باستانی در شمال آفریقا، اروپا و خاور نزدیک یافته‌اند. بر اساس هنرها و اشیای به‌جامانده، باور بر این است که مردم باستان از عسل به‌عنوان غذا و دارو استفاده می‌کردند.
پرسش ۷ – آیا فقط زنبورهای عسل گرده‌افشانی می‌کنند؟
خیر، گرده‌افشان‌های فراوان دیگری نیز وجود دارند که حتی از زنبور عسل نیز مؤثرتر هستند. از جمله این گرده‌افشان‌ها می‌توان به بیدها، سوسک‌ها، زنبورهای بامبل، زنبورهای نجار، پروانه‌ها، مرغ‌های مگس‌خوار، خفاش‌ها، زنبورهای معمولی و دیگر حشرات اشاره کرد.
گرده‌افشان‌ها به انتقال گرده از بخش نر گل به بخش ماده همان نوع گل کمک می‌کنند. این انتقال برای لقاح و تولید بذر ضروری است که تداوم نسل گیاهان را تضمین می‌کند.
تقریباً ۷۵ تا ۹۵ درصد گیاهان گلدار برای بقا به گرده‌افشان‌ها نیاز دارند؛ این رقم حدود ۱۸۰٬۰۰۰ گونه گیاهی و حدود ۱٬۲۰۰ نوع محصول کشاورزی را در بر می‌گیرد. بنابراین وجود گرده‌افشان‌ها تضمین‌کننده امنیت غذایی و سلامت اکوسیستم است.
حمایت از زنبورهای عسل و سایر گرده‌افشان‌ها باعث بهبود سلامت زیست‌بوم و افزایش محصول می‌شود. برای این کار می‌توان فضای مناسبی برای آنها فراهم کرد؛ مثلاً با کاشت گیاهان بومی در باغچه و حیاط. همچنین با خرید محصولات زنبورداران و کشاورزان یا کمک به مؤسسات تحقیقاتی و اطلاع‌رسانی درباره فواید گرده‌افشان‌ها می‌توان از آنها حمایت کرد.
پرسش ۸ – آیا همه زنبورها نیش می‌زنند؟
خیر، همه زنبورها نیش نمی‌زنند و حتی زنبورهایی که نیش دارند نیز صرفاً در صورتی از آن استفاده می‌کنند که احساس خطر کنند؛ چه به‌صورت عمدی و چه تصادفی. برخی گونه‌های زنبور موسوم به «زنبورهای بی‌نیش» اصلاً نیش مؤثری برای دفاع ندارند. این زنبورها به تیره‌ی Melipona تعلق دارند و نیشی بسیار کوچک دارند که به‌عنوان ابزار دفاعی کارایی ندارد.
نرهای زنبورهای نیش‌دار مانند زنبور عسل و زنبور بامبل اصلاً نیش ندارند، بنابراین نمی‌توانند نیش بزنند؛ حتی اگر در مقابله با تهدید نقش تدافعی داشته باشند. زنبورهای نر نجار نیز نمی‌توانند نیش بزنند، اما در دفاع از قلمرو خود فعال‌اند. در عوض، همه زنبورهای ماده نیش دارند و در صورت تحریک شدن از آن استفاده می‌کنند.
پس بهتر است از لانه زنبورها فاصله بگیرید. همچنین در اطراف زنبورها آرامش خود را حفظ کنید و اگر با دسته‌ای از زنبورها مواجه شدید، با انجمن محلی زنبورداران تماس بگیرید تا آنها را به‌صورت ایمن جمع‌آوری کنند.
سؤال ۹ – آیا می‌توان زنبورهای عسل را باهوش‌ترین حشرات دانست؟
بله، با یک جست‌وجوی ساده در این‌باره، زنبور عسل در مقایسه با سایر حشرات از نظر میزان هوش در رتبه نخست قرار می‌گیرد. دلایل متعددی برای اثبات این ادعا مطرح شده است. نخست آنکه زنبور عسل یکی از پیشرفته‌ترین جوامع برتر را دارد. این بدان معناست که زنبورهای عسل دارای یک جامعه بزرگ و بسیار هماهنگ هستند؛ چیزی که در بسیاری از حشرات دیگر دیده نمی‌شود. حشراتی که دارای جوامع اجتماعی بزرگ هستند، از هوش بالاتری برخوردارند و شانس بقای آنها بیشتر است. هماهنگ‌سازی یک جامعه بزرگ نیازمند ارتباطات کارآمد است و زنبورهای عسل در این زمینه استاد هستند.
عامل دیگر، بهره‌وری در کار است که زنبور عسل را در رده بالای هوشمندی قرار می‌دهد. زنبورهای کارگر، مؤثرترین و بهترین روش‌ها را برای انجام وظایف خود می‌شناسند. آنها کوتاه‌ترین مسیرها به سوی گل‌هایی که شهد و گرده دارند را علامت‌گذاری کرده و به‌خاطر می‌سپارند. تقسیم وظایف در کندو نیز تحسین‌برانگیز است. این دسته از زنبورها دقیقاً وظیفه خود در کلنی را می‌دانند و از سنین پایین شروع به کار می‌کنند.
علاوه بر این، زنبورهای جوان از زنبورهای بالغ باتجربه یاد می‌گیرند. یک زنبور کارگر از طریق تقلید و ارتباط، از سنین پایین آموزش می‌بیند. این توانایی تقلید فقط زمانی ممکن است که سطح هوش بالا باشد. این موضوع خود گواهی بر آن است که زنبور عسل از سایر حشرات باهوش‌تر است.
در نهایت، نحوه انتقال اطلاعات توسط زنبورهای عسل درون و بیرون از کلنی، بی‌نظیر است. فرمون ملکه زنبورها به‌عنوان سیگنالی عمل می‌کند که زنبورهای کارگر با دریافت آن، اطلاعات را رمزگشایی کرده و نسبت به آن اقدام می‌کنند. برای مثال، وقتی ملکه پیر یا بیمار شده و نیاز به جایگزینی دارد. همچنین، زنبورهای جست‌وجوگر با استفاده از آنچه «رقص چرخشی» نام دارد، اطلاعات مربوط به محل منابع غذایی و آب را به دیگران منتقل می‌کنند.
سؤال ۱۰ – میزان برداشت عسل از کلنی‌های زنبور عسل چه مقدار است؟
میزان برداشت سالانه عسل بسته به مرحله‌ای از کار زنبورداری که در آن قرار دارید، متفاوت است. زنبورداران نباید در سال نخست راه‌اندازی کندو انتظار برداشت زیادی داشته باشند. علت این موضوع آن است که در سال اول، تمرکز اصلی کندو بر ساختن شان‌های مومی است. تولید موم انرژی‌بر است؛ به‌طور میانگین برای تولید نیم کیلو موم، زنبورها به ۵ کیلو شهد نیاز دارند. با این حال، استثنائاتی هم وجود دارد که در آنها برخی کلنی‌های جدید موفق شده‌اند در سال اول بین ۳۲ تا ۹۰ کیلوگرم عسل تولید کنند.
در فصل‌های اوج یا به‌اصطلاح «جریان شهد»، زنبورداران می‌توانند هر دو هفته یک‌بار از یک کندو عسل برداشت کنند. در این فصل، گل‌های مطلوب فراوان هستند، بارندگی بیش از میانگین است، کندو جمعیت بالایی دارد، فضای کافی برای ذخیره‌سازی عسل وجود دارد و هوا آفتابی، گرم و طول روز زیاد است؛ که به زنبورها اجازه می‌دهد از طلوع تا غروب آفتاب به چرا بروند.
سال دوم زنبورداری، بهترین سال برای زنبورداران است و می‌توانند انتظار برداشت خوبی از کلنی داشته باشند. به‌طور متوسط، یک کندو سالانه حدود ۳۲ کیلوگرم عسل تولید می‌کند. البته این مقدار بسته به شرایط آن سال، سلامت کلنی و مهارت زنبوردار می‌تواند بیشتر یا کمتر باشد. برخی زنبورداران در یک سال خوب، تا ۹۰ کیلوگرم نیز برداشت داشته‌اند. با فرض قیمت ۱۰ دلار برای هر پوند (۰.۴۵ کیلوگرم) عسل در بازار، می‌توان از یک کندو به‌طور متوسط سالانه ۷۰۰ دلار درآمد داشت. یک کلنی پُربازده می‌تواند در عرض یک هفته یک طبقه کامل (سوپر عمیق) را پر کند. این معادل ۴.۵ کیلوگرم عسل در روز است. اگر شرایط مناسب باقی بماند، در طول سال می‌توان انتظار برداشت‌های فوق‌العاده‌ای داشت؛ البته این در عمل با توجه به تغییرات فصلی ممکن نیست.
سؤال ۱۱ – آیا می‌توان تجهیزات زنبورداری را بازیافت کرد؟
بله، می‌توان این کار را انجام داد. اما باید اطمینان حاصل کرد که تجهیزات آلوده به بیماری نباشند. استفاده از تجهیزات قدیمی زنبورداری می‌تواند در هزینه و همچنین حفظ محیط زیست صرفه‌جویی کند، اما نیازمند احتیاط فراوان است. برخی از بیماری‌ها و آفات خطرناک زنبور عسل می‌توانند در تجهیزات قدیمی باقی بمانند، و تشخیص یا آزمایش ایمنی این تجهیزات بسیار دشوار است. برخی بیماری‌ها، از جمله لوک آمریکایی، می‌توانند بین ۵۰ تا ۸۰ سال در تجهیزات باقی بمانند. بنابراین، استفاده از تجهیزات قدیمی ممکن است ریسک بالایی داشته باشد.
اگر تصمیم دارید از تجهیزات قدیمی استفاده کنید، باید اطلاعات کاملی درباره زنبورداری که این تجهیزات را می‌فروشد به دست آورید. باید بررسی شود که آیا از مواد شیمیایی برای کنترل آفات استفاده کرده‌اند، چه اقداماتی برای مقابله با کنه واروآ، سوسک کندو و بید موم انجام داده‌اند و آیا تاکنون دچار بیماری‌هایی مانند لوک شده‌اند یا خیر. ویروس‌ها، آفات و بیماری‌های زنبور عسل ممکن است برای مدت طولانی در یک کندوی خالی باقی بمانند، بنابراین بررسی سابقه و منبع تجهیزات امری ضروری است.
قوانین محلی نیز در استفاده از تجهیزات دست‌دوم زنبورداری از افراد دیگر دخیل است. در برخی ایالت‌ها، لازم است پیش از انتقال تجهیزات یا زنبورها از یک شهرستان به شهرستان دیگر، با نهادهای نظارتی محلی هماهنگ شود. بنابراین، باید با مقررات مربوطه در وزارت کشاورزی ایالت خود آشنا باشید. برخی از تجهیزات زنبورداری که قابل استفاده مجدد هستند شامل اهرم کندو، دودی، لباس و وسایل محافظ، قاب‌ها، جعبه‌ها و… هستند. اگر تجهیزات قبلی خود را دوباره استفاده می‌کنید، این قوانین اعمال نمی‌شود. در صورتی که از پاک بودن تجهیزات از آلودگی و بیماری اطمینان دارید، می‌توانید آنها را دوباره استفاده کنید.
سؤال ۱۲ – زنبورهای عسل چگونه از تغییرات فصلی جان سالم به در می‌برند؟
کلنی‌های زنبور عسل با تغییرات فصلی در ناحیه‌ای که در آن قرار دارند، سازگار شده‌اند. فعالیت‌های کلنی با فصل‌های مختلف هماهنگ شده است. برای مثال، زنبورها در زمستان شروع به پرورش نوزاد می‌کنند و تا بهار جمعیت کارگران در کندو افزایش چشمگیری خواهد یافت. این مسئله ممکن است منجر به تقسیم کلنی شود؛ زیرا تراکم جمعیت منجر به بچه دهی می‌شود. زنبورهای باقی‌مانده روی بازسازی جمعیت کارگران تمرکز می‌کنند و این اتفاق معمولاً در تابستان رخ می‌دهد. این کار باعث می‌شود که کلنی در تابستان نیروی کار فراوانی داشته باشد و ذخایر غذایی خود را افزایش دهد. در انتهای تابستان، پرورش نوزاد کاهش یافته و تا پاییز دیگر نوزادی در کلنی پرورش نمی‌یابد.
ملکه زنبورها در اواخر زمستان و اوایل بهار تخم‌گذاری را آغاز می‌کند. کلنی نیز پرورش نوزاد را شروع می‌کند. نوزادهای در حال رشد از ذخایر غذایی کلنی مانند عسل و گرده تغذیه می‌کنند. اوایل بهار زمانی است که گل‌های بهاری شکوفا می‌شوند و دما افزایش می‌یابد. در نتیجه، زنبورهای کارگر به‌دنبال شهد و گرده می‌روند. شرایط مناسب برای چرا دمای بالای ۱۶ درجه سانتی‌گراد و بدون بارندگی است. ناپایداری شرایط در بهار باعث می‌شود زنبورها نتوانند به‌طور کامل چرا کنند. بنابراین، کلنی‌ها باید در بهار به‌دقت نظارت شوند تا دچار گرسنگی نشوند. همچنین، بیماری‌ها در بهار که منابع گل‌دهی نامنظم است، رایج هستند.
در اواخر بهار و اوایل تابستان، جمعیت کلنی به‌سرعت افزایش یافته و تعداد زنبورهای چراگر زیاد است. در این زمان، ملکه‌های جدید و نرها پرورش می‌یابند. زمانی که زنبورهای کارگر کاهش در میزان فرمون ملکه را احساس کنند، اقدام به پرورش ملکه جدید می‌کنند. این نشانه‌ای از وقوع بچه دهی است و زنبوردار باید برای آن آماده باشد. ماه‌های تابستان بهترین زمان برای کلنی است؛ زیرا بیشترین گل‌ها در این زمان شکوفا می‌شوند و کلنی می‌تواند برای پاییز و زمستان ذخیره‌سازی کند. این فصل، بهترین زمان برای برداشت عسل توسط زنبوردار است بدون آنکه ذخایر کلنی به خطر بیفتد.
در اواخر تابستان، جریان شهد کاهش می‌یابد و منجر به کمبود شهد می‌شود. در این دوره، زنبورها تهاجمی‌تر می‌شوند زیرا از ذخایر کلنی محافظت می‌کنند. کلنی‌های قوی‌تر نیز ممکن است به کلنی‌های ضعیف‌تر حمله کرده و از آنها دزدی کنند. با فرا رسیدن پاییز، زنبورها شهد و گرده گل جمع‌آوری می‌کنند، دوره‌ای که به عنوان «جریان پاییزی» شناخته می‌شود. با این حال، تولید نوزادان در پاییز کند می‌شود زیرا کلنی برای ورود به زمستان آماده می‌شود. با پیشرفت فصل پاییز و کاهش منابع غذایی، کلنی برای بقا به ذخایر عسل وابسته می‌شود. زمستان دشوارترین فصل برای زنبورهاست، چرا که سرمای شدید باعث از بین رفتن کامل گل‌ها می‌شود. تا این زمان، زنبورهای تابستانی نیز از بین رفته‌اند و پرورش نوزادان متوقف شده است. با کاهش بیشتر دما، کلنی از طریق تشکیل خوشه شروع به گرم‌سازی خود می‌کند. از آنجا که زنبورها در طول زمستان درون کندو می‌مانند، این زمان، بهترین فرصت برای کنترل کنه‌هاست.
سؤال ۱۳ – آیا کلنی‌های زنبور عسل نیاز به دارو یا درمان شیمیایی دارند؟
کشف آفات و انگل‌هایی که کلنی‌های زنبور عسل را فلج می‌کنند، به ظهور فرمولاسیون‌های شیمیایی متعددی انجامید که به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگرچه این مواد شیمیایی می‌توانند مؤثر باشند، اما برخی از آنها آثار مضری بر زنبورها و حتی انسان‌هایی که از محصولات زنبور عسل استفاده می‌کنند، نشان داده‌اند. بنابراین، برخی از زنبورداران دیگر تمایلی به استفاده از مواد شیمیایی یا داروها برای درمان کلنی‌های خود ندارند. استفاده از مدیریت یکپارچه آفات و بیماری‌ها (IPM) در کلنی‌های زنبور عسل به طور گسترده پذیرفته شده و به عنوان روشی پایدار برای مدیریت آفات و بیماری‌ها اثبات شده است.
مدیریت یکپارچه آفات (IPM) در زنبورداری به معنای استفاده از مجموعه‌ای از روش‌های کنترل آفات است که مؤثر، ایمن و اقتصادی هستند و راه‌حلی پایدار برای کنترل آفات ارائه می‌دهند. اصول IPM در زنبورداری شامل تعیین سطح قابل‌قبول آفت، حداقل استفاده از کنترل شیمیایی، بهره‌گیری از روش‌های کنترل بیولوژیکی، فیزیکی، مکانیکی، ژنتیکی، اعمال روش‌های پیشگیرانه در پرورش و نگهداری و همچنین پایش و بررسی‌های منظم است. گرایش به استفاده از IPM در مدیریت بیماری‌ها و آفات در زنبورداری مزایای فراوانی دارد، از جمله پایداری بیشتر، عدم تماس کلنی با مواد شیمیایی، صرفه‌جویی اقتصادی در بلندمدت، عدم آلودگی محصولات کندو، و حفظ کارایی طولانی‌مدت مواد شیمیایی به دلیل استفاده محدود از آنها.
خلاصه آنکه، زنبورهای عسل برای ادامهٔ حیات نیازی به دارو یا مواد شیمیایی ندارند. حرکت به سوی استفاده از روش‌های غیرشیمیایی برای کنترل آفات و بیماری‌ها باعث کاهش وابستگی به مواد شیمیایی شده است.
سؤال ۱۴ – آیا برخی گل‌ها برای زنبورهای عسل سمی هستند؟
بله، گل‌های متعددی وجود دارند که برای زنبورهای عسل سمی محسوب می‌شوند یا اثرات زیان باری برای آنها دارند. از جمله این گیاهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خانواده‌ها و گونه‌هایی همچون: Aesculus californica، Astragalus spp.، خانواده‌های پیچک‌سانان (Convolvulaceae)، سیرلیکاسه (Cyrilliceae)، لوگانیاسه (Loganiaceae)، اریکاسه (Ericaceae)، سولاناسه (Solanaceae)، و لیلیاسه (Liliaceae) که برای زنبورها سمی هستند.
- Angelica triqueta از خانواده Apiaceae ، سمی برای زنبورها.
- Astragalus miser سمی برای زنبورهای عسل.
- گونه‌های Tiliaبرای زنبورها و سایر حشرات سمی هستند.
- Ochrama lagopus روی زنبورها و دیگر حشرات تأثیر منفی دارد.
- Astragalus lentiginosus برای زنبورها سمی است.
- گونه‌های Rhododendron برای زنبورها سمی‌اند.
- گونه‌هایAsclepias سمی برای زنبورها.
- Corynocarpus laevigata برای زنبورهای عسل سمی است.
- Veratrum californicum سمی برای زنبورها.
- Sophora microphylia برای زنبورهای عسل سمی است.
- Camellia thea برای لارو زنبورهای عسل سمی است.
برخی از این گیاهان شهدی تولید می‌کنند که برای زنبورها دافعه دارد، در حالی که برخی دیگر شهد ناخوشایندی تولید می‌کنند که عسل را سمی کرده و آن را برای مصرف انسانی نامناسب می‌سازد.
سؤال ۱۵ – آیا زنبورهای عسل به گل‌ها و بوته‌های خاصی علاقه‌مند هستند؟
بله، زنبورهای عسل به هر گل یا بوته‌ای که ببینند جذب نمی‌شوند. آنها در واقع بسیار گزینشی عمل می‌کنند و زنبوردار می‌تواند با کاشت گیاهان مورد علاقهٔ آنها در نزدیکی زنبورستان، به تغذیهٔ کلنی کمک کند. زنبورهای عسل به طور غریزی برای یافتن منابع جدید شهد و گرده، از کندو خارج می‌شوند. به همین دلیل است که ممکن است تعداد زیادی از زنبورهای کارگر را حتی در باغچه‌ای که در نزدیکی زنبورستان است مشاهده نکنید. بیشتر کارگران به مناطقی می‌روند که شهد فراوان دارند، مانند باغ‌های سیب یا مزارع شبدر.
شما می‌توانید گیاهانی مانند شبدر، گندم‌سیاه یا هر نوع گیاه گلدار دیگری را در نزدیکی کندوها بکارید تا منابع غذایی زنبورها تقویت شود.
زنبورهای عسل برای تضمین یک رژیم غذایی متعادل برای کلنی، به طور طبیعی به دنبال تنوع گل‌ها هستند. شهد گل‌ها منبع کربوهیدرات برای زنبورهای عسل است، در حالی که گرده منبعی غنی از پروتئین و چربی محسوب می‌شود. سبدهای گرده‌ای روی پاهای زنبورهای کارگر برای حمل گرده به کندو استفاده می‌شوند. شهد نیز با استفاده از خرطوم جمع‌آوری شده و در دهان زنبور نگهداری می‌شود تا به کندو بازگردد.
برخی از گل‌ها و بوته‌های محبوب زنبورهای عسل عبارت‌اند از: Bee balm، milkweed، white wild indigo، monarda، cleome، daisies، purple coneflower، black-eyed Susan، joe-pye weed، marsh blazing star، anise hyssop، gaillardia، catmint، yarrow، allium، aster، beardtongue، sage، chives، goldenrod، lantana، lavender، lilac، mint، pentas، poppy، snapdragon، sunflowers و phlox.
بسیاری از بذرهای گیاهان و بوته‌های بومی که مورد علاقه زنبورهای عسل هستند، در فروشگاه‌های محلی یا به‌صورت آنلاین در دسترس هستند.
سؤال ۱۶ – بهترین روش برای چیدمان کندوها چیست؟
کندوها باید به‌گونه‌ای چیده شوند که زنبورها تحت تأثیر شرایط جوی منفی قرار نگیرند. ورودی کندو باید به سمت جنوب یا جنوب‌شرق باشد. قاعده کلی این است که کندوها باید اولین نور خورشید را در صبح دریافت کنند. زنبورهای عسل برای فعالیت خود به نور اولیه نیاز دارند، زیرا آنها خون‌گرم نیستند و وقتی که گرم شوند فعال می‌شوند. نور صبحگاهی به زنبورها این امکان را می‌دهد که زودتر به جمع‌آوری شهد و گرده بپردازند.
کندوها همچنین باید به‌طور مناسب از یکدیگر و از خانه فاصله داشته باشند. اگر شما یک زنبوردار تجاری هستید، می‌توانید ۴ کندو را در یک ردیف قرار دهید. اگر شما یک زنبوردار تفریحی هستید، هیچ قاعده‌ای برای تعیین فاصله دقیق بین کندوها وجود ندارد. این بدین معنی است که شما می‌توانید کندوها را به‌گونه‌ای قرار دهید که راحتی شما را تضمین کند. ممکن است بخواهید کندوها را در نزدیکی یکدیگر قرار دهید تا هنگام بازرسی یا برداشت عسل نیازی به طی کردن مسافت طولانی نباشد. در این صورت، فاصله‌ای حدود 60 سانتیمتر بین کندوها توصیه می‌شود. با این حال، باید هنگام معرفی بسته‌های جدید مراقب باشید تا از فرار زنبورهای موجود از کلونی جلوگیری کنید. کندوهای جدید را دور از کندوهای موجود قرار دهید.
در مورد محل قرارگیری کندو نسبت به منازل، باید از قضاوت صحیح استفاده کرد. زنبورها بدون شک هنگام جست‌وجوی منابع غذایی، تا چندین کیلومتر از کندو فاصله می‌گیرند. این بدان معناست که زنبورهای عسل به هر حال از داخل یا بالای محوطه‌ی مسکونی عبور خواهند کرد. با این حال، ایمن‌تر است که کندوها را دور از پیاده‌روها، بندهای رخت و ایوان‌ها قرار دهید. کندوها باید در مکان‌هایی مستقر شوند که زنبورها هنگام خروج از کندو، مستقیماً با انسان‌ها یا حیوانات خانگی تماس نداشته باشند.
پرسش ۱۷ – آیا زنبورهای عسل قابل خوردن هستند؟
در برخی فرهنگ‌ها، خوردن زنبورهای عسل امری رایج است، حتی اگر آنها را در رستوران‌ها یا کافه‌های محلی خود نبینید. در بعضی از فرهنگ‌ها، مصرف حشرات بخشی عادی از زندگی است. با این حال زنبورها عمدتاً در مرحله‌ی لاروی مصرف می‌شوند نه در حالت بالغ.
لاروهای زنبور معمولاً پخته می‌شوند و در برخی موارد خشک شده و به سوپ یا غذاهای تخم‌مرغی افزوده می‌شوند. از جمله کشورهایی که لارو زنبور در رژیم غذایی آنها یافت می‌شود می‌توان به تایلند، مکزیک و استرالیا اشاره کرد. با این حال این خوراکی به افرادی که به زنبورها آلرژی دارند توصیه نمی‌شود. همچنین باید از مصرف زنبورهای مرده خودداری کرد، چراکه ممکن است بر اثر بیماری یا مسمومیت مرده باشند.
پرسش ۱۸ – تعداد ایده‌آل کلنی‌های زنبور عسل برای پرورش چقدر است؟
هیچ عدد دقیق و مشخصی برای افراد مبتدی توصیه نمی‌شود. برخی افراد از ابتدا تعداد مورد نظر خود را مشخص کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر سردرگم هستند و نمی‌دانند با چند کندو شروع کنند. با این حال شروع زنبورداری با حداقل دو کندو تصمیمی عاقلانه است. به این ترتیب، در صورت نیاز می‌توانید منابع را بین دو کندو جابه‌جا کنید و وابسته به دیگران نباشید. به‌عنوان مثال می‌توانید یک قاب حاوی تخم‌ها را از کندویی برداشته و به کندوی بدون ملکه منتقل کنید تا بتواند ملکه‌ی جدیدی پرورش دهد. همچنین می‌توانید در صورت کاهش جمعیت یک کندو، با انتقال نوزادان از کلنی قوی‌تر آن را تقویت کنید.
همچنین لازم است نیاز فضایی زنبورهای عسل را در نظر بگیرید. زنبورها تقریباً در هر جایی، از حیاط‌های کوچک گرفته تا زمین‌های وسیع، یا حتی روی درختان و صخره‌ها می‌توانند رشد کنند. آنها در فضایی به وسعت چند ده متر مربع تا چند هکتار می‌توانند عملکرد خوبی داشته باشند. با این حال هر حیاطی برای نگهداری زنبور مناسب نیست. یک کندوی استاندارد با ابعاد ۵۵٫۹ سانتیمتر در ۴۰٫۶ سانتیمتر است. به حدود ۱.۵ متر فضای آزاد در اطراف نیاز دارد. اگر قصد دارید چندین کندو داشته باشید، می‌توانید از این مقدار به‌عنوان مبنا استفاده کنید. کندوها همچنین باید با فاصله‌ی ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر از یکدیگر قرار گیرند.
علاوه بر این، پیش از شروع پرورش زنبور باید عوامل مختلفی از جمله ایمنی، قوانین محلی، وجود آب، نور خورشید و همسایگان را در نظر داشته باشید.
زمانی که یک ملکه‌ی قوی وجود دارد و منابع تغذیه کافی در دسترس است، هیچ محدودیتی برای اندازه‌ی یک کندو وجود ندارد. با این حال، این زنبوردار است که با افزودن یا برداشت طبقه‌ها، اندازه‌ی کلنی را به‌منظور سهولت مدیریت، محدود می‌کند. در اغلب موارد، سه تا چهار طبقه بر روی هم قرار می‌گیرند و سپس در زمان مناسب به دو کندو تقسیم می‌شوند تا کنترل آنها آسان‌تر باشد، حتی در مواقعی که کندو مملو از عسل است.
پرسش ۱۹ – آیا برای زنبورداری باید از نظر بدنی قوی بود؟
خیر. بیشتر کارهای زنبورداری نیازمند صرف نیروی بدنی زیاد نیست. بسیاری از فعالیت‌های زنبورداری را می‌توان با استفاده از ابزار و تجهیزاتی انجام داد که برای سهولت کار طراحی شده‌اند. میزان بلند کردن اجسام نیز به اندازه و وسعت کسب‌وکار شما بستگی دارد. به این ترتیب، زنبورداری که چندین کندو دارد نسبت به فردی که تازه شروع کرده، کار بیشتری خواهد داشت.
یکی از مزایای زنبورداری این است که دانشمندان و زنبورداران با تلاش مداوم ابزارهایی طراحی کرده‌اند که حتی افراد دارای محدودیت حرکتی هم بتوانند از زنبورداری لذت ببرند. این پیشرفت‌ها امکان فعالیت در زمینه‌ی پرورش زنبور عسل را برای گروه‌های مختلف مردم فراهم کرده است.
پرسش ۲۰ – برخی از مزایای نگهداری زنبورها چیست؟
زنبورداری بدون تردید فعالیتی رضایت‌بخش و خشنودکننده است. مزایای نگهداری زنبور فراتر از تولید عسل است که اکثر مردم آن را می‌شناسند. ارتباط نزدیک زنبورداران با زنبورها و تعامل با طبیعت از طریق این فعالیت، زنبورداری را به تجربه‌ای بسیار ارزشمند تبدیل می‌کند.
زنبورهای عسل برای محیط‌زیست مفیدند. آنها گرده‌افشان‌هایی هستند که به گیاهان کمک می‌کنند رشد کرده و تولید مثل کنند. حدود ۳۰٪ از تولید غذای جهانی به‌واسطه‌ی گرده‌افشانی زنبورهای عسل ممکن می‌شود. آنها نقش حیاتی در کشاورزی و گیاهان وحشی دارند. زنبورها با گرده‌افشانی و گسترش تنوع زیستی، به پایداری طبیعت کمک می‌کنند.
زنبورهای عسل همچنین مزارع وسیعی از درختان میوه مانند سیب، سبزیجات و بادام را گرده‌افشانی می‌کنند. ارزش اقتصادی عسل نیز بسیار بالاست و تنها در ایالات متحده، سالانه حدود ۱۵۰ میلیون دلار درآمد ایجاد می‌کند. زنبورها با افزایش عملکرد محصولات، کاهش هزینه‌های تولید و تأثیر مثبت بر قیمت مواد غذایی، به اقتصاد نیز کمک می‌کنند.
به‌عنوان یک سرگرمی، زنبورداری آرامش‌بخش است و به کاهش استرس کمک می‌کند. تجربه‌ی حضور فعال از روز نخست تا زمان برداشت محصولات زنبور عسل، جذاب و رضایت‌بخش است. این فعالیت به زنبوردار اجازه می‌دهد از دغدغه‌های روزمره دور شده و در آرامش طبیعت با زنبورها تعامل داشته باشد.
در نهایت، زنبورهای عسل باعث شکوفایی گل‌ها و محصولات باغی می‌شوند. گرده‌افشانی آنها گل‌ها را در باغ‌های گل پُرپشت‌تر و درشت‌تر کرده و عملکرد محصولات باغی را افزایش می‌دهد. زنبورهای عسل، تضمینی برای رشد و شکوفایی باغ‌های گل و سبزیجات هستند.
نتیجه‌گیری
امیدواریم این مجموعه از پرسش‌ها و پاسخ‌های متداول درباره‌ی زنبورداری، برخی از ابهامات شما را برطرف کرده باشد. زنبورداری فعالیتی جذاب و پربازده است که نیازمند تعهد، دانش و علاقه‌ی واقعی به این گرده‌افشان‌های شگفت‌انگیز است. از مدیریت کندو گرفته تا سلامت زنبورها، علاقه‌مندان می‌توانند با بهره‌گیری از دانشی که در این مقاله ارائه شد، با اعتماد به نفس مسیر زنبورداری را آغاز کنند. زنبورداران به‌عنوان حافظان محیط‌زیست، نقش مهمی در حفظ جمعیت زنبورها و تقویت تنوع زیستی ایفا می‌کنند. با رفع ابهامات از طریق پرسش‌های جامع، امیدواریم جامعه‌ای رو به رشد از زنبورداران ایجاد شود که متعهد به حفاظت از این حشرات ارزشمند و اکوسیستم‌های حساس آنها هستند.
با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید!
لطفا اگر در خصوص این مقاله، نکته یا تجربه خاصی برای کمک به دیگران دارید، در قسمت دیدگاه ها آنرا به اشتراک بگذارید 💐
ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان
