اصول پایه در برنامه‌های اصلاح نژاد زنبور عسل

اصول پایه در برنامه‌های اصلاح نژاد زنبور عسل

ارزیابی عملکرد کلنی و انتخاب آگاهانه زنبورهای مولد، مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، ثبت سوابق منظم و در فضای بازرسی‌های دوره‌ای است. از آن‌جا که ملکه‌های زنبورعسل به‌طور طبیعی در پرواز و با نرهایی از نژادهای ناشناخته جفت‌گیری می‌کنند، ایجاد تلاقی‌های کنترل‌شده نیازمند آموزش تخصصی و تجهیزات ویژه است.پایه یک برنامه پرورش موفق با ارزیابی دقیق و انتخاب صفات مطلوب گذاشته می‌شود. گزینش برای صفاتی مانند تولید عسل، خلق‌وخوی آرام، مقاومت در برابر کنه واروآ و سایر ویژگی‌ها، مستلزم آن است که زنبوردار در طول فصل فعالیت، به‌طور دقیق وضعیت و رفتار کلنی‌ها را ثبت کرده و تغییرات را در گذر زمان دنبال کند.

افزون بر این، محیط و عملکرد کلنی‌ها نیز باید در نظر گرفته شود. برای مثال، زنبورعسل‌هایی که در گرده‌افشانی تجاری به‌کار می‌روند با تنش‌های متفاوتی نسبت به زنبورهایی که در مکان‌های ثابت نگهداری می‌شوند مواجه‌اند، زنبورداران دارای دیدگکاه های متفاوتی برای اولویت دادن به این صفات دارند. به این ترتیب، طراحی برنامه پرورش و اهداف آن بر پایه نیازهای زنبوردار و جامعه مشتریان او تعیین می‌شود.

آغاز به کار برای برنامه اصلاح نژاد

برای پیاده‌سازی یک برنامه پرورش، برخی زنبورداران با خرید ملکه‌هایی که اثبات شده صفات مطلوب دارند کار را آغاز می‌کنند، در حالی که دیگران با توده ژنتیکی موجود خود ادامه می‌دهند. دکتر مارلا اسپواک و گری ریتر (۲۰۲۱) پیشنهاد می‌کنند که برای شروع انتخاب بر پایه رفتار بهداشتی، باید کلنی‌هایی با عملکرد بالا را غربال کرده و از کلنی‌هایی که هرگز نشانه‌ای از بیماری لارو گچی (chalkbrood)  نشان نداده‌اند، ملکه پرورش داد. انتخاب موفقیت‌آمیز مستلزم آن است که زنبوردار ملکه‌ها یا حتی کلنی‌هایی را که رفتارهای نامطلوبی دارند (مانند شیوع شدید بیماری یا خشونت بیش از حد)، حذف کند تا فرزندان آن‌ها از چرخه تولیدمثل کنار گذاشته شوند.

شکل ۱ ساختار یک برنامه پرورش را که در مطالعه‌ای پژوهشی به‌کار رفته، نشان می‌دهد: «پارامترهای ژنتیکی صفات کلنی‌های زنبورعسل در یک برنامه انتخابی کانادایی». این مطالعه با استفاده از ۲۶ کلنی مادری از توده‌های ژنتیکی پرورشی کانادایی و دانمارکی آغاز شد که برای انتخاب ملکه‌ها و تولیدکنندگان نر مورد ارزیابی قرار گرفتند. از این کلنی‌ها، نسل اول شامل ۱۰۰ کلنی برای آزمایش ایجاد شد ( Maucourtو همکاران، ۲۰۲۰) .  این آزمایش همبستگی‌های مثبتی میان بسیاری از صفات مطلوب نشان داد و همچنین اهمیت ارزیابی و انتخاب در بهبود عملکرد کلنی را آشکار ساخت.

پیشنهاد میکنیم مقاله “آزمون انجماد برای تشخیص رفتار بهداشتی” را نیز مطالعه کنید 🌷

تصویر ۲. در سامانه‌های اصلاح نژاد قرنطینه، نرها از کلنی‌های گزینش‌شده پرورش یافته و برای تلقیح مصنوعی جمع‌آوری می‌شوند. این زنبورستان به‌طور انحصاری به کلنی‌های تولیدکننده نر اختصاص دارد تا اطمینان حاصل شود که هر نر از نزاد مطلوبی منشأ گرفته است.

سامانه‌های اصلاح نژاد در فضای باز می‌توانند به‌صورت مستقل یا در کنار سامانه‌های قرنطینه مورد استفاده قرار گیرند. در سامانه‌های در فضای باز، جفت‌گیری ملکه‌ها به‌طور طبیعی با نرهای موجود در اطراف انجام می‌شود، این روش را برای زنبوردارانی که به منابع لازم برای سامانه قرنطینه دسترسی ندارند، قابل‌دسترس‌تر می‌سازد. پرورش ملکه از کلنی‌های با عملکرد برتر و جایگزینی ملکه در کلنی‌های ضعیف با نژادهای مطلوب می‌تواند کیفیت کلی زنبورستان را بهبود بخشد. علاوه بر این، معرفی کلنی‌های تولیدکننده نر در سطح یک منطقه موجب بهبود صفات از طریق اشباع جمعیت جفت‌گیری با نرهای مطلوب می‌شود.

میزان دقت و موفقیت در سامانه جفت‌گیری در فضای باز، به محیط محلی و مقیاس برنامه بستگی دارد. به‌طور خاص، نسبت نرهای مطلوب در جمعیت محلی که می‌توانند با ملکه‌ها جفت‌گیری کنند، تعیین‌کننده میزان موفقیت خواهد بود. زنبورداران و سازمان‌های محلی می‌توانند با حمایت از یک پرورش‌دهنده بومی یا توزیع ملکه از طریق برنامه سلولی، برای معرفی ژنتیک مطلوب در یک منطقه همکاری کنند.

تنوع ژنتیکی در اصلاح نژاد

برنامه‌های اصلاح نژاد نیاز به تعداد کافی از کلنی‌ها دارند تا تنوع ژنتیکی حفظ شود. هم‌خونی موجب کاهش تنوع ژنتیکی شده و عملکرد کلی کلنی را کاهش می‌دهد. به‌عنوان مثال، نشان داده شده است که کلنی‌هایی با تنوع ژنتیکی بالا، مقاومت بیشتری در برابر بیماری‌ها نسبت به کلنی‌هایی با تنوع پایین دارند. علاوه بر این، هم‌خونی ممکن است موجب شود که ملکه تخم‌های دیپلوئیدی بگذارد (که در شرایط عادی به زنبور کارگر تبدیل می‌شوند) که دارای دو نسخه از ژن‌های مکمل تعیین‌کننده جنسیت باشند.

این امر باعث می‌شود تخم‌های بارور به‌جای زنبور کارگر، به نر تبدیل شوند. لاروهای نر دیپلوئید اندکی پس از خروج از تخم توسط کارگران حذف می‌شوند، که این امر به ایجاد الگوی «تخم‌ریزی منقطع» (shot brood) و کاهش جمعیت زنبورهای کارگر جدید برای پشتیبانی از کلنی می‌انجامد.بنابراین، عملیات اصلاح نژاد زنبورعسل باید اطمینان حاصل کند که از جمعیتی با تنوع ژنتیکی بالا نگهداری کرده و برای اصلاح نژاد از آن استفاده می‌کند.

زنبورعسل بومی آمریکای شمالی نیست. از میان ۲۸ زیرگونه‌ای که در اروپا، آفریقا و آسیا یافت می‌شوند، تنها تعداد اندکی از چند زیرگونه، پیش از تصویب قانون ممنوعیت واردات در سال ۱۹۲۲، به ایالات متحده وارد شده‌اند. در نتیجه، تنوع ژنتیکی جمعیت زنبورعسل در آمریکا محدود است.

دانشگاه ایالتی واشینگتن برنامه‌ای اختصاصی برای افزایش تنوع ژنتیکی زنبورعسل در ایالات متحده اجرا می‌کند. مواد ژنتیکی زنبورعسل نر (منی زنبور) از چندین زیرگونه دنیای قدیم جمع‌آوری و با مجوز APHIS وارد کشور شده و در برنامه‌های اصلاح نژاد تجاری زنبورعسل ایالات متحده به‌کار گرفته شده‌اند. مواد ژنتیکی حاصل از این جمع‌آوری‌ها همچنین به‌صورت کرایوژنیک (یخ‌زده) برای استفاده‌های آتی و اهداف حفاظتی نگهداری شده‌اند.

تصویر ۳. تصویر یک ملکه کارنیولایی که به‌صورت مصنوعی تلقیح شده است.

صفات رایج هدف در برنامه‌های اصلاح نژاد

صفات مطلوب در سطح کلنی در زنبورعسل، مجموعه‌ای از رفتارهایی هستند که توسط زنبورهای منفرد در داخل کلنی بروز می‌یابند. بسیاری از زنبورداران علاقه‌مند به انتخاب «نژادهای  سازگار با شرایط محلی» هستند، که مجموعه‌ای از صفات گوناگون را در بر می‌گیرد؛ از جمله کلنی‌هایی که آرام هستند، در بهار به‌سرعت رشد می‌کنند، تولید عسل بالایی دارند و در زمستان نرخ بقای بالایی نشان می‌دهند. این صفات سطح کلنی، اغلب با مقاومت در برابر بیماری‌ها و انگل‌ها در ارتباط‌اند.به‌عنوان مثال، کلنی‌های مقاوم به کنه واروآ می‌توانند زنبورهای زمستان‌گذران بادوام‌تری تولید کنند، که این امر منجر به افزایش بقای زمستانی، رشد سریع‌تر در بهار، و تولید عسل بیشتر در تابستان خواهد شد.

بسیاری از برنامه‌های اصلاح نژاد تمرکز خود را بر ارزیابی و انتخاب نژادهای  ژنتیکی مقاوم به کنه واروآ قرار می‌دهند، که این امر می‌تواند نیاز به استفاده از درمان‌های شیمیایی را کاهش داده و بهره‌وری و بقاء کلنی‌های زنبورعسل را افزایش دهد. ارزیابی این صفات را می‌توان در طول فصل انجام داد و در در فضای بازه‌ای نسبتاً کوتاه (از یک روز تا یک هفته) تکمیل کرد.

• افزون بر پایش سطح کلی آلودگی به واروآ و مقایسه میان کلنی‌ها، انواع خاصی از مقاومت به واروآ را می‌توان در یکی از سه دسته زیر طبقه‌بندی و آزمون کرد:
  • 1) رفتار بهداشتی، 2) بهداشت حساس به واروآ (VSH)، 3) رفتار پاکسازی (grooming) .

رفتار بهداشتی به توانایی زنبورهای پرستار منفرد برای شناسایی لارو یا شفیره بیمار یا آسیب‌دیده درون حجره درقرنطینه و حذف آن‌ها اطلاق می‌شود. زنبورهای «بهداشتی مینه‌سوتا» نمونه‌ای از یک برنامه موفق اصلاح نژاد هستند که توسط دکتر مارلا اسپواک بنیان‌گذاری شده و ادامه‌دهنده تحقیقات دکتر دبلیو. روتن‌بولر در دهه ۱۹۶۰ در زمینه رفتار بهداشتی بودند.

غربال‌گری برای رفتار بهداشتی از طریق آزمایش مرگ با نیتروژن مایع یا با استفاده از قطعاتی از نوزادان درقرنطینه که قبلاً منجمد شده‌اند انجام می‌شود؛ این قطعات درون کلنی قرار گرفته و پس از ۲۴ ساعت میزان حذف نوزادان مرده مستند می‌گردد. اگر یک کلنی در دو آزمون پیاپی حداقل ۹۵٪ نوزادان مرده را حذف کند، به‌عنوان کلنی بهداشتی در نظر گرفته می‌شود.

اطلاعات بیشتر درباره آزمون رفتار بهداشتی زنبورعسل را می‌توانید در برگه اطلاعاتی SARE با عنوان «Testing Honey Bee Colonies for Hygienic Behavior» بیابید.

تصویر ۴. مقایسه رفتار بهداشتی با استفاده از آزمون مرگ با انجماد. تصویر سمت چپ یک کلنی غیر بهداشتی با نرخ حذف ۸۰٪ را نشان می‌دهد. تصویر سمت راست یک کلنی بهداشتی با حذف ۱۰۰٪ را نمایش می‌دهد.

اصطلاح بهداشت حساس به واروآ (VSH) توسط دکتر جفری هریس در آزمایشگاه زنبور USDA در باتون‌روژ ابداع شد تا این ویژگی بهداشتی را دقیق‌تر توصیف کند. در ابتدا، پژوهشگران گمان می‌کردند که رفتار زنبورها موجب کاهش توان تولیدمثلی کنه‌ها می‌شود و این ویژگی را «سرکوب تولید مثل کنه» (SMR) نامیدند. بعدها مشخص شد که بهداشت حساس به واروآ نوعی رفتار بهداشتی است که طی آن، زنبورهای کارگر شفیره‌های آلوده به کنه‌های بارور و نسل آن‌ها را شناسایی و حذف می‌کنند. نکته جالب این‌که کنه‌های نابارور (که به‌صورت طبیعی در جمعیت وجود دارند) توسط زنبورها حذف نمی‌شوند و در کلنی باقی می‌مانند؛ بنابراین در حین ارزیابی کلنی‌هایی با سطوح بالای بهداشت حساس VSH به واروآ قابل شناسایی هستند.

ارزیابی بهداشت حساس از طریق بررسی قاب‌هایی از نوزادان درقرنطینه با میکروسکوپ یا ذره‌بین انجام می‌شود؛ در این فرایند تعداد کنه‌ها و وضعیت تولیدمثلی آن‌ها شمارش می‌شود. بر اساس پروتکلی که توسط دکتر جان هاربو، از پیشگامان پژوهش در زمینه بهداشت حساس به واروآ  ، توسعه یافته، اگر تنها کنه‌های نابارور در هنگام ارزیابی یافت شوند، کلنی به‌عنوان بهداشت حساس به 100%در نظر گرفته می‌شود.

علاوه بر این، رفتاری به نام در فضای بازگشایی و در فضای بازپوشانی حجره‌ها (recapping) ممکن است در درک بهداشت حساس به واروآ و رفتار بهداشتی، موجب سردرگمی شود. در فضای بازپوشانی زمانی رخ می‌دهد که زنبورها، حجره‌های حاوی نوزاد سالم را در فضای باز کرده و مجدداً می‌بندند. این رفتار در زنبورهای بهداشت حساس به اغلب، اما نه لزوماً، مشاهده می‌شود. در گذشته فرض بر این بود که در فضای بازپوشانی با بهداشت حساس به واروآ مرتبط است و در تغییرات تولید مثل کنه نقش دارد، اما پژوهشگران تاکنون نتوانسته‌اند ارتباطی میان در فضای بازپوشانی و کاهش باروری کنه‌ها اثبات کنند. از آن‌جا که همه زنبورهای بهداشت حساس به واروآ این رفتار را بروز نمی‌دهند، در فضای بازپوشانی رفتاری ژنتیکی و مرتبط با بهداشت حساس محسوب نمی‌شود.

تصویر ۵. زنبورهای دارای رفتار بهداشت حساس به واروآ VSH شفیره‌های آلوده به کنه‌های تولیدمثلی و نسل آن‌ها را شناسایی و حذف می‌کنند.

رفتار آراستگی (grooming) به توانایی زنبورها در زدودن کنه‌ها از بدن خودشان خود‌آراستگی یا (autogrooming) و یا از بدن هم‌لانه‌ای‌ها دگر‌آراستگی یا (allogrooming) با استفاده از پاها و آرواره‌هایشان اطلاق می‌شود. این رفتار به‌خوبی در گونه زنبور عسل آسیایی (Apis cerana) مستند شده و در برخی نژادهای زنبور عسل اروپایی (Apis mellifera) نیز مشاهده شده است.

شکل تخصصی‌تری از این رفتار به نام گاز گرفتن یا مضروب کردن کنه‌ها mite biting یا mauling شناخته می‌شود که در آن زنبورهای کارگر با استفاده از آرواره‌های خود، پاهای کنه واروآ را می‌جوند و آن‌ها را زخمی کرده یا از بین می‌برند، که در نتیجه کنه‌ها ناتوان از حرکت می‌شوند.

برای آزمایش این رفتار، کنه‌هایی که روی تخته چسبناک سقوط می‌کنند جمع‌آوری می‌شوند و سپس با استفاده از میکروسکوپ، درصد کنه‌هایی که پا یا سایر بخش‌های بدنشان آسیب دیده یا قطع شده محاسبه می‌شود.

برنامه اصلاح نژادی آزمایشگاه زنبور عسل دانشگاه پردو، که در حال حاضر تحت مدیریت دکتر براک هارپور اداره می‌شود، از سال ۲۰۰۷ این رفتار را به‌عنوان یک ویژگی انتخابی مورد هدف قرار داده است. اطلاعات بیشتر درباره رفتار گاز گرفتن کنه در وب‌سایت آموزش زنبورداری این دانشگاه در دسترس است.

تصویر ۶. رفتار دگر‌آراستگی یا تیمار زمانی رخ می‌دهد که یک زنبور اقدام به تمیز کردن زنبور دیگری می‌کند.

تصویر ۷. کنه واروآ از چپ به راست: نمای پشتی کنه سالم، نمای شکمی کنه سالم، و نمای شکمی کنه با پاهای آسیب‌دیده و جدا شده در اثر جویده شدن.

شایان توجه است که غربالگری صرف بر اساس صفات رفتاری، تضمینی برای مقاومت در برابر کنه واروآ یا بیماری‌ها نیست. در مورد صفات بهداشتی، زمان‌بندی حذف نوزادان آلوده، عامل کلیدی در مؤثر بودن کنترل بیماری‌هاست. برخی از کلنی‌هایی که در آزمون مرگ با انجماد (freeze kill test) نمرات بسیار بالایی کسب می‌کنند، ممکن است نوزادان آلوده را آن‌قدر زود حذف نکنند که از بروز بیماری‌هایی نظیر لارو گچی (chalkbrood)  و لوک آمریکایی (American foulbrood)  جلوگیری شود.

آزمون صفات رفتاری باید تنها به‌عنوان بخشی از فرایند انتخاب نژاد به کار گرفته شود. برنامه‌های اصلاح نژادی باید در فضای بازرسی‌های منظم، ارزیابی عملکرد و پایش جمعیت کنه واروآ را نیز همراه با آزمون‌های رفتاری ادغام کنند تا بتوانند نژادهایی با بهترین عملکرد را برگزینند.

________________________________________

صفات وابسته به هم (Linked Traits)

صفات متعددی در سطح کلنی وجود دارند که زنبورداران آن‌ها را سودمند می‌دانند. به‌عنوان مثال، پژوهشگرانی در ترکیه (احمد و هاکان، ۲۰۱۳) ۹۰ کلنی زنبور عسل را در طول یک فصل مورد ارزیابی قرار دادند و دریافتند کلنی‌هایی که رفتار بهداشتی بالاتری دارند، موم و عسل بیشتری تولید می‌کنند و جمعیت بیشتری از زنبورهای بالغ دارند. همچنین، بررسی‌ها نشان داده‌اند که زنبورهایی با سطوح بالای رفتار دفاعی، جمعیت کمتری از کنه‌ها دارند و در برابر مواجهه با سموم آفت‌کش، مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند (ریت‌شاف و همکاران، ۲۰۱۵).

گروه‌های پژوهشی در سراسر جهان به‌طور فعال در حال مطالعه تعامل ژن‌ها، سیگنال‌های شیمیایی و شرایط محیطی هستند تا دریابند این عوامل چگونه بر سلامت و رفتار زنبورهای عسل و سایر جانوران تأثیر می‌گذارند.

تحقیقات آزمایشگاه دکتر تام سیلی در دانشگاه کرنل، به بررسی «شخصیت کلنی‌ها» پرداخت و نشان داد که کلنی‌هایی با فعالیت بالاتر در چرا، تمایل بیشتری به رفتار دفاعی دارند و زنبورهای مرده را سریع‌تر از کلنی خارج می‌کنند. همچنین مشاهده شد که رفتار فرّاری بودن زنبورها (یعنی کارگرانی که تمایل دارند روی قاب‌ها به‌سرعت حرکت کنند) با واکنش دفاعی بالا و ترمیم ضعیف موم آسیب‌دیده ارتباط دارد. با وجود اشتراک در سطح بالای رفتار دفاعی، کلنی‌هایی که رفتار فرّاری نشان می‌دادند، سطوح بالای چرا را از خود بروز نمی‌دادند (ری و همکاران، ۲۰۱۱).

آشکار است که اصلاح نژاد زنبور عسل فرایند ساده‌ای نیست؛ چرا که رفتار دفاعی ممکن است با صفات مطلوبی مانند چراگری بالا و جمعیت پایین کنه مرتبط باشد، یا با صفات نامطلوبی مانند فرّاری بودن و ترمیم ضعیف موم. بنابراین، از آن‌جا که برخی صفات اغلب همراه با یکدیگر مشاهده می‌شوند، پرورش‌دهندگان باید فرآیندی برای حذف رفتارهای غیرقابل قبول و انتخاب صفات مفید داشته باشند.

بیشتر زنبورداران با تجربه می‌توانند خلق‌وخوی کلنی را از طریق مقایسه میان کلنی‌ها قضاوت کنند. پژوهشگران برای مطالعه واکنش دفاعی زنبورهای عسل از آزمون‌های خاصی استفاده می‌کنند؛ یکی از این آزمون‌ها به‌کارگیری ماده شیمیایی اصلی فرومون هشدار در مدخل کندوست که باعث تجمع زنبورهای واکنش‌گر شده و تعداد آن‌ها قابل شمارش است. آزمون دیگری شامل تکان دادن یک تکه پارچه مقابل ورودی کندو پس از تحریک کلنی است و تعداد نیش‌های واردشده به پارچه شمارش می‌شود.

تصویر ۸. ورودی یک کلنی قبل (چپ) و بعد (راست) از انتشار فرومون هشدار شیمیایی.

تصویر ۹. تکه‌های پارچه استفاده‌شده در آزمون رفتاری. در این آزمون، یک تکه پارچه در مقابل کلنی تحریک‌شده تکان داده می‌شود. تعداد نیش‌ها برای ارزیابی واکنش دفاعی شمرده می‌شود. پارچه‌های سمت چپ و میانی نیش‌های کمی دارند، در حالی‌که پارچه سمت راست نشان‌دهنده نیش‌خوردگی بالا و در نتیجه واکنش دفاعی بیشتر کلنی مربوطه است.

ارزیابی و تفسیر

برای راه‌اندازی یک برنامه اصلاح نژاد، زنبوردار باید صفات مطلوب و روش‌های آزمون آن‌ها را شناسایی کند. انتخاب ممکن است بر اساس چندین صفت یا تنها بر یک صفت مانند رفتار بهداشتی متمرکز باشد. حتی در انتخاب برای یک صفت خاص، مهم است که معیارهایی برای حذف کلنی‌هایی با ویژگی‌های غیرقابل قبول مانند رفتار شدیداً دفاعی یا تحمل پایین در برابر بیماری‌ها، وجود داشته باشد. برنامه‌های موفق عملکرد کلنی‌ها را در طول فصل‌ها و طی سال‌های متوالی دنبال می‌کنند.

پایش و انتخاب بر اساس صفات سطح کلنی مانند خلق‌وخو، رشد بهاره، تولید عسل و بقاء زمستانی، زمان‌بر و مستلزم دقت زیاد است. محیط محلی و زمان سال تأثیرگذارترین عوامل‌اند، بنابراین عملکرد باید در مقایسه با کلنی‌های دیگر همان زنبورستان و در زمان‌های مشابه ارزیابی شود. به عنوان مثال، کلنی‌هایی که در ناحیه‌ای با منابع گل ضعیف قرار دارند، فارغ از پیش‌زمینه ژنتیکی، تولید عسل کمی خواهند داشت. علاوه بر این، کلنی‌هایی که در نزدیکی زنبورستان‌های دیگر هستند ممکن است به دلیل مجاورت با جمعیت‌های ضعیف مدیریت‌شده، جمعیت کنه بالاتری داشته باشند.

ارزیابی عملکرد می‌تواند از بررسی یک نژاد منفرد تا مقایسه چندین نژاد گسترده باشد. باید توجه داشت که با افزایش تعداد نژادها و موقعیت‌ها، فرآیند ارزیابی پیچیده‌تر می‌شود.

نکته مهم دیگر آن است که سطح بروز رفتارهای مقاوم به کنه واروآ در طول فصل تغییر می‌کند و تحت تأثیر شرایط محیطی قرار دارد. بنابراین، ضروری است که کلنی‌ها به‌طور هم‌زمان و مکرر ارزیابی شوند، به‌ویژه هنگام مقایسه عملکرد در مکان‌های مختلف. برای مثال، آزمون مرگ با انجماد برای رفتار بهداشتی باید تکرار شود تا اطمینان حاصل گردد که یک کلنی این رفتار را به‌طور پایدار نشان می‌دهد. تفاوت‌های چشمگیر در بروز رفتار بهداشتی در زمان‌های مختلف سال یا در شرایط استرس‌زا برای کلنی‌ها (چه از سوی چشم‌انداز طبیعی و چه از سوی مدیریت زنبوردار) پدیده‌ای رایج است.

هنگام آزمودن مقاومت به کنه همراه با سایر صفات، لازم است اطمینان حاصل شود که زنبورهای پرستار در کلنی، دختران ملکه‌ی همان کلنی هستند. از آنجا که رفتارهای بهداشتی و آراستگی توسط زنبورهای پرستار انجام می‌شود، ملکه باید دست‌کم شش هفته پیش از آزمون در کلنی تخم‌ریزی کرده باشد تا نتایج آزمون دقیق و معتبر باشد.

جدول ۱ نمونه‌ای از برگه داده‌های میدانی است که یک زنبوردار ممکن است برای ارزیابی عملکرد کلنی‌های خود از آن استفاده کند. پس از گردآوری داده‌های کلنی، نمرات می‌توانند در یک صفحه‌گسترده (spreadsheet) وارد شوند تا کلنی‌های با عملکرد برتر برای استفاده به‌عنوان نژاد اصلاحی شناسایی شوند.

جدول ۱. برگه ثبت داده‌های میدانی برای ارزیابی عملکرد کلنی‌ها (K. Anton, R. Underwood)

تفسیر داده‌ها نیازمند آن است که زنبوردار زمینه‌ی هر ارزیابی را در نظر بگیرد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، محیط محلی تأثیر نیرومندی بر عملکرد کلنی دارد و باید در تحلیل نتایج لحاظ شود. داشتن فهرستی از صفات مطلوب از پیش تعیین‌شده و یک نظام ارزیابی مشخص، به شناسایی کلنی‌هایی که عملکرد ضعیف یا برجسته دارند کمک خواهد کرد.

چالش‌های موجود در مسیر تلاش‌های اصلاح نژادی

تلاش‌های اصلاح نژادی در زنبورعسل در صورت موفقیت، می‌تواند موجب بهبود قابل‌توجهی در نتایج زنبورداری شود. نمونه‌های بسیاری از برنامه‌های اصلاح نژادی موفق وجود دارد؛ از جمله زنبورهای بهداشتی مینه‌سوتا (Minnesota Hygienic Bees)، نژاد «پال‌لاین» USDA، و زنبورهای گازگیر کنه‌ی دانشگاه پردو (Purdue Mite Biters) که از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها هستند. با این حال، چالش‌های فراوانی در راه ایجاد و حفظ یک برنامه اصلاح نژادی موفق وجود دارد.

پرورش‌دهندگان زنبورعسل باید در زمینه آموزش، تجهیزات، کلنی‌ها و نیروی کار سرمایه‌گذاری کنند تا به نتایج مطلوب برسند، و در اغلب موارد، سال‌ها زمان لازم است تا در فضای بازگشت سرمایه محقق شود. به‌طور تاریخی، برنامه‌های اصلاح نژاد توسط دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی راه‌اندازی شده‌اند که قادر به فراهم‌سازی حمایت لازم برای پیشرفت در این زمینه بوده‌اند. فعالیت‌های این برنامه‌های تحقیقاتی، درک، دانش و فنون اصلاح نژاد را گسترش داده‌اند و این امکان را فراهم کرده‌اند که اپراتورهای مستقل نیز بتوانند وارد این حوزه شوند—با این حال، موانع مهمی همچنان پابرجاست.

یکی از مهم‌ترین موانع، تعداد بالای کلنی‌هایی است که برای موفقیت در اصلاح نژاد لازم است. پرورش‌دهندگان معمولاً به صدها یا حتی هزاران کلنی دسترسی دارند تا بتوانند در میان آن‌ها صفات مطلوب را دقیق‌تر انتخاب و پالایش کنند. مراکز کوچک‌تر ممکن است نیاز داشته باشند تا فعالیت خود را گسترش دهند یا با دیگر زنبورداران همکاری کنند تا این آستانه را پشت سر بگذارند. زنبورداران مناطق سردسیر با چالش اضافه‌ی کوتاه بودن فصل اصلاح نژاد روبه‌رو هستند و زنبورداران مهاجر نیز باید نیازهای قراردادهای گرده‌افشانی خود را مدیریت کنند.

تصویر ۱۰. برنامه‌های پرورش زنبور عسل نیازمند سال‌ها تعهد، آموزش، کار سخت و دسترسی به تعداد زیادی کلنی هستند.
تصویر: کیت آنتون، دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا

نتیجه‌گیری

راه‌اندازی یک برنامه اصلاح نژادی زنبورعسل نیازمند برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و تعهد بلندمدت است. با آنکه زنبورعسل بی‌تردید یکی از عناصر حیاتی در نظام کشاورزی ماست، برنامه‌های اصلاح نژادی ساده‌سازی‌شده‌، مشابه آنچه در گیاهان یا دام‌ها وجود دارد، برای زنبورعسل قابل پیاده‌سازی نیست. پرورش‌دهندگان زنبورعسل باید روش‌های پیشرفته مدیریتی را با دانش ژنتیک تلفیق کنند تا بتوانند یک برنامه اصلاحی موفق طراحی و اجرا نمایند.

این محتوا بر اساس طرحی است که با حمایت «مؤسسه ملی غذا و کشاورزی وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا» و از طریق برنامه کشاورزی پایدار ناحیه شمال‌شرق (Northeast SARE) تحت شماره قرارداد LNE22-447 انجام شده است.

هرگونه نظر، یافته، نتیجه‌گیری یا توصیه‌ای که در این نشریه ارائه شده، لزوماً بیانگر دیدگاه وزارت کشاورزی ایالات متحده نیست.

نویسندگان : Robyn Underwood, Ph.D. & Christina Grozinger, Ph.D & Kate Anton

با تشکر از همراهی شما ، امیدواریم خواندن این مقاله برایتان مفید بوده باشید! 💐

ترجمه مقاله توسط مرکز تخصصی زنبورداری و پرورش ملکه ارجان